Co to jest rak pęcherza moczowego?
Nowotwory charakteryzują się niekontrolowanym wzrostem i degeneracją komórek. W przypadku raka pęcherza moczowego rozwój ten rozpoczyna się od komórek błony śluzowej pęcherza. W miarę rozprzestrzeniania się guz nacieka mięśnie pęcherza moczowego, pobliskie węzły chłonne i ostatecznie odległe narządy, takie jak płuca i wątroba.
Średnia wieku pacjentów w momencie rozpoznania tego nowotworu wynosi 75 lat.
Przyczyny
W przypadku raka pęcherza moczowego czynniki zwiększające ryzyko rozwoju choroby są dobrze poznane. Przede wszystkim jest to palenie tytoniu - zwiększa trzykrotnie ryzyko zachorowania na raka pęcherza moczowego. Rzucenie palenie zmniejsza ryzyko, jednak dopiero po 20–30 latach. Ponadto szkodliwą rolę odgrywają niektóre substancje chemiczne i barwniki stosowane w przemyśle graficznym, metalowym, farbiarskim i gumowym. W tym kontekście rak pęcherza moczowego jest uznawany za chorobę zawodową. Ponadto wcześniejsze napromienianie obszaru miednicy lub przebyte chemoterapie sprzyjają wzrostowi nowotworu. Inne czynniki ryzyka to przewlekłe zapalenie pęcherza moczowego lub choroba wywołana przez pasożyty - schistosomatoza.
Objawy
Rak pęcherza moczowego we wczesnym stadium jest zwykle niezauważalny. Pierwszą oznaką jest często krew w moczu, czasami widoczna gołym okiem, czasem wykrywalna tylko w badaniu moczu testem paskowym. W przypadku wystąpienia krwiomoczu należy umówić się na badanie lekarskie. W wielu przypadkach istnieje inna przyczyna, na przykład zakażenie układu moczowego. Dopiero po wykluczeniu bardziej powszechnych chorób lub po wielokrotnym wykryciu krwi w moczu należy przeprowadzić dalszą diagnostykę w kierunku nowotworu.
Guz pęcherza moczowego może również powodować dyskomfort i ból podczas oddawania moczu. Może wystąpić częstomocz, naglące parcie na mocz i ból podbrzusza.
W niektórych sytuacjach rak pęcherza moczowego staje się klinicznie zauważalny dopiero po pojawieniu się przerzutów do węzłów chłonnych, wątroby lub płuca.
Diagnostyka
Krew w moczu (hematuria) jest często pierwszym objawem raka pęcherza moczowego. Jeśli krew jest widoczna gołym okiem, stan ten nazywa się makrohematurią. Niewielka, niewidoczna ilość czerwonych krwinek lub czerwonego barwnika krwi w moczu, wykrywalna tylko w teście paskowym moczu, nazywana jest mikrohematurią.
Diagnostyka hematurii zależy w dużej mierze od objawów, wieku, płci i czynników ryzyka występujących u danej osoby. Grupą, w której często występuje krwiomocz, są młode, zdrowe kobiety. W tym przypadku przyczyną jest często zakażenie układu moczowego. Inne możliwe przyczyny krwi w moczu to kamienie moczowe, choroby gruczołu krokowego lub nerek, urazy, stosunek płciowy lub krew menstruacyjna.
Ilość krwi w moczu nie świadczy o stopniu rozprzestrzenienia lub nasilenia choroby. Wykluczenie podejrzenia raka pęcherza moczowego jest konieczne, jeśli krew w moczu pojawia się wielokrotnie (widoczna gołym okiem lub wykryta w teście paskowym). Często nie występuje ból ani inne objawy.
Podczas badania lekarskiego oceniony zostanie ogólny stan fizyczny, zbadane zostaną węzły chłonne i narządy w jamie brzusznej; lekarz zwróci też uwagę czy występuje obrzęk limfatyczny nóg. Dodatkowo zostanie wykonane badanie moczu, oznaczenie parametrów krwi i ewentualnie badanie ultrasonograficzne wypełnionego pęcherza moczowego.
W przypadku podejrzenia raka pęcherza moczowego specjalista urolog wykona cytoskopię. Jednocześnie można pobrać próbki tkanki i zbadać je pod kątem obecności komórek złośliwych. Jeśli podejrzenie zostanie potwierdzone, należy wykonać odpowiednie procedury obrazowania. W zależności od rozległości guza stosuje się badanie USG, TK i RM. W niektórych przypadkach wskazana jest również scyntygrafia kości.
Leczenie i rokowania w przypadku nowotworu zależą od rozległości lub głębokości nacieku nowotworowego w tkance pęcherza oraz od zajęcia węzłów chłonnych.
Leczenie
W przypadku powierzchownych guzów ograniczonych do błony śluzowej pęcherza moczowego lub tkanki bezpośrednio pod nią zwykle wystarczy operacja polegająca na usunięciu guza przez cewkę moczową (tzw. resekcja przezcewkowa, w skrócie TURB) i wprowadzenie do pęcherza moczowego leku, który zwalcza komórki nowotworowe.
TURB jest leczeniem pierwszego rzutu u wszystkich pacjentów z rakiem pęcherza moczowego. Dalsze leczenie zależy głównie od tego, czy guz pęcherza nacieka mięśnie i w której grupie ryzyka się znajduje. W przypadku raka pęcherza moczowego naciekającego mięśnie leczenia opracowuje zespół interdyscyplinarny obejmujący specjalistów z dziedziny urologii, onkologii internistycznej, terapii radiacyjnej i innych specjalności. Często konieczne jest chirurgiczne usunięcie pęcherza moczowego wraz z sąsiadującymi węzłami chłonnymi. U mężczyzn usuwa się również gruczoł krokowy i pęcherzyki nasienne; u kobiet zazwyczaj macicę, jajowody i jajniki, a także część przedniej ściany pochwy. Po operacji można przeprowadzić chemoterapię układową i/lub radioterapię.
Chemoterapia jest zwykle zalecana w przypadku przerzutowego raka pęcherza moczowego, jeśli pozwala na to ogólny stan fizyczny i ewentualne choroby współistniejące. Jeśli wyleczenie jest nadal możliwe, u niektórych pacjentów po przeprowadzeniu chemoterapii można chirurgicznie usunąć przerzuty. Jako alternatywa dla chemoterapii dostępna jest immunoterapia z użyciem stosunkowo nowych leków, takich jak atezolizumab lub pembrolizumab. W przypadku przerzutów do kości zaleca się farmakologiczną terapię przeciwbólową wraz z terapią radiacyjną, zabiegami operacyjnymi i/lub lekami (bisfosfoniany lub denosumab).
Rokowanie
Łącznie ok. 75% raków pęcherza moczowego należy do kategorii powierzchownych guzów pęcherza moczowego. Zazwyczaj są one leczone nieagresywnie i mają dobre rokowania. Często jednak dochodzi do tak zwanych nawrotów, tj. tkanka nowotworowa odnawia się pomimo leczenia. Nawroty wymagają dalszego leczenia.
Nowotwory, które naciekają głębsze warstwy ściany pęcherza, są zwykle trudniejsze do leczenia i wymagają bardziej kompleksowej terapii. Istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia przerzutów w węzłach chłonnych i odległych narządach, takich jak wątroba i płuca. Nienaciekające raki pęcherza moczowego mają 5-letni wskaźnik przeżycia wynoszący ponad 80%. W przypadku raka pęcherza moczowego z przerzutami tylko 5–10% pacjentów nadal pozostaje przy życiu po 2 latach.
Ważną częścią leczenia raka pęcherza moczowego jest ścisła obserwacja przez miesiące i lata po zakończeniu terapii.
Dodatkowe informacje
- Palenie szkodzi zdrowiu
- Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
- Rak pęcherza moczowego — Informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Hannah Brand, absolwentka studiów medycznych (Cand. med.), Berlin
- Dorit Abiry, doktorantka w Instytucie Medycyny Ogólnej, Uniwersyteckie Centrum Medyczne Hamburg-Eppendorf
- Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny MSSW (edytor)