Document version compare

Definicje

Klasyczna definicja hipotonii ortostatycznej (orthostatic hypotension – OH ): Utrzymujący się spadek ciśnienia tętniczego skurczowego ≥20 mmHg i/lub rozkurczowego ≥10 mmHg po 3 minutach od wstania z pozycji leżącej (trwającej min. 5 minut) lub po uniesieniu głowy do ≥60 stopni podczas testu pochyleniowego.
Oprócz klasycznej definicji, dodatkowa definicja dwóch wariantów
1. wczesna hipotonia ortostatyczna: spadek ciśnienia tętniczego w ciągu 15 sekund od wstania z pozycji leżącej
2. opóźniona hipotonia ortostatyczna: spadek ciśnienia tętniczego po 3 minutach od wstania z pozycji leżącej

Hipotonia ortostatyczna to nienaturalny spadek ciśnienia tętniczego przy wstawaniu. Spowodowane tym objawy określa się mianem nietolerancji ortostatycznej.¹

Nasilająca się nietolerancja pionowej postawy ciała z uczuciem senności lub osłabienia, z możliwymi bólami szyi lub barków, trudnościami w oddychaniu, kołataniem serca lub nudnościami.
- Objawy mogą wystąpić z hipotensją ortostatyczną, omdleniem i tachykardią lub bez nich.

Kliniczne podejrzenie nietolerancji ortostatycznej spowodowanej hipotonią ortostatyczną.
- Zasadniczo test jest wystarczający do zdiagnozowania klinicznie istotnej hipotonii ortostatycznej, szczególnie u osób w podeszłym wieku.
Badania przesiewowe u pacjentów w podeszłym wieku przed rozpoczęciem przyjmowania leków, które mogą nasilać hipotonię ortostatyczną i wywoływać omdlenie.²

Przy podejrzeniu hipotonii ortostatycznej wykonuje się najpierw test wstawania.
- Nazwa testu Schellonga pochodzi od nazwiska niemieckiego internisty Fritza Schellonga (1891–1953).³
Podczas badania zalecane jest nieinwazyjne, automatyczne rejestrowanie ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca.
- Alternatywnie pomiar można przeprowadzić ręcznie, mierząc tętno i ciśnienie tętnicze raz na minutę.
Brak standaryzacji procedury pomiaru.³
Ogólnie w tym zakresie obowiązują następujące wytyczne³:
- 5–10 minut w pozycji leżącej na plecach
- Faza stojąca trwająca co najmniej 3 minuty (najlepiej 5–10 minut)
- Pomiar ciśnienia tętniczego/tętna pod koniec fazy leżenia i w odstępach 1-minutowych podczas stania.
Jeśli pacjenci nie są w stanie sprawnie wstać z pozycji leżącej na plecach, można przeprowadzić procedurę przyjęcia najpierw pozycji siedzącej, a dopiero potem stojącej.³
- Wykonywany w ten sposób pomiar jest jednak mniej czuły i dlatego nie jest równorzędną metodą.⁴

Hipotonia ortostatyczna może:
- być bezobjawowa
- powodować nietolerancję ortostatyczną
- stanowić przyczynę upadków w wyniku omdleń
Klasyczna hipotonia ortostatyczna⁵
- Objawy zwykle zależą bardziej od bezwzględnego poziomu ciśnienia tętniczego niż od wartości jego spadku.
- Zakres powiązanych objawów różni się znacznie u poszczególnych pacjentów.
- Klasyczna hipotonia ortostatyczna wiąże się ze zwiększoną śmiertelnością i zachorowalnością na choroby układu krążenia.
- Największe ryzyko upadków, złamań lub omdleń ma miejsce wówczas, gdy hipotonia ortostatyczna występuje po 1–2 minutach.⁶
Wczesna hipotonia ortostatyczna
- często pomijana przyczyna omdleń
- Opóźniona normalizacja ciśnienia tętniczego po początkowym spadku jest niekorzystnym czynnikiem prognostycznym u osób starszych.⁵
Opóźniona hipotonia ortostatyczna⁵
- stosunkowo częsta u osób w podeszłym wieku
- Może być łagodną formą klasycznej hipotonii ortostatycznej, szczególnie w chorobie Parkinsona i cukrzycy.
- Brak bradykardii pomaga odróżnić ją od omdlenia odruchowego.
Nawet jeśli spadek ciśnienia tętniczego jest nieco mniejszy niż podaje się w definicjach, nietolerancja ortostatyczna może nadal występować klinicznie.

Jeśli istnieje podejrzenie objawowej hipotonii ortostatycznej pomimo negatywnych wyników testów w pozycji stojącej, można dodatkowo wykonać test pochyleniowy.

Znaczący spadek ciśnienia tętniczego ma konsekwencje terapeutyczne tylko wtedy, gdy pacjenci doświadczają objawów w życiu codziennym (nietolerancja ortostatyczna).
Informacje na temat leczenia są przedstawione w artykule Hipotonia ortostatyczna.

Brignole M, Moya A, de Lange FJ. et al. 2018 ESC Guidelines for the diagnosis and management of syncope. Eur Heart J. 2018;39:1883-1948. www.escardio.org
Mancia G, Kreutz R, Brunström M. et al. 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Association (ERA). J Hypertens. 2023;41(12):1874-2071. PubMed

Brignole M. The syndromes of orthostatic Intolerance. E-Journal of the ESC Council for Cardiology Practice 2007, Vol 6. www.escardio.org
Biaggoni I, Norcliffe-Kaufmann L, Kaufmann H. Orthostatic hypotension. BMJ Best Practice, last updated 01 Jun 2022, Zugriff 08.04.23. bestpractice.bmj.com
Fanciulli A, Campese N, Wenning K. The Schellong test: detecting orthostatic blood pressure and heart rate changes in German‐speaking countries. Clinical Autonomic Research 2019; 29: 363-366. doi:10.1007/s10286-019-00619-7 DOI
Juraschek P, Appel L, Mitchell C, et al. Comparison of supine and seated orthostatic hypotension assessments and their association with falls and orthostatic symptoms. J Am Geriatr Soc 2022; 70: 2310-2319. doi:10.1111/jgs.17804 DOI
European Society of Cardiology. Guidelines for the diagnosis and management of syncope. Stand 2018. www.escardio.org
Juraschek SP, Daya N, Rawlings AM, et al. Association of History of Dizziness and Long-term Adverse Outcomes With Early vs Later Orthostatic Hypotension Assessment Times in Middle-aged Adults. JAMA Intern Med 2017. doi:10.1001/jamainternmed.2017.2937 DOI

Katarzyna Nessler, Dr n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Joondalup Health Campus, Emergency Department, Zachodnia Australia (recenzent)
Adam Windak, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
Michael Handke, Prof. dr n. med., specjalista chorób wewnętrznych, Fryburg