informacje ogólne
Definicja
- Naczynioruchowy nieżyt nosa jest najczęstszą postacią niealergicznego nieżytu nosa.
- Zespół objawów przekrwienia błony śluzowej nosa i/lub zwiększonego wydzielania płynów niezwiązanych z określonymi antygenami lub zakażeniami
- Objawy alergicznego i niealergicznego nieżytu nosa są bardzo podobne, ale etiologia jest inna.
- Typowe objawy to naprzemienna opuchlizna błony śluzowej nosa, zatkany nos i czasami obfita płynna wydzielina. Kichanie, swędzenie nosa i podrażnienie spojówek występują rzadziej.
- Rozpoznanie naczynioruchowego nieżytu nosa następuje przez wykluczenie i może on występować sporadycznie lub przez cały rok1.
częstość występowania
- Istnieje niewiele wiarygodnych danych na temat zapadalności lub chorobowości2.
- W USA chorobowość niealergicznego zapalenia błony śluzowej nosa szacuje się na ok. 5%3.
- Około 71% przypadków niealergicznego nieżytu nosa to naczynioruchowy nieżyt nosa.
- Chorobowość naczynioruchowego nieżytu nosa wynosi około 320 milionów ludzi na całym świecie4.
- Dotyka głównie kobiet2.
- Występuje we wszystkich grupach wiekowych.
Etiologia i patogeneza
etiologia
- Naczynioruchowy nieżyt nosa należy do grupy niealergicznych nieżytów nosa.
- Niewiele wiadomo na temat przyczyn naczynioruchowego nieżytu nosa5.
- Niektórzy pacjenci wydają się mieć silną, nieswoistą reakcję na czynniki wyzwalające, takie jak zmiany temperatury, ciśnienia i wilgotności powietrza, a także na silne zapachy, alkohol, pikantne jedzenie, dym lub kurz, lub na inne substancje1,6.
Patogeneza
- Naczynioruchowy nieżyt nosa jest związany z rozregulowaniem współczulnych, przywspółczulnych i nocyceptywnych włókien nerwowych w błonie śluzowej nosa6.
- Przywspółczulny układ nerwowy reguluje wydzielanie śluzu.
- Współczulny układ nerwowy reguluje napięcie naczyniowe.
- Włókna nocyceptywne przyczyniają się do degranulacji komórek tucznych oraz odruchów swędzenia i kichania.
- Brak równowagi między neuroprzekaźnikami prowadzi do zwiększonej przepuszczalności naczyń i wydzielania śluzu6.
- Reakcje naczynioruchowe nosa podczas emocji i podniecenia seksualnego można również przypisać stymulacji autonomicznej7.
- Ze względu na zwiększone napięcie przywspółczulne podczas snu, objawy są często najsilniejsze rano.
Różne rodzaje niealergicznego nieżytu nosa8
- Wywołane lekami
- Smakowy, wyzwalany przez zmysł smaku
- Hormonalne
- Zakaźne
- Niealergiczny nieżyt nosa z zespołem eozynofilowym
- Związany z wykonywanym zawodem
- Naczynioruchowy
Czynniki predysponujące
- Leki;
- antybiotyki, leki psychotropowe, leki przeciwnadciśnieniowe, nieselektywne beta-blokery, histamina, niektóre prostaglandyny, jod i kwas acetylosalicylowy
- Środki konserwujące
- pochodne kwasu benzoesowego, barwniki, tartrazyna
- spożywaniu alkoholu
- ciąży
- Niedoczynność tarczycy
- Czynniki wyzwalające mogą obejmować niepokój emocjonalny, zmiany temperatury, zmiany pozycji ciała i wilgotną pogodę.
ICD-10
- J30 Naczynioruchowy i alergiczny nieżyt nosa
- J30.0 Naczynioruchowe zapalenie błony śluzowej nosa
diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
- Typowy wywiad lekarski
- Objawy naczynioruchowego nieżytu nosa nie różnią się od innych postaci nieżytu nosa5.
- Badanie fizykalne: opuchlizna błony śluzowej nosa, przejrzysta, wodnista wydzielina, zwiększone unaczynienie, możliwa opuchlizna migdałków6
- Nieżyt naczynioruchowy rozpoznaje się przez wykluczenie1,6.
- wykluczenie alergicznego nieżytu nosa za pomocą testów punktowych, oznaczania przeciwciał IgE i testów wywołania reakcji nosowej
- cytologia wydzieliny z nosa w celu wykluczenia niealergicznego nieżytu nosa z zespołem eozynofilowym
- Nie istnieją wiarygodne metody diagnostyczne pozwalające na odróżnienie alergicznego i niealergicznego nieżytu nosa9-10.
Różicowanie
- Przeziębienie
- Alergiczny nieżyt nosa
- Wywoływany przez narażenie na alergeny, powoduje swędzenie nosa, klarowny wyciek z nosa i zatkany nos w wyniku zapalenia błony śluzowej nosa9.
- Niealergiczny nieżyt nosa z zespołem eozynofilowym6
- Hormonalny nieżyt nosa
- Smakowy nieżyt nosa
- Zawodowy nieżyt nosa
- Przerostowy nieżyt nosa9
- Zanikowy nieżyt nosa
- Polekowy nieżyt nosa
- z powodu długotrwałego stosowania kropli do nosa
- Ciało obce w nosie u dzieci
- Triada kwasu acetylosalicylowego
Wywiad lekarski
- Pacjentów z naczynioruchowym nieżytem nosa można podzielić na 2 grupy8:
- „mokry“ nieżyt nosa: zwiększone wydzielanie
- „Suchy“ nieżyt nosa: pacjenci, którzy cierpią głównie z powodu zatkanego nosa ze słabym przepływem powietrza, ale minimalnym wyciekiem z nosa.
- Objawy całoroczne
- Tymczasowe nasilenie objawów spowodowane11:
- niektórymi zapachami, takimi jak perfumy, dym papierosowy, zapach farby, farba drukarska
- alkoholu.
- żywnością aromatyzowaną
- Emocje
- czynnikami środowiskowymi, takimi jak zmiany temperatury, ciśnienie i wilgoć powietrza, a także jasne światło
Badanie fizykalne
- Wyniki badań błony śluzowej w większości przypadków bez zmian12
- Często też opuchlizna błony śluzowej nosa, przejrzysta, wodnista wydzielina, zwiększone unaczynienie, możliwa opuchlizna migdałków6
Badanie uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego
- Nie ma swoistych testów do rozpoznawania naczynioruchowego nieżytu nosa.
- Badania takie jak cytologia nosa, całkowite IgE, liczba eozynofilów we krwi obwodowej mają niską czułość i swoistość8.
- Badania alergologiczne można jednak rozważyć w celu wykluczenia alergicznego nieżytu nosa.
- Całkowite IgE powinno mieścić się w prawidłowym zakresie.
- lub skórne testy punktowe
Diagnostyka u specjalisty
- Procedury obrazowania mają niewielką wartość. W razie potrzeby (np. przy podejrzeniu zapalenia błony śluzowej nosa i zatok), można rozważyć wykonanie tomografii komputerowej6.
- Endoskopia nosa rzadko jest konieczna5.
Leczenia
Cele leczenia
- złagodzenie objawów,
Ogólne informacje o terpii
- Opcje leczenia
- unikanie narażenia na czynniki drażniące
- farmakoterapię
- zabiegi chirurgiczne
- Ew. wybór leków zależy od objawów występujących u pacjenta.
Zalecenia dla pacjentek
- Należy unikać czynników wyzwalających.
- leki, kurz, dym papierosowy, perfumy, wybielacze, formaldehyd, gazety lub inne przedmioty wydzielające farbę drukarską, spaliny samochodowe, bodźce świetlne, zmiany temperatury, gorące i pikantne potrawy9
- Ćwiczenia fizyczne
- Mogą przynieść dodatkowy efekt, ponieważ zmniejszają opór dróg oddechowych i przyczyniają się do naturalnego obkurczenia błony śluzowej za pośrednictwem mechanizmów alfa-1-adrenergicznych11.
Leczenie farmakologiczne
- Glikokortykosteroidy donosowe6,10
- wskazania
- 1. wybór, szczególnie w przypadku dolegliwości głównie obturacyjnych
- Efekty leczenia
- zmniejszona chemotaksja granulocytów obojętnochłonnych i eozynofilów, zmniejszona degranulacja komórek tucznych, działanie przeciwzapalne i zmniejszające przekrwienie
- reakcje niepożądane
- sucha błona śluzowa nosa
- Leki;
- propionian flutikazonu, beklometazon
- Budezonid jest również odpowiedni dla kobiet w ciąży.
- wskazania
-
- wskazania
- szczególnie w przypadku uporczywego wycieku z nosa
- Efekty leczenia
- hamowanie przywspółczulnego układu nerwowego w obszarze błony śluzowej nosa
- reakcje niepożądane
- krwawienia z nosa, sucha błona śluzowa nosa
- Leki;
- bromek ipratropium; odpowiedni również dla kobiet w ciąży i dzieci w wieku od 6 lat
-
Leki przeciwhistaminowe podawane donosowo6
- wskazania
- zarówno w przypadku nieżytu nosa, jak i objawów obturacyjnych
- Efekty leczenia
- Antagonisty receptora H1 hamują również syntezę cytokin i leukotrienów.
- Leki;
- azelastyna
- Leki zmniejszające obrzęk błony śluzowej6
- Efekty leczenia
- Stymulacja receptorów adrenergicznych i wynikający z tego skurcz naczyń prowadzi do zmniejszenia opuchlizny i wydzielania.
- reakcje niepożądane
- Długotrwałe stosowanie może prowadzić do odruchowego rozszerzenia naczyń krwionośnych i zwiększonej niedrożności (polekowy nieżyt nosa).
- Efekty leczenia
- Aerozole lub płukanie fizjologiczną słoną wodą12
- brak istotnych reakcji niepożądanych
- Doustne leki przeciwhistaminowe
- ograniczone korzyści terapeutyczne w naczynioruchowym nieżycie nosa
Dalsze możliwości leczenia
- Donosowe stosowanie kapsaicyny6
- wskazania
- opcja terapii uzupełniającej w przypadku nieżytu nosa i objawów obturacyjnych
- Efekty leczenia
- Modulacja nocyceptywnych włókien C, zmniejszona aktywność receptora TRPV1 (transient receptor potential vanilloid type 1), wspomaga regulację wydzielania.
- reakcje niepożądane
- podrażnienie błony śluzowej nosa
- wskazania
-
Miejscowe stosowanie toksyny botulinowej6
- Efekty leczenia
- Blokuje uwalnianie acetylocholiny z zakończeń nerwów przywspółczulnych po wstrzyknięciu do małżowiny nosowej.
- ograniczony czas działania (ok. 4 tygodnie)
-
Leczenie chirurgiczne6
- W przypadku braku odpowiedzi na leczenie farmakologiczne można rozważyć zabieg chirurgiczny.
- Chirurgiczna resekcja Concha inferior (turbinektomia) może prowadzić do poprawy objawów współczulnych.
- lub poprawa skuteczności leków stosowanych donosowo, ponieważ mogą one dotrzeć głębiej do małżowiny nosowej.
- Przecięcie Nervus canalis pterygoidei przerywa autonomiczne unerwienie małżowiny usznej, a tym samym zmniejsza tworzenie wydzieliny.
Przebieg, powikłania i rokowanie
przebieg
- Przeważnie przewlekły przebieg, występujący przez cały rok6
powikłania
- Związek z innymi objawami lub chorobami: ból głowy, zapalenie trąbki słuchowej, polipy nosa, zespół obturacyjnego bezdechu sennego, przewlekły kaszel6
- możliwe reakcje niepożądane związane z leczeniem (np. krwawienie z nosa, sucha błona śluzowa nosa)
Rokowania
- Rokowania są dobre, jeśli pacjenci zaakceptują fakt, że ich problem jest przewlekły i w wielu przypadkach konieczne jest leczenie.
informacje dla pacjentów
Informacje dla pacjentów w Deximed
Quellen
Literatur
- Dykewicz MS, Wallace DV, Amrol DJ et al. Rhinitis 2020: A practice parameter update. J Allergy Clin Immunol 2020. pmid:PMID: 32707227 PubMed
- Settipane RA. Demographics and epidemiology of allergic and nonallergic rhinitis. Allergy Asthma Proc. 2001;22:185-189. PubMed
- Settipane RA, Lieberman P. Update on nonallergic rhinitis. Ann Allergy Asthma Immunol 2001; 86: 494-507. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Settipane RA. Epidemiology of vasomotor rhinitis. World Allergy Organ J 2009. pmid:PMID: 24229078 PubMed
- Bernstein JA. Non-allergic rhinitis. BMJ Best Practice, last updated Oct 10, 2014. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Leader P, Geiger Z. Vasomotor Rhinitis. StatPearls Internet. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, 2020. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Jaradeh SS, Smith TL, Torrico L, Prieto TE, Loehrl TA, Darling RJ, et al. Autonomic nervous system evaluation of patients with vasomotor rhinitis. Laryngoscope 2000; 110: 1828-31. PubMed
- Nassef M, Shapiro G, Casale TB. Identifying and managing rhinitis and its subtypes: allergic and non-allergic components--a consensus report and materials from the Respiratory Allergic Disease Foundation. Curr Med Res Opin. 2006;22:2541-2548. PubMed
- Wheeler PW, Wheeler SF. Vasomotor rhinitis. Am Fam Physician 2005; 72: 1057-62. PubMed
- Management of allergic and nonallergic rhinitis. Evidence Report/Technology Assessment Number 54. AHRQ Publication No. 02-E024, May 2002. Rockville, Md.: Agency for Healthcare Research and Quality, 2002. Accessed online August 5, 2005. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Brandt D, Bernstein JA. Questionnaire evaluation and risk factor identification for nonallergic vasomotor rhinitis. Ann Allergy Asthma Immunol. 2006;96:526-532. PubMed
- Pattanaik D, Lieberman P. Vasomotor rhinitis. Vasomotor rhinitis. 2010; 10: 84-91. link.springer.com
- Wallace DV, Dykewicz MS, Bernstein DI et al. The diagnosis and management of rhinitis: an updated practice parameter. J Allergy Clin Immunol 2008 ; 122(2 Suppl): S1-84. pmid:PMID: 18662584 PubMed
- Yan CH, Hwang PH. Surgical Management of Nonallergic Rhinitis. Otolaryngol Clin North Am 2018. pmid:PMID: 29937065 PubMed
- Bernstein JA.. Nonallergic rhinitis: therapeutic options. Curr Opin Allergy Clin Immunol 2013. pmid:PMID: 23756873 PubMed
- Joe SA. Nonallergic rhinitis. Facial Plast Surg Clin North Am 2012. pmid:PMID: 22099614 PubMed
- Li JT. Allergy testing. Am Fam Physician 2002; 66: 621-4. American Family Physician
- Ng ML, Warlow RS, Chrishanthan N, Ellis C, Walls R. Preliminary criteria for the definition of allergic rhinitis: a systematic evaluation of clinical parameters in a disease cohort. Clin Exp Allergy 2000; 30: 1314-31. PubMed
Autor*innen
- Susanne Engelhardt, Dr. med., Weiterbildungsassistentin für Allgemeinmedizin, Hof