Co to jest wirusowe zapalenie wątroby typu E?
Wirusowe zapalenie wątroby typu E (WZW E) powoduje wirus zapalenia wątroby typu E (HEV). W Europie choroba przenosi się najczęściej przez skażoną wieprzowinę, w krajach o niskich standardach higienicznych — przez zanieczyszczoną wodę. Choroba ma taki sam przebieg jak zapalenie wątroby typu A, najczęściej następuje samowyleczenie i tylko w rzadkich przypadkach choroba przechodzi w stan przewlekły. W wypadku wystąpienia ostrego zapalenia wątroby po podróży do obszarów, gdzie HEV jest bardzo rozpowszechniony (obszary endemiczne), i jeśli wykluczono inne znane wirusy zapalenia wątroby, należy jako możliwą przyczynę rozważyć zapalenie wątroby typu E.
Wirus zapalenia wątroby typu E został odkryty w 1983 r. podczas badania próbek kału osób zakażonych metodą mikroskopii immunoelektronowej.
Zapalenie wątroby typu E występuje na całym świecie i jest najczęstsze u osób między 15. a 40. rokiem życia. W Europie w ciągu ostatnich 10 lat gwałtownie wzrosła liczba zgłoszonych zakażeń wirusem zapalenia wątroby typu E, prawdopodobnie wzrost ten jest spowodowany częstszym wykonywaniem procedur diagnostycznych. Uważa się że najczęstszą drogą przenoszenia jest spożycie niedogotowanej wieprzowiny i produktów z niej wytworzonych.
Gdzie występuje wirusowe zapalenie wątroby typu E?
Wirus zapalenia wątroby typu E jest szeroko rozpowszechniony na świecie, ale rozpowszechnienie poszczególnych podtypów jest jednak różne.
W Europie i Ameryce Północnej najczęściej występuje genotyp HEV-3, który jest przenoszony przez skażone mięso wieprzowe lub dziczyznę.
Wirusy zapalenia wątroby typu E o genotypie 1 lub 2 występują w większości krajów rozwijających się — subtropikalnych i tropikalnych, w Azji, Afryce i Ameryce Środkowej. W krajach tych wirus rozprzestrzenia się poprzez zanieczyszczoną wodę, co czasami prowadzi do epidemii, np. podczas powodzi. Pierwsze znane epidemie miały miejsce w Somalii, Sudanie i Meksyku w 1985 i 1986 roku. Szczególnie podczas epidemii zdarzają się również pojedyncze przypadki w krajach uprzemysłowionych u osób, które zakaziły się w miejscach rozprzestrzeniania się choroby.
Zakażenie
Do epidemii dochodzi zwykle wtedy, gdy woda pitna zostaje zanieczyszczona odchodami z powodu złych warunków sanitarnych. Bezpośrednie przeniesienie z osoby na osobę jest znacznie rzadsze, ale może nastąpić zwłaszcza w przypadku HEV-1 i HEV-2. Niedostateczne utrzymywanie higieny wiąże się z większym ryzykiem zakażenia.
Wirusami zapalenia wątroby typu E można się również zakazić poprzez spożywanie nieodpowiednio przyrządzonej dziczyzny oraz wieprzowiny i wytwarzanych z nich produktów, a także skorupiaków. W krajach o niedostatecznych standardach sanitarnych również inne produkty spożywcze mogą być zanieczyszczone HEV.
W obszarach ryzyka zgłaszano również przypadki przeniesienia choroby z matki na dziecko oraz zakażenia spowodowane transfuzją krwi.
Okres inkubacji (czas między zakażeniem a wystąpieniem objawów) wynosi 15–60 dni, średnio 40 dni. Po około tygodniu od wystąpienia pierwszych objawów można wykryć wirusy we krwi i stolcu.
Jaki jest przebieg wirusowego zapalenia wątroby typu E?
Choroba zwykle zaczyna się od objawów grypopodobnych z gorączką oraz nudnościami, jednak większość osób zakażonych wirusem zapalenia wątroby typu E nie odczuwa żadnych objawów choroby — przebiega ona jako tzw. zakażenie bezobjawowe. U osób chorych zakażonych HEV obraz kliniczny zwykle nie różni się od innych typów wirusowego zapalenia wątroby, np. zapalenia wątroby typu A. U niektórych pacjentów rozwija się przebieg z zastojem żółci i podwyższonym stężęniem fosfatazy alkalicznej. Rzadko dochodzi do zajęcia układu nerwowego lub nerek.
Przebieg choroby można podzielić na trzy fazy: fazę początkowa (faza prodromalna), fazę z żółtaczką oraz fazę zdrowienia. Choroba zwykle ustępuje po kilku tygodniach, bez pozostawienia trwałych następstw. W odróżnieniu od zapalenia wątroby typu B i typu C zakażenie rzadko przechodzi w stan przewlekły, jednak może się tak zdarzyć u pacjentów z niedoborem odporności, np. z zakażeniem HIV, przechodzących chemioterapię lub po przeszczepie narządowym.
W fazie prodromalnej pojawiają się objawy ogólne i dolegliwości, takie jak bóle mięśni i stawów, łagodna gorączka, utrata apetytu, nudności i wymioty, utrata masy ciała (2–4 kg), odwodnienie oraz ból w prawym nadbrzuszu (nasilający się przy aktywności fizycznej).
W fazie żółtaczki występują typowe objawy żółtaczki. U osób o ciemniejszej skórze żółtaczka może być trudniejsza do zauważenia, towarzyszy jej zażółcenie białkówki oka (twardówki). W tym okresie mocz jest ciemny, a stolec ma jasny/białawy kolor. Często występuje również świąd. Inne objawy mogą obejmować pokrzywkę na skórze oraz biegunkę.
Diagnostyka
Rozpoznanie jest ustalane na podstawie historii choroby: Czy niedawno przebywał(a) Pan(i) w obszarze ryzyka? Czy występują objawy zakaźnego zapalenia wątroby? Proste badanie krwi w celu określenia parametrów wątrobowych i przeciwciał przeciwko HEV może pozwolić na postawienie rozpoznania. Analiza próbek krwi odbywa się w laboratorium. Dodatkowo można wykonać badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej.
Leczenie
Zapalenie wątroby typu E jest samoograniczającym się zakażeniem, które zwykle nie wymaga specjalnej terapii, można jedynie łagodzić objawy. Pacjenci mogą nadal być aktywni i robić wszystko, na co mają siłę. Nie ma żadnych dowodów na to, że odpoczynek w łóżku przyspiesza powrót do zdrowia, a wręcz przeciwnie.
W przypadku przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu E (powyżej 3 miesięcy) zalecana jest terapia przeciwwirusowa z zastosowaniem rybawiryny.
Zasadniczym celem terapii jest zapobieganie dalszemu przenoszeniu choroby na inne osoby poprzez zapewnienie czystej wody pitnej, dobrych warunków sanitarnych i właściwej higieny osobistej.
Profilaktyka
Podczas podróży na tereny, na których występuje HEV-1 i HEV-2, należy zwracać uwagę na unikanie wody i innych napojów, które mogą być skażone, a spożywać tylko napoje niezanieczyszczone lub produkowane przemysłowo. Należy również unikać spożywania surowych potraw, zwłaszcza owoców morza. Przegotowanie wody pozwala uniknąć zakażenia, natomiast działanie chloru nie zostało wystarczająco udowodnione.
W krajach, w których występują HEV-3 i HEV-4, mięso, a zwłaszcza podroby z wieprzowiny i dziczyzny, należy spożywać tylko ugotowane. Należy również zwrócić uwagę na dobrą warunki sanitarne w kuchni.
Do dziś w Europie nie jest dostępna szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu E.
Rokowanie
Rokowanie jest na ogół korzystniejsze w przypadku zakażeń wirusem zapalenia wątroby typu E o genotypie 3 niż w przypadku innych wariantów. Prawie wszyscy chorzy całkowicie zdrowieją. U pacjentów z niedoborem odporności choroba może rozwinąć przebieg przewlekły.
U mniej niż 1% osób zakażonych rozwija się ciężkie zapalenie wątroby z przebiegiem śmiertelnym. Szczególny wyjątek stanowią kobiety w ciąży z zakażeniem HEV-1, gdzie śmiertelność pod koniec ciąży wynosi 10–30%. Ryzyko jest również podwyższone przy współistniejącej ciężkiej chorobie wątroby.
Dodatkowe informacje
- Wirusowe zapalenie wątroby typu A
- Wirusowe zapalenie wątroby typu B
- Wirusowe zapalenie wątroby typu C
- Żółtaczka
- Wirusowe zapalenie wątroby typu E — informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
- Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)