Co to jest EKG?
Za pomocą elektrokardiogramu (EKG) można zmierzyć i przedstawić aktywność elektryczną serca. Aktywność elektryczna jest rejestrowana za pomocą odprowadzeń na powierzchni ciała i przedstawiana graficznie na pasku papieru lub na komputerze. Dzięki temu możliwe jest określenie rytmu i częstości akcji serca oraz wszelkich nieprawidłowości.
Jak działa układ bodźcowo-przewodzący serca?
Serce składa się z komórek mięśniowych, które mogą się kurczyć. Skurcz serca zaopatruje organizm w krew. Serce składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór.
Skurcz mięśni serca jest wywoływany przez sygnały elektryczne (impulsy). Impulsy te są kontrolowane przez węzeł zatokowo-przedsionkowy, mały obszar w prawym przedsionku serca, który mieści specjalne komórki mięśniowe.
Węzeł zatokowo-przedsionkowy decyduje o tym, jak często serce bije na minutę (częstość akcji serca). Dlatego węzeł zatokowo-przedsionkowy nazywany jest często rozrusznikiem serca. (Patrz również artykuł EKG).
Aktywność elektryczna rozchodzi się w następujący sposób:
- Powstanie impulsu w węźle zatokowo-przedsionkowym.
- Pobudzenie obu przedsionków i następujący po tym skurcz.
- Opóźnienie aktywności w węźle AV (węzeł przedsionkowo-komorowy) i późniejsze przeniesienie na drogi pobudzenia w przegrodzie między prawą i lewą komorą serca.
- Pobudzenie całej muskulatury komorowej i następujący skurcz.
Powierzchniowo wykonane EKG wykazuje typowy wzorzec z płaską linią podstawową i charakterystycznymi wychyleniami. Wychylenia są oznaczone literami.
Pojedyncza czynność elektryczna serca pokazuje w EKG następujący wzór:
- Załamek P to niewielkie wychylenie odwzorowujące pobudzenie przedsionków.
- Po nim następuje płaska, tzw. izoelektryczna linia (odcinek PQ), podczas której aktywność w węźle AV jest opóźniona i następuje skurcz przedsionków.
- Zespół QRS to większe wychylenie, która reprezentuje pobudzenie komór. Komory zaczynają się kurczyć.
- Skurcz komór trwa, podczas gdy w EKG widoczna jest kolejna linia izoelektryczna (odcinek ST).
- Załamek T następuje jako mniejsze wychylenie i świadczy o regresji pobudzenia komór.
- Serce odpręża się, a w EKG pojawia się kolejna linia izoelektryczna.
- Po tym następuje kolejne pobudzenie, począwszy od załamka P.
Prawidłowe bicie serca ma zatem następującą sekwencję elektryczną w EKG: najpierw załamek P, po którym następuje „przerwa”, następnie zespół QRS, po którym następuje „przerwa”, a na końcu załamek T. Po tym następuje kolejne uderzenie serca z takimi samymi wychyleniami elektrycznymi.
Odprowadzenia
Aktywność elektryczna serca może być mierzona na powierzchni ciała, np. na rękach, nogach i klatce piersiowej. W różnych miejscach są przymocowane elektrody w celu rejestracji sygnałów. W standardowym zapisie EKG rejestruje się 12 odprowadzeń (12-kanałowe EKG). Na podstawie różnego położenia elektrod można wyciągnąć wnioski o ewentualnej lokalizacji uszkodzenia serca.
Dławica piersiowa i zawał serca
Mięsień sercowy jest zaopatrywany w natlenowaną krew przez naczynia wieńcowe lub tętnice wieńcowe. Jeśli te naczynia są zwężone, pewne obszary serca mogą nie być zaopatrywane w wystarczającą ilość krwi.
Dławica piersiowa
Dzieje się tak zwłaszcza przy wysiłku fizycznym lub silnym podekscytowaniu. Uwidacznia się to u pacjentów w postaci silnego bólu lub uczucia ucisku w klatce piersiowej. Jest to określane mianem dławicy piersiowej. Ból może promieniować również do lewego barku lub ramienia, a także do szyi.
Dławica piersiowa występuje w postaci napadów i mogą jej towarzyszyć duszności, zawroty głowy, pocenie się i nudności. Mogą też wystąpić nerwowość i panika, a nawet strach przed śmiercią. Charakterystyczne jest, że napady trwają krócej niż pięć minut i ustępują w spoczynku lub po zażyciu leków (zwykle nitrogliceryny). W tym przypadku mówi się o „stabilnej” dławicy piersiowej.
Zawał serca
W przypadku zawału serca (zawału mięśnia sercowego) naczynie wieńcowe zostaje zamknięte przez skrzep krwi. Prowadzi to do zmniejszenia przepływu krwi do tkanki mięśniowej zaopatrywanej przez naczynie wieńcowe. Podobnie jak dławica piersiowa, zawał serca objawia się nagłym, silnym bólem lub uczuciem ucisku w klatce piersiowej.
W przeciwieństwie do dławicy piersiowej, ból z trudem ulega złagodzeniu po zażyciu nitrogliceryny i nie ustępuje. Brak przywrócenia zaopatrzenia tkanki w ciągu kilku godzin spowoduje obumarcie określonych komórek serca.
EKG przy dławicy piersiowej
Pacjenci z dławicą piersiową często nie mają żadnych objawów w stanie spoczynku. Pomimo zwężonych tętnic wieńcowych (patrz ilustracje), przepływ krwi jest zazwyczaj wystarczający do zaopatrzenia mięśnia sercowego w tlen. Jednakże, gdy pojawia się wysiłek fizyczny lub emocjonalny, serce pracuje ciężej i potrzebuje więcej tlenu niż w stanie spoczynku. Wskutek tego występują wyżej wymienione objawy.
Przy klasycznej dławicy piersiowej EKG wykonane w stanie spoczynku często nie wykazuje żadnych nieprawidłowości. Dlatego w przypadku podejrzenia dławicy piersiowej pod pewnymi warunkami wykonywane jest EKG, podczas gdy dana osoba ćwiczy przykładowo na ergometrze rowerowym (EKG wysiłkowe).
Tutaj mogą pojawić się zmiany, które wskazują na chorobę wieńcową i pozwalają wyciągnąć wnioski dotyczące wytrzymałości. Jednak nawet jeśli wysiłkowe EKG jest prawidłowe, nie można z całą pewnością wykluczyć choroby wieńcowej. EKG wysiłkowe jest czasem wykonywane w gabinetach lekarzy rodzinnych lub przez specjalistów (kardiologów) w szpitalach lub gabinetach lekarskich.
Dławica piersiowa objawia się w EKG głównie jako zmieniony odcinek ST, który następuje po pobudzeniu komory lub zespołu QRS. Odcinek ST jest wówczas klasycznie obniżony w odprowadzeniach, które wskazują kierunek niedostatecznie zaopatrzonego mięśnia sercowego. W ten sposób w niektórych przypadkach można wywnioskować zablokowaną tętnicę wieńcową.
EKG przy zawale serca
Najważniejszą wskazówką, która pomaga rozpoznać zawał serca jest opis dolegliwości przez pacjenta. Osoba z podejrzeniem zawału serca jest kierowana do szpitala w trybie nagłym. Kluczowe dla rozpoznania i dalszego postępowania jest EKG i parametry krwi, takie jak troponiny sercowe. Należy jak najszybciej podjąć działania zmierzające do ponownego otwarcia zablokowanej tętnicy wieńcowej podczas koronarografii poprzez tzw. przezskórną interwencję wieńcową i uratować jak największy fragment mięśnia sercowego.
Przy klasycznym zawale serca widoczne są również zmiany w odcinku ST. Jest on silnie uniesiony w fazie ostrej i ponownie obniża się w dalszym przebiegu. Innymi wskazaniami mogą być zmieniony załamek Q, załamek R lub odwrócony bądź ujemny załamek T.
Zmiany w załamku Q i R oraz załamku T są zwykle trwałe, więc nadają się do wykrywania „starego” zawału. Podobnie jak w przypadku dławicy piersiowej, lekarze mogą zwykle wywnioskować na podstawie nieprawidłowych odprowadzeń lokalizację niedostatecznie zaopatrzonego mięśnia sercowego i zamkniętej tętnicy wieńcowej.
Zdarzają się jednak również zawały, które nie ujawniają się w EKG lub występują tylko w sposób niespecyficzny. Jeśli jednak występują objawy i wskazują one na zawał serca, zwykle wykonuje się koronarografię.
Dodatkowe informacje
- Dławica piersiowa
- Zawału serca
- EKG, lista kontrolna – informacje dla lekarzy
- EKG, podstawy – informacje dla lekarzy
- EKG wysiłkowe – informacje dla lekarzy
Autor
- Susanna Allahwerde, specjalistka ds. medycyny ogólnej, Berlin
- Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (edytor)