Co to jest zapalenie pęcherzyka żółciowego?
Definicja
Zapalenie pęcherzyka żółciowego to termin medyczny, oznaczający stan zapalny pęcherzyka żółciowego. Wątroba wytwarza płyn zwany żółcią. Wydzielina ta jest przechowywana w pęcherzyku żółciowym do czasu, gdy będzie potrzebna organizmowi. Następnie żółć przepływa przez przewód żółciowy wspólny z wątroby i pęcherzyka żółciowego do dwunastnicy. Tam krótko przed ujściem łączy się z przewodem trzustkowym.
Kamica pęcherzyka żółciowego
Oznacza obecność kamieni żółciowych w pęcherzyku żółciowym, początkowo bez stanu zapalnego. Może to spowodować kolki żółciowe.
Kamica przewodu żółciowego wspólnego
Oznacza obecność kamieni żółciowych w przewodzie żółciowym wspólnym po przejściu kamienia z pęcherzyka żółciowego. Może to spowodować kolki żółciowe lub zapalenie trzustki.
Objawy
Objawy zapalenia pęcherzyka żółciowego to kolkowy lub uporczywy ból w prawej części nadbrzusza z gorączką, ewentualnie nudnościami i wymiotami. Ból może wystąpić zwłaszcza po tłustym posiłku lub w nocy w wyniku wzmożonej aktywności autonomicznego układu nerwowego (zwiększone napięcie nerwu błędnego). Może wystąpić promieniowanie do pleców lub prawego barku.
Ból trwa zwykle znacznie dłużej niż w przypadku kolki żółciowej bez zapalenia pęcherzyka żółciowego. Jeśli przewód żółciowy wspólny jest niedrożny, u pacjentów może wystąpić żółtaczka (zażółcenie powłok skóry, najbardziej widoczne w białkówce oka). Stolec staje się blady, a mocz ciemnieje. Często kamienie żółciowe są już znane w wywiadzie.
Przyczyny
Kamienie żółciowe
W większości przypadków zapalenie pęcherzyka żółciowego jest spowodowane przez kamienie żółciowe, które utrudniają przepływ żółci z pęcherzyka żółciowego. Żółć składa się z wody, cholesterolu, specjalnych tłuszczów, soli żółciowych i bilirubiny. Jeśli w żółci jest zbyt dużo cholesterolu, soli żółciowych lub bilirubiny, substancje te mogą się krystalizować i tworzyć tzw. kamienie żółciowe.
Jeśli kamienie żółciowe blokują ujście pęcherzyka żółciowego, żółć nie może wypłynąć. Składniki żółci prowadzą do podrażnienia ściany pęcherzyka żółciowego, dochodzi do miejscowych procesów zapalnych, a później do zapalenia bakteryjnego wywołanego przez migrujące bakterie jelitowe (E. coli, Klebsiella, enterobakterie).
Kamienie żółciowe mogą znajdować się w przewodzie żółciowym wspólnym. W tej okolicy również może wystąpić zator i prowadzić nie tylko do zapalenia pęcherzyka żółciowego, ale również do zapalenia trzustki, ponieważ przewody obu narządów uchodzą razem do dwunastnicy w bliskim sąsiedztwie. W takiej sytuacji wydzieliny trzustki nie mogą prawidłowo odpływać, jeśli kamień żółciowy uciska na przewód.
Istnieją również pewne czynniki, które sprzyjają występowaniu kamieni żółciowych:
- nadwaga
- zaawansowany wiek
- płeć żeńska
- dieta hiperkaloryczna, wysokowęglowodanowa i niskobłonnikowa
- czynniki genetyczne.
Inne czynniki
Czasami za rozwojem zapalenia pęcherzyka żółciowego kryje się inna przyczyna niż kamica. Okoliczności sprzyjające to takie, które prowadzą do zagęszczenia żółci lub do utrudnienia przepływu krwi, takie jak:
- Długotrwałe sztuczne odżywianie z pominięciem przewodu pokarmowego (parenteralne) lub długotrwałe okresy postu.
- Zmiany naczyniowe, np. w wyniku cukrzycy.
- Tkankowe zmiany w przewodzie żółciowym.
- Urazy, oparzenia termiczne, poważne zabiegi chirurgiczne, sepsa.
- Rak pęcherzyka żółciowego, który utrudnia odpływ.
- Leki tłumiące układ immunologiczny (leki immunosupresyjne).
- Niektóre zakażenia wirusem, szczególnie u dzieci w wyniku zakażenia wirusem może wystąpić niekamicze zapalenie pęcherzyka żółciowego.
Inne możliwe choroby o podobnych objawach
- kolka żółciowa
- zapalenie dróg żółciowych
- wrzód żołądka lub dwunastnicy
- zapalenie wyrostka robaczkowego
- rak jelita
- zapalenie uchyłków
- zapalenie trzustki
- zapalenie wątroby (WZW A lub WZW B)
- zapalenia jamy brzusznej
- zaburzenia nerek, kamienie nerkowe
- prawostronne zapalenie płuc
- zawał mięśnia sercowego.
Częstość występowania
- Kamienie żółciowe, które blokują drogi żółciowe, są najczęstszą przyczyną zapalenia pęcherzyka żółciowego. 90–95% zapaleń pęcherzyka żółciowego jest spowodowanych przez kamienie żółciowe.
- Prawdopodobieństwo wystąpienia kamicy żólciowej w grupie wiekowej 20–30 lat wynosi ok. 5% i wzrasta z wiekiem. W przypadku osób w wieku 60–70 lat jest to ok. 40%.
- Jeśli kamienie żółciowe powodują przejściowe objawy i nie są leczone, w 20% przypadków ostatecznie doprowadzi to do rozwoju ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego.
Badania dodatkowe
Rozpoznanie ustala się zwykle po dokładnym zbadaniu przez lekarza. Nawet niewielki nacisk na okolice wątroby i pęcherzyka żółciowego może powodować znaczny ból przy głębokim wdechu (objaw Murphy'ego). Powłoki brzuszne mogą być napięte z powodu bólu.
Z reguły wystarczy badanie ultrasonograficzne i badania krwi (zwłaszcza parametry stanu zapalnego, parametry wątroby i trzustki), aby uzyskać niezbędne informacje do rozpoznania.
Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna
Czasami konieczne może być wykonanie tzw. endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej (ERCP). Podczas tego zabiegu elastyczna rurka wyposażona w kamerę jest przeprowadzana przez żołądek i dalej przez dwunastnicę do miejsca, w którym przewód żółciowy łączy się z dwunastnicą. Następnie przez tę rurkę do przewodu żółciowego jest wprowadzany cienki, rurkowaty instrument (cewnik). W ten sposób do dróg żółciowych można wstrzyknąć środek kontrastowy, dzięki czemu można je uwidocznić za pomocą promieniowania rentgenowskiego. Podczas ERCP z dróg żółciowych można usunąć kamienie żółciowe.
Leczenie
Operacja/ERCP
Jeśli zapalenie jest spowodowane kamicą żółciową, pęcherzyk żółciowy jest usuwany chirurgicznie tak szybko, jak to możliwe w ciągu 72 godzin od wystąpienia objawów (cholecystektomia). Jest to zazwyczaj minimalnie inwazyjna procedura wykonywana za pomocą tzw. „chirurgii małoinwazyjnej” (laparoskopii). Powoduje to zwykle szybsze gojenie przy mniejszym ryzyku niż w przypadku operacji otwartej.
Jeśli kamień żółciowy znajduje się w przewodzie żółciowym wspólnym w miejscu, gdzie łączy się on z dwunastnicą i utrudnia tam odpływ, kamień może być najpierw usunięty za pomocą opisanej powyżej procedury ERCP. W przeciwnym razie zastój w tym obszarze może prowadzić do zapalenia trzustki. Po wykonaniu ERCP w ciągu 72 godzin następuje chirurgiczne usunięcie.
Dalsze działania
Nie zawsze jednak w przypadku zapalenia pęcherzyka żółciowego wykonuje się zabieg operacyjny. W przypadku pacjentów, u których ryzyko związane z operacją jest wysokie, lub pacjentów w podeszłym wieku wystarczające może być odprowadzenie żółci za pomocą cienkiej rurki wprowadzonej przez skórę brzucha i opróżnienie pęcherzyka żółciowego. Można też wybrać podejście lecznicze polegające na podaniu leków przeciwbólowych, płynów i antybiotyków.
Niezależnie od rodzaju leczenia płyny i pokarm są zawsze podawane dożylnie (przez pierwsze kilka dni nie ma normalnego żywienia), a ból odpowiednio leczony. W przypadku zaawansowanego stanu zapalnego konieczne jest podanie antybiotyku.
Rokowanie
Jeśli pęcherzyk żółciowy nie zostanie usunięty pomimo stanu zapalnego, istnieje duże ryzyko, że zapalenie powróci. Bez laparoskopowego usunięcia pęcherzyka żółciowego u 25–30% pacjentów w ciągu około 3 miesięcy ponownie rozwinie się stan zapalny.
Jeśli ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego jest leczone nieoperacyjnie, zapalenie nawraca w ciągu kolejnych miesięcy w 1 przypadku na 4.
Śmiertelność w przypadku ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego wynosi ok. 3–5% i dominuje u pacjentów powyżej 70. roku życia ze współistniejącymi schorzeniami.
Dodatkowe informacje
- Zapalenie trzustki
- Kamienie żółciowe
- Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego — informacje dla lekarzy
Autor
- Susanna Allahwerde, specjalista medycyny rodzinnej, Berlin
- Lek. Kalina van der Bend, recenzent