Co to jest testosteron?
Testosteron to hormon występujący zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet, choć w znacznie wyższych poziomach u mężczyzn. Jest to najważniejszy męski hormon płciowy, który wpływa na wiele cech, takich jak owłosienie ciała, głębokiniski głos oraz silniejsze mięśnie. Poziom testosteronu odgrywa kluczową rolę w regulacji libido.
U mężczyzn hipogonadyzm może występować w dwóch formach: pierwotnej i wtórnej. Hipogonadyzm pierwotny rozwija się na skutek zaburzonej produkcji testosteronu przez jądra, co prowadzi do kompensacyjnego wzrostu hormonów LH i FSH. Te ostatnie hormony powstają w przysadce mózgowej. Przyczynami zmniejszonej produkcji testosteronu mogą być wrodzone zaburzenia chromosomalne, zapalenie jądra, urazy, a także nadużywanie leków. Z kolei hipogonadyzm wtórny spowodowany jest zaburzeniem wydzielania hormonów LH i FSH przez przysadkę mózgową, co może być wynikiem chorób takich jak cukrzyca, otyłość, urazy mózgu lub guzy.
Warto dodać, że testosteron jest również produkowany w jajnikach i nadnerczach u kobiet, gdzie pełni istotne funkcje w regulacji metabolizmu oraz zdrowia kości. Chociaż jego poziom jest znacznie niższy niż u mężczyzn, ma kluczowe znaczenie dla ogólnego samopoczucia i zdrowia kobiet.
Leczenie
Pacjenci, zwłaszcza mężczyźni, których produkcja testosteronu jest upośledzona w wyniku choroby lub leczenia, często odnoszą korzyści z leczeniaterapii testosteronem. Mężczyźni z niskim testosteronemstężeniem testosteronu mogą odczuwać zwiększone zmęczenie, osłabienie, tracić masę mięśniową i kostną, rozwijać depresję oraz wykazywać objawy seksualne, takie jak obniżone libido i zaburzenia erekcji.
Czasami testosteron i dehydroepiandrosteron (DHEA) są również przepisywane dla kobiet z objawami menopauzalnymi. Nie wiadomo, czy mogą one łagodzić te objawy menopauzalne. Towarzystwa naukowe zrzeszające lekarzy zajmujących się gospodarką hormonalną przestrzegają przed rutynowym podawaniem takich hormonów zdrowym kobietom.
Jednym z wyjątków są wytyczne Europejskiego Towarzystwa Endokrynologicznego, które rekomendują 3-6 miesięczną próbę terapii testosteronem u kobiet po menopauzie, u których zdiagnozowano zespół obniżonego popędu seksualnego (hypoactive sexual desire disorder) i które pragną takiego leczenia, pod warunkiem, że nie mają przeciwwskazań do stosowania testosteronu.
Działania niepożądane
To, co dzieje się z organizmem podczas długotrwałego leczenia testosteronem, nie zostało jeszcze odpowiedniodokładnie zbadane. U mężczyzn duże dawki testosteronu mogą powodować zwiększenie liczby czerwonych krwinek (hematokryt/hemoglobina). Wcześniejsze obawy, że testosteronowa terapia zastępcza mogłaby zwiększać ryzyko raka prostaty nie zostały potwierdzone. Jednak nie ma wystarczających danych długoterminowych, aby stwierdzić, że leczenie testosteronem można uznać za całkowicie bezpieczne w odniesieniu do raka prostaty. Uważa się, że testosteron stymuluje wzrost komórek prostaty i może jednak zagrażać rozwojem raka i gruczolaków prostaty. Dlatego potencjalnie zwiększone ryzyko wystąpienia tych chorób może przemawiać przeciwko leczeniu testosteronem. Leczenia testosteronem nie podaje się również w przypadku już istniejącego miejscowo zaawansowanego lub przerzutowego raka prostaty, a także raka sutka.
Nie można na razie wykluczyć zwiększonego ryzyka chorób układu krążenia, zwłaszcza u starszych pacjentów. U pacjentów z zaburzeniami czynności serca, wątroby lub nerek oraz z chorobą niedokrwienną serca leczenie testosteronem może powodować obrzęki. Kobiety mogą jednocześnie uzyskać „męskie” wowłosyosienie na ciele i stracić włosy na głowie. Zarówno u kobiet, jak i mężczyzn może pojawić się trądzik.
Testosteron jako środek dopingujący
Sterydy anaboliczne to substancje podobne do testosteronu, przyjmowane przez sportowców w celu zwiększenia wydajności. Ostatnio popularność zyskał dehydroepiandrosteron, prekursor testosteronu. Substancja ta może zwiększyć poziom testosteronu w organizmie. Wielu sportowców próbuje osiągnąć wzrost wydajności, ale nie ma na to jednoznacznych dowodów na efekty takiego postępowania.
Gdy testosteron jest dostarczany z zewnętrznieątrz, organizm stara się utrzymać normalny poziom tego hormonu. Wykorzystując system „sprzężenia zwrotnego”, powoduje to zmniejszenie produkcji testosteronu przez organizm w wyniku spożycia. Może to wpływać również na regulację innych hormonów. InneMożliwe skutki uboczne to rozwój guzków w piersiach u mężczyzn, trądzik oraz niekorzystny poziom cholesterolu. Stosowanie testosteronu i jego prekursorów testosteronu jest uważane za trudneryzykowne, a stopień ryzyka zdrowotnego jest trudny do oceny ryzyko zdrowotne.
Kontrola przebiegu
Odpowiedź na leczenie, testosteronstężenie testosteronu i hematokryt należy ocenić/pomierzyć w 3, 6 i 12 miesiącu po rozpoczęciu leczenia, a następnie co roku. Należy również regularnie badać poziom lipidów oraz przeprowadzać badanie piersi.
Testosteronowa terapia zastępcza prowadzi do niewielkiego zwiększenia objętości prostaty i wartość PSA u mężczyzn ze zdrową prostatą, aż do plateau po 12 miesiącach. Kontrolne badania PSA należy zatem przeprowadzać również po 3, 6 i 12 miesiącach od rozpoczęcia terapii, a następnie co roku. U mężczyzn z nieprawidłową gęstością mineralną kości należy powtórzyć ocenę po 6 i 12 miesiącach od rozpoczęcia terapii, a następnie raz w roku.
Kobiety powinny również regularnie wykonywać badania mammograficzne i badania USG endometrium.
Dodatkowe informacje
- Trądzik
- Podwyższona wartość PSA
- Rak gruczołu krokowego
- Nowotwór piersi
- Leczenie testosteronem – Informacje dla personelu medycznego
Autor
- Tomasz Tomasik (recenzent)
- Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
- Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń