Czym jest zespół metaboliczny?
Definicja
Zespół metaboliczny to połączenie kilku głównych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Grecki termin "metaboliczny" odnosi się do przemiany materii. O zespole chorobowym mówi się wtedy, gdy różne objawy występują w tym samym czasie. Następujące objawy choroby występują w zespole metabolicznym równolegle:
- nadwaga (BMI ≥ 30) z magazynowaniem tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha (w populacji europejskiej ≥80cm u kobiet i ≥94cm u mężczyzn)
- nadciśnienie (> 130/85 mmHg)
- podwyższone stężenie glukozy we krwi na czczo (≥ 100 mg/dl [≥ 5,6 mmol/l])
- zaburzony metabolizm tłuszczów: podwyższony poziom trójglicerydów (≥ 150 mg/dl [≥ 1,7 mmol/l]) lub obniżony poziom "dobrego" cholesterolu HDL (u mężczyzn: < 40 mg/dl [< 1 mmol/l], u kobiet: < 50 mg/dl [< 1,3 mmol/l]).
Czynniki te zwiększają ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2, chorób serca takich jak choroba wieńcowa (dusznica bolesna, zawały serca), zwężenia tętnic w kończynach dolnych (łac. claudicatio intermittens) oraz udarów mózgu. Każdy z tych objawów sam w sobie jest czynnikiem ryzyka, ale często występują one razem, przez co szczególnie zwiększają ryzyko. Ponieważ zespół metaboliczny i odpowiadające mu choroby wtórne występują szczególnie często w bogatych krajach zachodnich i są częściowo spowodowane tamtejszym stylem życia (brak ruchu, przejadanie się), mówi się również o tym zespole jak o zespole dostatku.
Objawy
Sam zespół metaboliczny rzadko powoduje bezpośrednie objawy, raczej zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia innych chorób. Charakteryzuje się nadwagą i brakiem aktywności fizycznej.
Przyczyny
Uważa się, że na zespół metaboliczny duży wpływ ma zachodni styl życia. Do rozwoju zespołu metabolicznego mogą przyczynić się między innymi następujące czynniki:
- predyspozycje rodzinne: inni członkowie rodziny z cukrzycą typu 2
- zaawansowany wiek
- status społeczny
- zwiększona masa ciała (BMI> 25)
- zbyt mało ruchu
- dieta uboga w błonnik, wysokotłuszczowa, przejadanie się
- zwiększone spożycie alkoholu
- Palenie tytoniu
- długotrwały stres
- zespół policystycznych jajników i inne zaburzenia endokrynologiczne.
W rozwoju zespołu metabolicznego duże znaczenie ogrywa hormon insulina. Jest ona uwalniana, gdy wzrasta poziom cukru we krwi i służy do jego obniżenia poprzez wchłanianie go do komórek. U pacjentów z zespołem metabolicznym poziom insuliny we krwi jest często przewlekle podwyższony, częściowo z powodu przejadania się i braku ruchu. W rezultacie komórki stają się mniej wrażliwe na insulinę, dlatego glukoza we krwi pozostaje podwyższona, ponieważ nie jest wchłaniana do komórek. W ramach przeciwdziałania znów uwalnia się więcej insuliny, co zwiększa uczucie głodu i przejadanie się – powstaje błędne koło.
Częstość występowania
Ponieważ istnieją różne definicje zespołu metabolicznego, dane dotyczące częstości występowania są różne. Szacuje się, że w Europie zespół metaboliczny występuje u 30–35% populacji. Częstość występowania wzrasta z wiekiem.
Badania
- Podczas badania lekarskiego lekarz pyta, czy w rodzinie występowały problemy z masą ciała lub czy w ostatnim czasie nastąpiła jej zmiana. Dieta, aktywność fizyczna i palenie papierosów również odgrywają rolę w ocenie ryzyka.
- Mierzone i obliczane są ciśnienie tętnicze, BMI oraz stosunek obwodu bioder i talii.
- Aby oznaczyć poziom glukozy we krwi i lipidogram (cholesterol, HDL, LDL i trójglicerydy), pobiera się próbkę krwi na czczo. Badane są również parametry nerek i wątroby oraz próbka moczu.
- Wykonuje się badania USG i EKG w celu wykrycia schorzeń istniejących wcześniej.
Leczenie
- Głównym celem leczenia zespołu metabolicznego jest zapobieganie rozwojowi cukrzycy typu 2, chorób serca i udaru mózgu.
- We wczesnych stadiach można to osiągnąć poprzez zdyscyplinowane zmiany stylu życia, z naciskiem na zdrowe odżywianie i ruch.
- W zaawansowanych stadiach potrzebne są również leki, które mogą zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia. Stosowane są przede wszystkim leki obniżające poziom cholesterolu (statyny). Należy również leczyć inne schorzenia, jak np. nadciśnienie. Jednak nawet wtedy ważny jest zdrowy styl życia.
- Aktywność fizyczna
- Jeśli to możliwe, należy ćwiczyć lub uprawiać sport przez co najmniej 30 minut 5 dni w tygodniu. Obniża to poziom cukru we krwi, ciśnienie tętnicze i poziom tłuszczu we krwi, sprzyja utracie masy ciała i zwiększa wrażliwość na insulinę.
- Zmiana diety
- Jedz więcej owoców, warzyw i błonnika, mniej tłuszczów nasyconych i mniej soli. Zaleca się również spożywanie ryb raz lub dwa razy w tygodniu. Jeśli to możliwe, unikaj gotowych posiłków i preferuj samodzielne gotowanie. Wybieraj raczej białe mięso niż czerwone. Taka zmiana diety wpływa pozytywnie na ciśnienie tętnicze, poziom tłuszczów i cukru we krwi oraz insulinooporność. Schudnięcie w wyniku zmiany diety i zwiększenia ilości ruchu będzie dodatkowym pozytywnym skutkiem.
- Utrata masy ciała: Nawet niewielka redukcja masy ciała może zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób wtórnych.
- Palenie tytoniu: Rzucenie palenia jest jednym z najważniejszych działań zapobiegających chorobom serca i naczyń krwionośnych.
Dodatkowe informacje
- Nadciśnienie tętnicze
- Nadwaga
- Aktywność fizyczna: Lekarstwo dla ciała i ducha
- Pełnowartościowa dieta
- Palenie szkodzi zdrowiu
- Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
- Zespół metaboliczny – Informacje dla personelu medycznego
Autor
- Kalina van der Band, lekarz (recenzent)
- Markus Plank, mgr, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń