Definicja: Według ONZ i konwencji stambulskiej przemoc ze względu na płeć to każda forma przemocy, która jest skierowana przeciwko kobietom lub dotyka kobiety w nieproporcjonalnie większym stopniu.
Częstość występowania: Ponad 20% wszystkich kobiet doświadcza przemocy w trakcie swojego życia, co ma wpływ na ich zdrowie.
Objawy: W zależności od rodzaju i częstości występowania zdarzeń przemocowych: na przykład ból spowodowany ostrymi urazami, niechciana ciąża, następstwa psychologiczne, takie jak PTSD i depresja.
Wyniki: W zależności od doświadczanej przemocy: stare i nowe urazy i złamania obok siebie, krwiaki, częste zakażenia układu moczowego, urazy w okolicy anogenitalnej.
Diagnostyka: Dokładna dokumentacja wyników badania fizykalnego, w razie potrzeby badania laboratoryjne, rentgen, USG.
Leczenie: W zależności od rodzaju i czasu trwania przemocy: opatrzenie ran, leczenie złamań, leczenie chorób przenoszonych drogą płciową. Kierowanie do ośrodków doradztwa społecznego, psychoterapia, medycyna sądowa, wsparcie w dochodzeniach policyjnych.
Informacje ogólne
Definicja
Ten artykuł dotyczy przemocy psychicznej i fizycznej wobec kobiet cispłciowych i transpłciowych, dziewcząt i osób niebinarnych.
Według ONZ i Konwencji Stambulskiej przemoc ze względu na płeć to każda forma przemocy, która jest skierowana przeciwko kobietom lub dotyka kobiety w nieproporcjonalnie większym stopniu.
Częstymi przejawami przemocy ze względu na płeć są molestowanie seksualne, gwałty, okaleczanie żeńskich narządów płciowych, przymusowa aborcja, sterylizacja i przymusowe małżeństwa, przemoc psychiczna.
Definicja przemocy wobec kobiet w konwencji stambulskiej
Przemoc wobec kobiet rozumie się jako naruszenie praw człowieka oraz formę dyskryminacji kobiet, w tym wszelkie akty przemocy ze względu na płeć, które prowadzą lub mogą prowadzić do fizycznej, seksualnej, psychologicznej lub ekonomicznej szkody bądź cierpienia kobiet, w tym również groźby takich aktów, sytuacje przymusu lub arbitralnego pozbawienia wolności, zarówno w życiu publicznym, jak i prywatnym.
Najczęstszą formą przemocy jest przemoc domowa, czy też przemoc w związku.
Definicja przemocy domowej w konwencji stambulskiej
Termin „przemoc domowa” oznacza wszelkie akty przemocy fizycznej, seksualnej, psychologicznej lub ekonomicznej zdarzające się w rodzinie lub gospodarstwie domowym, albo między byłymi lub obecnymi małżonkami lub partnerami, niezależnie od tego, czy sprawca i ofiara dzielą lub dzielili miejsce zamieszkania, czy nie.
Według raportu ekspertów z Niemiec z 2003 roku około 22% wszystkich kobiet doświadcza przemocy w ciągu swojego życia, co ma wpływ na ich zdrowie.
Przemoc w związku w ujęciu globalnym
W 2020 roku przemocy w związku doświadczyło na całym świecie 243 miliony kobiet i dziewcząt.
Przemoc cyfrowa
Według najnowszego raportu World Girl Report 58% ankietowanych dziewcząt doświadczyło gróźb, obelg i dyskryminacji w mediach społecznościowych.
Podczas pandemii koronawirusa odnotowano jednocyfrowy wzrost w procentowych wskaźnikach przemocy domowej.
Etiologia i patogeneza
Przyczyny przemocy wobec kobiet według konwencji stambulskiej
Przemoc wobec kobiet jest przejawem nierównych stosunków władzy między kobietami a mężczyznami na przestrzeni wieków, które doprowadziły do dominacji mężczyzn nad kobietami i dyskryminacji kobiet, a także uniemożliwiły pełen rozwój kobiet.
Przemoc wobec kobiet jako przemoc związana z płcią ma charakter strukturalny.
Przemoc wobec kobiet stanowi jeden z podstawowych mechanizmów społecznych, przez który kobiety są spychane na podległą pozycję względem mężczyzn.
Czynniki predysponujące
Przemoc domowa i przemoc wobec kobiet i dziewcząt w ujęciu ogólnym
Sprawcy i ofiary wywodzą się ze wszystkich klas społecznych, niezależnie od ich poziomu wykształcenia, dochodów, statusu społecznego, kultury, pochodzenia czy wieku.
ICD-10
Y09.9! Napaść, w tym znęcanie się, gwałt, napaść z użyciem: leków, napaść z użyciem: substancji chemicznych, napaść z użyciem: broni, zabicie, zranienie innej osoby z zamiarem zranienia lub zabicia w nieokreślony sposób
T74.1 Nadużycie fizyczne, w tym zespół maltretowanego małżonka, BNO zespół dziecka maltretowanego, BNO
T74.2 Nadużycie seksualne
T74.3 Nadużycie psychiczne
T74.8 Inne zespoły maltretowania, w tym formy złożone
T74.9 Zespół maltretowania, nieokreślony, w tym szkody spowodowane znęcaniem się nad osobą dorosłą/dzieckiem, BNO
F43.0 Ostra reakcja na stres
F43.2 Zaburzenia adaptacyjne
Diagnostyka
Wywiad lekarski
Postępowanie w trakcie wywiadu lekarskiego (SIGNAL)
S: wysyłanie sygnału, aktywne reagowanie na doświadczenia przemocy, zwracanie uwagi na bezpieczeństwo — osoby doświadczające przemocy rzadko zgłaszają przemoc z własnej woli.
I: wywiad (interview) z konkretnymi, jasno sformułowanymi pytaniami: słuchanie bez osądzania. Wyjaśnienie, dlaczego zadajemy to pytanie.
Możliwe informacje z wywiadu lekarskiego, dolegliwości lub wyniki związane z przemocą w związku,
niewyjaśnione objawy ginekologiczne, w tym ból podbrzusza, dysfunkcje seksualne
urazy pochwy, odbytu
obfite krwawienie, dyskomfort menstruacyjny
częste zapalenia pochwy i zakażenia przenoszone drogą płciową
powtarzające się niechciane ciąże i/lub aborcje, opóźnione korzystanie lub niekorzystanie z opieki prenatalnej, negatywny wpływ na poród
niewyjaśnione objawy ze strony układu moczowo-płciowego
częste zakażenia pęcherza lub nerek i podobne dolegliwości
krwiaki na wewnętrznej stronie ud
nawracające problemy z oddawaniem moczu bez widocznych objawów
niewyjaśniony przewlekły ból
urazowe uszkodzenia ciała, zwłaszcza powtarzające się, o niejasnej przyczynie lub wyjaśniane w sposób niewiarygodny
złamania bez odpowiedniego urazu, w szczególności złamania rąk i żeber
urazy miednicy, ramion, pleców, podudzi i ud, urazy twarzy
krwiaki, stłuczenia, ślady duszenia, otarcia i zadrapania, rany cięte, urazy termiczne (oparzenia termiczne, oparzenia wrzątkiem, ślady po papierosach) — często zakryte ubraniem
stare, źle zagojone złamania
brak przednich zębów
problemy z ośrodkowym układem nerwowym, takie jak ból głowy, problemy poznawcze, utrata słuchu, pogorszenie wzroku
z powodu dawnych urazów
powtarzające się wizyty w ośrodku opieki zdrowotnej bez jednoznacznego rozpoznania
Dalsze dowody na przemoc w związku
Pacjentce towarzyszy natrętny partner/mąż, który stara się zdominować rozmowę.
Badanie przedmiotowe
Zapewnienie niezakłóconej atmosfery i wcześniejsze uzgodnienie badań z pacjentką
Należy szczegółowo wyjaśnić etapy badania.
Można kontynuować tylko wtedy, gdy pacjentka wyrazi zgodę i jest gotowa.
Postępowanie w czasie badania (SIGNAL):
G: gruntowne zbadanie starych i nowych urazów
Obrażenia na różnych etapach gojenia mogą wskazywać na przemoc domową.
N: notowanie i dokumentowanie wszystkich wyników i informacji, aby można je było wykorzystać w sądzie.
A: aktualna potrzeba ochrony — należy to wyjaśnić.
Podstawą i celem każdej interwencji jest ochrona i bezpieczeństwo osób poszkodowanych i zaangażowanych dzieci.
L: linia alarmowa — zapewnienie przewodnika z numerami alarmowymi i ofertami wsparcia
Dokumentowanie
Nawet jeśli pacjentka nie chce zgłaszać sprawy na policję, chciałaby się jeszcze zastanowić lub nie chce zostać skierowana na badania przez lekarza sądowego, należy udokumentować wywiad lekarski i wyniki w sposób wiarygodny dla sądu .
Należy oznaczyć poszczególne obrażenia, korzystając ze szkiców, i jak najdokładniej opisać wyniki. Informacje na temat liczby obrażeń powinny być dokładne.
Określić rozmiar obrażeń w centymetrach lub milimetrach. Pomocne jest również określenie położenia względem anatomicznych punktów stałych.
Opisać charakter urazu ze wskazaniem jego wieku i wyglądu (krwiaki: niebieskie/czerwone, zielone/turkusowe, żółte/brązowe, organizacja otwartych urazów, blizny).
Zarejestrować wyniki za pomocą dokumentacji fotograficznej przy użyciu konwencjonalnej miarki.
Opisać wyniki badań neurologicznych i psychologicznych (ocena potrzeby leczenia psychoterapeutycznego).
Ew. nośniki śladów, np. zakrwawione ubranie lub wyrwany kolczyk, zabezpieczyć w papierowej torbie, kartonowym pudełku lub płóciennej torbie (nie plastikowej).
Udokumentować (na formularzu dokumentacji, nie tylko w programie gabinetowym), czy wydano zaświadczenie o niezdolności do pracy.
Badanie uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego
Ew. badania laboratoryjne, w zależności od problemu
w zależności od urazu, dokumentacja starych i nowych złamań
U ginekologa
Opieka perinatalna
w razie potrzeby badanie okolicy anogenitalnej
Wskazania dla skierowania do specjalisty
Jeśli pacjentka chce zgłosić sprawę na policję lub jeszcze się waha: skierowanie do lekarza medycyny sądowej w celu zabezpieczenia śladów i dokumentacji (ważne jest, aby umówić wizytę przed zgłoszeniem na policję, szybko wdrożone badanie jest również bardzo ważne ze względu na późniejsze postępowanie).
Stan po doświadczeniu przemocy seksualnej, w razie ciąży, podejrzenia zakażeń narządów płciowych, niejasnego krwawienia: skierowanie do ginekologa
W przypadku świeżego gwałtu doraźna opieka w klinice ginekologicznej do 3(–5) dni po zdarzeniu (tam zwykle zbierane są wstępne dowody).
W przypadku traumy psychologicznej i/lub objawów psychologicznych: skierowanie do psychoterapeuty/psychiatry
W przypadku urazów układu mięśniowo-szkieletowego: w razie potrzeby skierowanie do ortopedy/chirurga urazowego
Informacje o regionalnych i ogólnokrajowych organizacjach wsparcia społecznego i punktach kontaktowych, w razie potrzeby wsparcie w nawiązywaniu kontaktu
Leczenia
Cele leczenia
Pomoc oraz opieka medyczna i społeczna dla osób poszkodowanych
Ochrona przed dalszą przemocą
Zapobieganie zdrowotnym i psychologicznym skutkom doświadczenia przemocy
Ogólne informacje o leczeniu
Wytyczne WHO: postępowanie z przemocą w związku i przemocą seksualną wobec kobiet
Kobietom, które zgłaszają jakąkolwiek formę przemocy w związku ze strony partnera (lub przemocy w rodzinie, ze strony innego członka rodziny) lub napaść na tle seksualnym/gwałt ze strony jakiejkolwiek osoby, należy zaoferować natychmiastowe wsparcie.
Jeżeli kobieta ujawnia doświadczenia związane z przemocą, standardem minimalnym jest zapewnienie jej pierwszej pomocy przez pracowników ochrony zdrowia.
Pierwsza pomoc obejmuje:
nieoceniającą, wspierającą i potwierdzającą postawę wobec relacji kobiety
praktyczną opiekę i wsparcie w odpowiedzi na zgłaszane obawy, bez narzucania się
pytanie o historię przemocy i uważne słuchanie, bez zmuszania do mówienia (w przypadku delikatnych tematów zachować szczególne wyczucie w obecności tłumaczy ustnych)
pomoc w uzyskaniu dostępu do pomocnych informacji, w tym informacji o usługach prawnych i innych
w razie potrzeby pomoc w zwiększeniu bezpieczeństwa pacjentki i jej dzieci
zapewnienie wsparcia opieki społecznej lub pośredniczenie w uzyskaniu takiego wsparcia
Należy przy tym zapewnić, co następuje:
Zachować prywatność podczas rozmowy.
Zapewnić poufność, przy czym kobiety należy poinformować o zniesieniu obowiązku zachowania poufności w określonych przypadkach (np. jeżeli istnieje obowiązek zgłoszenia).
Nie należy wdrażać „ogólnych badań przesiewowych” lub „rutynowego ankietowania” (zadawanie pytań przy okazji każdego kontaktu z placówkami ochrony zdrowia).
Pracownicy ochrony zdrowia powinni pytać o doświadczenia związane z przemocą w związku, jeżeli u pacjentki występują dolegliwości, które mogła spowodować lub nasilić przemoc ze strony partnera (patrz wywiad lekarski), aby ułatwić rozpoznanie, diagnostykę i późniejszą opiekę nad pacjentką.
W placówkach ochrony zdrowia należy umieszczać plakaty z informacjami na temat przemocy w związku.
W miejscach prywatnych, takich jak damskie toalety, należy umieszczać ulotki informacyjne i broszury — z zaleceniem, aby nie zabierać ich do domu, jeśli agresywny partner może mieć do nich dostęp.
Nie zaleca się obowiązkowego powiadamiania policji przez personel medyczny. Jednakże jeśli osoba poszkodowana sobie tego życzy i zna swoje prawa, pracownicy ochrony zdrowia powinni zaproponować zgłoszenie incydentu odpowiednim organom (w tym policji).
Leczenie farmakologiczne
Zależy od rodzaju obrażeń i ewentualnych następstw psychologicznych.
Wytyczne WHO: postępowanie z przemocą w związku i przemocą seksualną wobec kobiet
Narażone na przemoc w związku kobiety z chorobą psychiczną, która została rozpoznana wcześniej lub jest związana z przemocą ze strony partnera (np. depresją lub uzależnieniem od alkoholu), powinny otrzymać opiekę psychiatryczną w związku ze swoją chorobą.
W przypadku kobiet, które nie są już narażone na przemoc, ale cierpią na zespół stresu pourazowego (PTSD), jako interwencję zaleca się terapię poznawczo-behawioralną (CBT) lub desensytyzację i przetwarzanie za pomocą ruchów gałek ocznych (EMDR), prowadzone przez pracowników ochrony zdrowia posiadających dogłębną wiedzę na temat przemocy wobec kobiet.
Kobietom w ciąży, które zgłaszają przemoc w związku, należy zaoferować krótko- lub średnioterminowe poradnictwo ukierunkowane na wzmocnienie pozycji (do 12 sesji) oraz specjalistyczne poradnictwo/wsparcie w zakresie ochrony ze strony wyszkolonych specjalistów.
Obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej i zgłoszenia zdarzenia
Lekarze mają prawo do poinformowania policji lub prokuratury również bez zgody i wiedzy osób poszkodowanych.
Zasadniczo należy w takim wypadku uzyskać zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej.
Sytuacja „uzasadnionej konieczności” pozwala lekarzom ujawnić tajemnicę nawet bez zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej, jeśli jest to jedyny sposób, aby uchronić daną osobę przed krzywdą.
Nie ma ustawowego obowiązku zgłaszania nawet ciężkich przypadków przemocy, takiej jak rany postrzałowe lub kłute, gwałt lub znęcanie się nad dziećmi.
Jedynie w przypadku, gdy przestępstwo jest nieuchronne lub grozi pacjentowi, istnieje obowiązek zawiadomienia policji lub prokuratury.
Zapobieganie
Zgodnie z konwencją stambulską
Wdrożenie de jure i de facto równości kobiet i mężczyzn ma zasadnicze znaczenie dla zapobiegania przemocy wobec kobiet.
Organizowanie spotkań kontrolnych z osobami dotkniętymi przemocą, zwłaszcza jeśli są one w stanie mówić o swoich doświadczeniach tylko z wahaniem i stopniowo.
Definicja: Według ONZ i konwencji stambulskiej przemoc ze względu na płeć to każda forma przemocy, która jest skierowana przeciwko kobietom lub dotyka kobiety w nieproporcjonalnie większym stopniu.