Regional content

Content

Informacje ogólne

• O ile nie podano inaczej, sekcję opracowano na podstawie podanych źródeł.^1-2

Definicja

• Zatrucie pokarmowe to choroba spowodowana spożyciem żywności lub wody skażonej bakteriami lub ich toksynami, natomiast infekcyjne zapalenie żołądka i jelit może mieć etiologię bakteryjną, wirusową lub pasożytniczą.
  • zanieczyszczenie żywności jest z reguły spowodowane jej niewłaściwym użytkowaniem, przygotowywaniem lub przechowywaniem (zobacz także sekcja Odpowiednia higiena w kuchni).
• Objawy kliniczne zależą od czynnika infekcyjnego, ale także między innymi od stanu odżywienia i statusu odporności osoby chorej.
  • zwykle ostre zapalenie żołądka i jelit z biegunką i nudnościami, często również z wymiotami i bólem brzucha, rzadko z gorączką

Częstość występowania

Ostre zapalenie żołądka i jelit wywołane przez patogen

• Ostre infekcyjne zapalenia żołądkowa i jelit są powszechne. Biegunka jest jedną z 20 najczęstszych przyczyn konsultacji w gabinecie lekarza rodzinnego.
• Zapadalność szacuje się na blisko 1 epizod na osobę na rok.

Etiologia i patogeneza

Okresy wylęgania

• Godziny
  • w przypadku toksyn w żywności (Staphylococcus aureus, Bacillus cereus, Clostridium perfringens) i toksyn niezakaźnych
• Od kilku godzin do kilku dni
  • bakterie
    • Salmonella: od 6 do 72 godzin
    • Bacillus cereus: od 1 do 15 godzin
    • Stapylococcus aureus: od 2 do 6 godzin
    • Shigella: od 1 do 3 dni
    • Campylobacter: kilka dni
    • Yersinia: kilka dni
    • Escherichia coli: różnie w zależności od typu, zwykle kilka dni
    • Vibrio cholera: kilka dni
  • wirusy
    • norowirus: od 6 do 50 godzin
    • rotawirus: od 1 do 3 dni
  • pasożyty
    • Cryptosporidia: od 1 do 12 dni
• Tygodnie
  • pasożyty
    • Giardia lamblia: od 5 do 25 dni
    • Entamoeby: od kilku dni do kilku miesięcy
  • wirusy
    • zapalenie wątroby typu A: od 15 do 50 dni
  • przewlekła ekspozycja na metale ciężkie

Patogeneza

• Niezapalna
  • toksyny bakteryjne aktywują wydzielanie elektrolitów i wody przez błonę śluzową jelita cienkiego, bez jej uszkodzenia
  • wodnista biegunka bez domieszki krwi i śluzu, bez silnego bólu brzucha
  • toksyny mogą zostać spożyte wraz z pokarmem lub tworzyć się w jelitach dopiero po spożyciu.
  • przykłady: enterotoksyny Vibrio cholerae, enterotoksyczne (ETEC) Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Bacillus cereus, Clostridium perfringens
    • pierwotniaki, takie jak Giardia lamblia i Cryptosporidia, a także norowirusy mogą również powodować biegunkę niezapalną, chociaż mechanizmy zjadliwości w tych przypadkach nie są dobrze poznane
• Zapalna
  • mikroorganizmy bezpośrednio uszkadzają błonę śluzową
  • biegunka o małej objętości z domieszką krwi, śluzu lub ropy, której towarzyszą kurczowe bóle brzucha i niekiedy gorączka
  • patogeny mogą inwazyjnie przedostać się do lokalnego układu limfatycznego, powodując rozprzestrzenianie się ogólnoustrojowe - dotyczy to zwłaszcza zakażeń Salmonella
  • często zajęte jest jelito grube lub dystalna część jelita cienkiego
  • przykłady: Salmonella, Shigella, Campylobacter, Yersinia, enterokrwotoczne (EHEC) i enteroinwazyjne (EIEC) Escherichia coli, Clostridium difficile (po antybiotykoterapii), Entamoeba

ICD-10

• A00 Cholera
• A01 Dur brzuszny i dury rzekome
• A02 Inne zakażenia wywołane pałeczkami Salmonella
• A03 Zakażenia wywołane pałeczkami Shigella
• A04 Inne bateryjne zakażenia jelitowe
• A05 Inne bakteryjne zatrucia pokarmowe
  • A05.0 Pokarmowe zatrucie gronkowcowe
  • A05.1 Zatrucie pokarmowe wywołane przez Clostridium botulinum
  • A05.2 Zatrucie pokarmowe wywołane przez Clostridium perfringens [Clostridium welchii]
  • A05.3 Zatrucie pokarmowe wywołane przez Vibrio parahaemolyticus
  • A05.4 Zatrucie pokarmowe wywołane przez Bacillus cereus
  • A05.8 Inne określone bakteryjne zatrucia pokarmowe
  • A05.9 Bakteryjne zatrucie pokarmowe, nieokreślone
• A06 Pełzakowica
• A07 Zakażenia jelitowe wywołane przez inne pierwotniaki
• A08 Wirusowe i inne określone zakażenia jelitowe
• A09 Biegunka i zapalenie żołądkowo - jelitowe o prawdopodobnie zakaźnym pochodzeniu
• T62 Toksyczne skutki działania innych szkodliwych substancji spożytych jako pokarm

Diagnostyka

• O ile nie podano inaczej, sekcję opracowano na podstawie podanych źródeł.

Kryteria diagnostyczne

• Typowy wywiad lekarski z ostrym początkiem wymiotów, biegunki i ewentualnie innych objawów towarzyszących, w klasycznym zatruciu pokarmowym początek objawów wkrótce po spożyciu skażonej żywności (ważny wywiad epidemiologiczny).

Wskazania do diagnostyki mikrobiologicznej

• Rutynowa diagnostyka w kierunku konkretnego patogenu nie powinna być przeprowadzana u wszystkich pacjentów, tj. niezależnie od objawów, możliwych chorób współistniejących lub środowiska.
• Następujące aspekty są ważne dla oceny wskazań do wdrożenia diagnostyki mikrobiologicznej:
  • większość epizodów ma charakter samoistnie ustępujący, a diagnostyka nie ma wpływu na postępowanie terapeutyczne
  • tylko w nielicznych przypadkach patogen może zostać potwierdzony badaniem kału lub badaniem serologicznym
  • spektrum potencjalnych patogenów jest szerokie, a testowanie wszystkich pacjentów pod kątem każdego potencjalnego czynnika etiologicznego ma ograniczone zastosowanie medyczne i ekonomiczne
• W przypadku podejrzenia zakaźnego zapalenia żołądka i jelit diagnostykę należy przeprowadzić przede wszystkim w następujących sytuacjach:
  • istotne choroby współistniejące
  • pacjenci w immunosupresji
  • krwista biegunka
  • ciężki przebieg choroby (np. wysoka gorączka, odwodnienie, posocznica)
  • hospitalizacja związana z biegunką
  • pacjenci pracujący w placówkach opieki lub zakładach zajmujących się przetwórstwem żywności
  • osoby, u których w ciągu ostatnich 3 miesięcy stosowano antybiotyki
  • podejrzenie związku objawów z podejrzeniem epidemiologicznym - w ramach dochodzenia epidemiologicznego 
  • biegunka szpitalna
  • ewentualnie przed rozpoczęciem antybiotykoterapii
  • objawy przewlekające się powyżej 14 dni
• Podstawowa diagnostyka pozaszpitalnego zapalenia żołądka i jelit powinna obejmować badania mikrobiologiczne w kierunku Campylobacter, Salmonella, Shigella oraz norowirusów.
• Zakażenie EHEC i zakażenie jelitowe wywołane przez Clostridioides difficile należy wykluczyć, jeśli podejrzewa się je u pacjentów z typowymi/odpowiadającymi objawami.
• W przypadku podejrzenia zarażenia pasożytniczego, należy zbadać co najmniej 3 próbki kału
• W przypadku biegunki podróżnych należy przeprowadzić diagnostykę mikrobiologiczną:
  • przy biegunce z gorączką, krwistej biegunce, biegunce trwającej dłużej niż 5 dni, ciężkim przebiegu klinicznym (odwodnienie, niedociśnienie, parcie na mocz)
  • lub w przypadku zachorowań grupowych/wystąpieniu ognisk zakażeń (ze względów epidemiologicznych!)
  • wstępna diagnostyka kału powinna być przeprowadzona pod kątem patogenów bakteryjnych (Shigella, Campylobacter, Salmonella) i pełzaków, a w przypadku uporczywej biegunki również pod kątem Giardia lamblia i ewentualnie innych — w zależności od przebiegu.
• Pacjenci z niedoborem odporności powinni również w razie potrzeby zostać diagnozowani w kierunku następujących patogenów:
  • pierwotniaki (Isospora belli, Cyclospora spp., Microsporidia, Cryptosporidia, Dientamoeba fragilis, Strongyloides stercoralis).
  • wirusy (adenowirusy)
  • bakterie (Mycobacterium avium complex i inne prątki niegruźlicze)
  • grzyby (histoplazmoza, kokcydioidomykoza)

Diagnostyka różnicowa

• Biegunka o innej przyczynie, o etiologii niezakaźnej
• Wymioty o etiologii niezakaźnej
• Ból brzucha o innej przyczynie
• Alergia lub nietolerancja pokarmowa
• Ostry rzut przewlekłego nieswoistego zapalenia jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego/choroba Leśniowskiego-Crohna)
• Mikroskopowe zapalenie jelita grubego
• Biegunka/wymioty polekowe
• Ostre zapalenie uchyłków

Wywiad lekarski

Informacje ogólne

• Oznaki sugerujące zatrucie pokarmowe:
  1. identyczne objawy u co najmniej 2 osób
  2. podejrzenie niektórych pokarmów jako potencjalnego źródła zakażenia
• Typowe objawy to:
  • biegunka, nudności, wymioty, ból brzucha, gorączka, bóle głowy, ew. krew w stolcu lub śluzowate stolce
• Należy zapytać o następujące aspekty:
  • początek, czas trwania objawów i przebieg
  • konsystencja stolca: czy objawy wskazują raczej na patogenezę niezapalną czy zapalną (ważne dla oceny ciężkości i ewentualnej diagnostyki oraz leczenia)?
  • czy występują objawy ostrzegawcze: gorączka, osłabiony ogólny stan fizyczny, krew w stolcu lub śluzowate stolce?
  • choroby współistniejące
  • przyjmowanie leków (środki przeczyszczające, antybiotyki, inne)
  • alergie
  • pobyt za granicą (ETEC, Campylobacter jest najczęstszym patogenem powodującym biegunkę podróżnych).
  • podejrzenie związku z żywnością, w przypadku której nie zwrócono wystarczającej uwagi na wymaganą higienę podczas przechowywania lub przygotowywania
  • inne chore osoby w otoczeniu lub kontakt z innymi osobami z biegunką
    
  • zawód (szczególnie ważne w przypadku pracowników mających styczność z żywnością na stanowisku pracy)
• Jeśli podejrzewa się, że konkretny pokarm może być przyczyną zapalenia żołądka i jelit, czas między spożyciem pokarmu a wystąpieniem objawów może być wskazówką odnośnie etiologii objawów
• Niektóre objawy lub manifestacja kliniczna może wskazywać na etiologię objawów:
  
  • główny objaw: wymioty
    • zwykle związane z zakażeniem Staphylococcus aureus, Bacillus cereus lub norowirusem
    • wymioty występują również w zakażeniu Clostridium botulinum i Vibrio cholerae¹
  • główny objaw: gorączka
    • zwykle związana z zakażeniem Campylobacter, Shigella, Vibrio cholerae
    • występuje również w przypadku zakażenia norowirusem, Salmonellą
  • współistniejące objawy neurologiczne (zaburzenia widzenia, zaburzenia akomodacji, objawy antycholinergiczne, niedowład) przy botulizmie (zakażenie Clostridium botulium)
  • rzekome zapalenie wyrostka robaczkowego
    • zakażenie Yersinia może objawiać się podobnie do ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego
  • często u podróżnych powracających do domu z biegunką
    • ETEC, Shigella, Entamoeba, Lamblia (należy rozważyć także malarię!)
  • przy krwistej biegunce u podróżnych powracających do domu
    • Shigella, Campylobacter, Salmonella i Entamoeba

Zatrucie pokarmowe wywołane toksynami

• Najczęściej Staphylococcus aureus, Bacillus cereus, Clostridium perfringens, bardzo rzadko toksyna botulinowa
• Głównym objawem są często wymioty; toksyny gronkowcowe i Bacillus cereus działają bezpośrednio na receptory w ośrodkowym układzie nerwowym
• Najpierw zwykle pojawiają wymioty, a następnie ewentualnie biegunka
• Wymioty zwykle szybko ustępują, ale biegunka może utrzymywać się przez kilka dni.
• W wywiadzie często kilka osób z podobnymi objawami, które spożyły ten sam pokarm
• Najczęstszą przyczyną rozwoju bakterii i produkcji toksyn są nieodpowiednie warunki higieniczne podczas przygotowywania lub przechowywania żywności i napojów
  • obróbka termiczna żywności w zbyt niskich temperaturach (<60°C)
  • niewystarczające lub zbyt wolne schładzanie
  • przechowywanie żywności w temperaturze pokojowej
  • niewystarczające podgrzewanie resztek jedzenia
• Jeśli toksyny zostały już wyprodukowane, podgrzewanie żywności często nie ma na nie żadnego wpływu
  • na przykład toksyny Staphylococcus aureus i toksyna Bacillus cereus są stabilne termicznie

Toksyny Staphylococcus aureus

• U ludzi gronkowce kolonizują głównie skórę i w jamę nosową. Nawet 20–30% wszystkich zdrowych dorosłych jest nosicielami. Niektóre gronkowce mogą tworzyć enterotoksyny. Toksyny te są stabilne termicznie, więc nie są inaktywowane podczas obróbki żywności.
• Szczególnie wysokie ryzyko zakażenia występuje u osób, które pracują w kuchni i cierpią na zakażenie gronkowcowe skóry
• Bakteria ta często znajduje się w marynowanym łososiu (gravlax), skorupiakach, produktach mięsnych, kanapkach i zimnej żywności (produktach mlecznych), które zostały skażone przez zdrowych nosicieli bakterii

Toksyny Bacillus cereus

• Bakteria ta występuje powszechnie w glebie i środowisku. Bacillus cereus tworzy dwa rodzaje toksyn: jedna z nich jest stabilna termicznie i powoduje głównie wymioty, druga jest labilna termicznie i powoduje głównie biegunkę
• Bakterie przylegają do roślin, które są zbierane lub spożywane, więc zarodniki bakterii mogą być również obecne w późniejszych ostatecznych produktach, takich jak ryż lub produkty mleczne
• Biegunka jest zwykle spowodowana spożyciem skażonego mięsa, warzyw, produktów mlecznych lub deserów, wymioty są bardziej prawdopodobne w przypadku potraw z ryżu, zwłaszcza jeśli są one przechowywane w cieple przez długi czas

Toksyny Clostridium perfringens

• Bakteria ta występuje powszechnie w glebie i środowisku. Tworzy różne toksyny, które wywołują zróżnicowane choroby (w tym zgorzel gazową)
• Zatrucie pokarmowe wywoływane jest głównie przez toksynę typu A, a jego przebieg kliniczny jest raczej łagodny
• Występuje w produktach mięsnych, które są przechowywane w cieple przez długi czas, w owocach morza

Zatrucie jadem kiełbasianym (botulizm)

• Choroba wywoływana przez neurotoksycznę wytwarzaną przez beztlenową bakterię Clostridium botulinum, bardzo rzadka choroba
• Oprócz objawów żołądkowo-jelitowych występują również zaburzenia widzenia, w szczególności podwójne widzenie i utrata akomodacji, opadanie powiek, suchość w ustach i inne objawy antycholinergiczne; następnie wiotki, symetryczny, zstępujący niedowład
• Przyczyną jest zwykle nieodpowiednio przygotowana żywność przechowywana w puszkach (warzywa, konserwy mięsne, wędzone ryby), ale także np. miód zanieczyszczony sporami Clostridium (szczególnie w przypadku zatrucia jadem kiełbasianym u niemowląt)³

Clostridium difficile

• Występuje najczęściej po antybiotykoterapii, częstość występowania rośnie, obecnie jeden z najczęstszych patogenów zakażeń szpitalnych
• W ciężkich przypadkach może prowadzić do rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego

Inne toksyny

• ETEC
• Vibrio cholerae

Możliwe pokarmy powodujące zatrucia pokarmowe

• Niewystarczająca obróbka termiczna
  • zwykle Salmonella, Campylobacter, EHEC, Clostridium perfringens
• Żywność konserwowana w domu
  • Clostridium botulinum
• Niepasteryzowane mleko lub wytworzony z niego miękki ser
  • często Listeria(ser miękki), Salmonella, Campylobacter, EHEC, Yersinia
• Produkty mięsne - surowe mięso, łosoś marynowany lub wędzony na zimno, surowe ryby
  • Listeria, Salmonella, EHEC, norowirusy, wirus zapalenia wątroby typu A
• Drób
  • Campylobacter, Salmonella
• (Surowa) wieprzowina
  • Yersinia
• Surowe jaja
  • Salmonella
• Warzywa
  • warzywa zanieczyszczone nawozami lub nawadnianiem są najczęstszą przyczyną zakażenia bakteriami, wirusami lub pierwotniakami

Badanie przedmiotowe

• Często brak wyraźnych odchyleń
• Ocena ogólnego stanu fizycznego, pomiar ciśnienia tętniczego i tętna, sprawdzenie czy występują oznaki odwodnienia, gorączka?
• W każdym przypadku należy przeprowadzić badanie fizykalne uwzględniające badanie jamy brzusznej (diagnostyka różnicowa: zapalenie wyrostka robaczkowego, IBD, przyczyny ginekologiczne, zapalenie uchyłków i inne).

Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego

• Z reguły nie są konieczne dalsze badania, np. szeroko zakrojona diagnostyka laboratoryjna.
• Szczegółowa diagnostyka mikrobiologiczna jest wskazana wyłącznie w niektórych przypadkach.
• W przypadku podejrzenia zatrucia pokarmowego obowiązuje zgłoszenie do stacji sanitarno-epidemiologicznej na druku zlk-1 w postaci elektronicznej lub papierowej.
• W celu przeprowadzenia dochodzenia epidemiologicznego należy zabezpieczyć: 
  • próbki podejrzewanych środków spożywczych które mogą być przyczyną objawów
  • próbki kału od osób chorych
  • u pacjentów z gorączką ewentualnie posiew krwi

Dalsze badania

• Z reguły nie są konieczne

Leczenie

• O ile nie podano inaczej, sekcję opracowano na podstawie podanych źródeł.^1-2

Cele leczenia

• Edukacja, łagodzenie objawów
• Rzadko konieczne: identyfikacja patogenów i terapia celowana
• Ochrona przed zakażeniem osób, z którymi chorzy mają kontakt

Leczenie objawowe

• W większości przypadków choroba ustępuje samoistnie i nie wymaga specjalnego leczenia poza postępowaniem objawowym
• W przypadku wodnistej biegunki najważniejszym postępowaniem jest wyrównanie ubytku wody i elektrolitów.
  • dotyczy to zwłaszcza osób starszych, osób z poważnymi chorobami współistniejącymi, dzieci i kobiet w ciąży
  • woda, herbata ewentualnie z glukozą, sok jabłkowy, rosół, ryż, banany, sucharki, ewentualnie doustne roztwory elektrolitów w postaci gotowych do użycia preparatów z apteki
  • w przypadku ciężkich wymiotów może być konieczna terapia roztworem elektrolitów, ewentualnie leczenie farmakologiczne przeciwwymiotne
  • w przypadku znacznego pogorszenia ogólnego stanu fizycznego należy rozważyć skierowanie do szpitala
• Dalsze leczenie objawowe (zobacz również artykuł Wirusowe zapalenie żołądka i jelit)

Antybiotyki i antytoksyny

• Z reguły antybiotykoterapia powinna być stosowana tylko w przypadku stwierdzenia określonych patogenów
  
  • Salmonella typhi (zakażenie ogólnoustrojowe z wtórnym zajęciem jelit)
  • nietyfusowa Salmonella (tylko w przypadku objawów zakażenia ogólnoustrojowego lub obecności ciężkich chorób współistniejących)
  • Campylobacter (tylko w ciężkim przebiegu)
  • Yersinia (tylko w ciężkim przebiegu)
  • Clostridium difficile
  • w przypadku biegunki podróżnych: Shigella, Entamoeba, Giardia lamblia
  • Vibrio cholerae (w ciężkich przypadkach w celu skrócenia czasu trwania choroby)
• Europejska Agencja Leków zaleca następujące ograniczenia w stosowaniu fluorochinolonów: szczególna ostrożność u osób starszych i pacjentów z zaburzeniami czynności nerek; nie łączyć z glikokortykosteroidami; niezalecane jako leczenie pierwszego rzutu w zakażeniach o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu.
• W przypadku botulizmu podanie antytoksyny Clostridium botulinum jest postępowaniem ratującym życie

Terapia empiryczna

• Empiryczna terapia przeciwdrobnoustrojowa może być stosowana w następujących sytuacjach:
  • immunosupresja (spowodowana lekami lub chorobą podstawową)
  • biegunka zapalna o ciężkim przebiegu (np. gorączka >38,5°C, krwista biegunka)
  • biegunka podróżnych
• Podejrzenie zakażenia Shigella?
  • możliwe oznaki: gorączka trwająca dłużej niż 3 dni z towarzyszącym bólem brzucha, wymiotami, bólem głowy lub bólem mięśni
• Podejrzenie biegunki związanej z Clostridioides difficile (patrz poniżej) lub posocznicy wewnątrzbrzusznej (posocznicy wywołanej wewnątrzbrzusznym ogniskiem zakażenia)?⁴
  • terapia obejmująca drobnoustroje beztlenowe, np. metronidazol
• Podejrzenie zakażenia ETEC lub czerwonki pełzakowej?
  • zobacz sekcja Biegunka podróżnych.
• Wybór antybiotyku⁵
  
  • azytromycyna doustnie 500 mg 1 x dziennie przez 3 dni lub 1 g jednorazowo (preferowana w przypadku gorączki i towarzyszącej biegunki krwistej)
  • ciprofloksacyna doustnie 500 mg 2 x dziennie przez 3–5 dni
  • ofloksacyna doustnie 400 mg 1 x dziennie lub 200 mg 2x dziennie przez 3-5 dni
  • lewofloksacyna doustnie 500 mg 1 x dziennie przez 3 - 5 dni
  •  
• Pacjenci z obniżoną odpornością
  • mogą oni wymagać wyższych dawek, bardziej swoistych i dłużej działających antybiotyków.

Nietyfusowe zakażenie Salmonella

• W przypadku ostrego nietyfusowego zakażenia Salmonella (tzn. poza Salmonella typhi) w zakażeniach bezobjawowych oraz w zakażeniach łagodnych zwykle nie należy stosować leczenia przeciwdrobnoustrojowego
• W następujących przypadkach należy zastosować leczenie przeciwdrobnoustrojowe:
  • w przypadku sepsy
  • w przypadku ciężkiego zakażenia (np. gorączką >38,5°C)
  • w przypadku immunosupresji (spowodowanej lekami lub chorobą podstawową)
  • u pacjentów dializowanych
• W następujących przypadkach można rozważyć zastosowanie leczenia przeciwdrobnoustrojowego:
  • przy protezach naczyniowych
  • przy tętniakach naczyniowych
  • przy obecności materiałów obcych (np. protezy stawów)
• Zalecane antybiotyki:
  
  • cyprofloksacyna doustnie 500 mg 1 x dziennie przez 7 - 10 dni (14 dni w przypadku pacjentów w stanie immunosupresji)
  • lewofloksacyna doustnie 500 mg 1 x dziennie przez 7 - 10 dni (14 dni w przypadku pacjentów w stanie immunosupresji)
  • ceftriakson dożylnie 2 g dziennie przez 7 dni (preferowany w przypadku zakażeń nabytych w Azji)
  • azytromycyna doustnie 500 mg 1 x dziennie przez 3-5 dni (preferowana w przypadku zakażeń nabytych w Azji)
• Pacjenci z obniżoną odpornością:
  • ewentualnie profilaktyka antybiotykowa przez 14 dni²
• Nosicielstwo przewlekłe:
  • w przypadku wykrywania bakterii Salmonella w stolcu przez okres dłuższy niż 3 miesiące, można ewentualnie przeprowadzić próbę leczenia cyprofloksacyną przez 4 tygodnie

Shigella

• Zakażenie Shigella przebiega często łagodnie. W ciężkich przebiegach priorytetem jest nawodnienie (patrz wyżej).
• W przypadku ostrego zakażenia Shigella należy zastosować leczenie przeciwdrobnoustrojowe
  • antybiotykoterapia może złagodzić objawy, zmniejszyć obciążenie patogenami, a tym samym pomóc w zapobieganiu dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby
• Zalecane leczenie:
  • ciprofloksacyna doustnie 750 mg 1 x dziennie przez 3 dni
  • lewofloksacyna doustnie 500 mg 1 x dziennie przez 3 dni
  • azytromycyna doustnie 500 mg 1 x dziennie przez 3 dni
  • ceftriakson dożylnie 1- 2 g 1 x dziennie przez 5 dni
  • kotrimoksazol doustnie 960 mg 2 x dziennie przez 5 dni

Campylobacter

• Antybiotykoterapia jest konieczna tylko w przypadku ciężkich przebiegów
• Profilaktyka antybiotykowa jest skuteczna tylko w ciągu pierwszych 72 godzin
• Pod uwagę bierze się (z uwzględnieniem badania oporu):
  • azytromycyna doustnie 500 mg 1 x dziennie przez 3 dni
  • ciprofloksacyna doustnie 500 mg 2  x dziennie przez 3 dni
  • erytromycyna doustnie 500 mg 4 x dziennie przez 5 dni

Yersinia

• W przypadku ostrego zakażenia Yersinia zwykle nie należy stosować leczenia przeciwbakteryjnego.
• W przypadku ciężkiej postaci choroby lub braku poprawy klinicznej, u pacjentów w immunosupresji, u pacjentów  hemochromatozą i w stanach przeładowania żelazem, leczenie przeciwdrobnoustrojowe powinno być prowadzone przy zastosowaniu następujących substancji, w zależności od obrazu klinicznego (biorąc pod uwagę badanie oporności bakterii):
  
  • ciprofloksacyna doustnie 500 mg 2 x dziennie przez 5 dni
  • kotrimoksazol doustnie 8 mg/kg m.c. 2 x dziennie przez 5 dni
  • doksycyklina doustnie 100 mg 2 x dziennie przez 5 dni
  • w przypadku bakteriemii: 
    • ceftriakson dożylnie 2 g 1 x dziennie przez 2-3 tygodnie
    • ciprofloksacyna dożylnie 400 mg 2 x dziennie przez 2-3 tygodnie
  • w przypadkach powikłanych sepsą:
    • ceftriakson dożylnie 2 g 1 x dziennie z tobramycyną dożylnie 5 mg/kg m.c. 1 x dziennie przez 2-3 tygodnie

EHEC

• Nie należy rutynowo stosować antybiotykoterapii
  • brak dowodów na korzyści
  • mogą zwiększać ryzyko wystąpienia zespołu hemolityczno-mocznicowego (HUS)
• Kluczowe znaczenie ma nawodnienie (zobacz sekcja Leczenie objawowe).

Zakażenie Clostridioides difficile²

• W łagodnych przypadkach pacjenci bez czynników ryzyka mogą zastosować początkowo leczenie objawowe i postawę wyczekującą po odstawieniu antybiotyku wywołującego chorobę pod ścisłą obserwacją kliniczną i obejść się bez leczenia przeciwdrobnoustrojowego
• We wszystkich innych przypadkach należy rozpocząć swoistą antybiotykoterapię na wczesnym etapie
• Jeśli choroba ma ciężki przebieg i podejrzewa się infekcję C. difficile równolegle z diagnostyką należy rozpocząć swoistą terapię
• W przypadku przebiegu od łagodnego do umiarkowanego, pierwsze zachorowanie, leczenie pierwszego wyboru:
  • fidaksomycyna doustnie 200 mg 2 x dziennie przez 10 dni
  • wankomycyna doustnie 125 mg 4 x dziennie przez 10 dni (w przypadku braku dostępnej fidaksomycyny)
• Alternatywnie, tylko w przypadkach braku dostępności powyższych opcji pierwszego wyboru:
  • metronidazol doustnie 500 mg 3 x dziennie przez 10 dni

 Biegunka podróżnych

• Empiryczna antybiotykoterapia powinna być stosowana w przypadku biegunki z gorączką i/lub krwistą biegunką oraz u pacjentów z grup ryzyka
• W przypadku podejrzenia patogenów bakteryjnych (np. ETEC, zobacz artykuł Zapalenie jelit wywołane przez E.coli) bez gorączki i krwistej biegunki, można zastosować empiryczną antybiotykoterapię (zobacz wyżej). Jest to zwykle konieczne tylko w cięższych przypadkach
• Leczenie empiryczne:
  • azytromycyna doustnie 500 mg 1 x dziennie przez 3 dni lub 1 g jednorazowo
    • jako lek pierwszego wyboru w przypadku podróży do rejonów Azji Południowo - Wchodniej lub Azji Południowej i w przypadku biegunki o ciężkim przebiegu
  • ciprofloksacyna doustnie 500 mg 1 x dziennie przez 3 dni lub 750 mg jednorazowo
  • lewofloksacyna doustnie 500 mg jednorazowo (można kontynuwać leczenie do łącznie 3 dni w przypadku braku poprawy)
  • ofloksacyna doustnie 400 mg jednorazowo (można kontynuwać leczenie do łącznie 3 dni w przypadku braku poprawy)
  •  ryfaksymina doustnie 200 mg 3 x dziennie przez 3 dni 
• W przypadku podejrzenia zakażenia Entamoeba histolytica przy ciężkim obrazie choroby, po oznaczeniu próbki:
  • leczenie pierwszego wyboru
    • tynidazol doustnie 2 g 1 x dziennie przez 3 dni
    • metronidazol doustnie 500–750 mg 3 x dziennie przez 7–10 dni
  • następnie:
    • paromomycyna doustnie 8–12 mg/kg m.c. 3 x dziennie przez 7 dni

Zapobieganie

Odpowiednia higiena w kuchni

• Personel pracujący w warunkach styczności z żywnością, presonel gastronomii musi być poinformowany o mechanizmach rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych
• Należy używać tylko produktów, które są w idealnym stanie i których opakowanie nie jest uszkodzone
• Należy przestrzegać daty przydatności żywności do spożycia
• Należy zapewnić ciągłość chłodzenia towarów
• Surowe produkty pochodzenia zwierzęcego należy przechowywać w lodówce oddzielnie od świeżych produktów
• Ugotowaną żywność należy szybko przetworzyć, a w razie potrzeby przechowywać w lodówce w niewielkich ilościach
• Temperatura w lodówce musi być wystarczająco niska (nie wyższa niż 6°C).
• Zawsze należy przykrywać przechowywaną żywność.
• Należy zlewać płyny po rozmrażaniu mięsa i drobiu, a następnie dezynfekować powierzchnie
• Resztki żywności należy podgrzać przed spożyciem
• Gorące dania należy przechowywać w odpowiednio wysokiej temperaturze (>65°C) do momentu podania. Czas podtrzymywania ciepła maks. 3 godziny
• Należy czyścić deski do krojenia i naczynia przed przygotowaniem świeżej żywności i po nim

Niektóre grupy zawodowe

• Następujące osoby nie mogą pracować w przemyśle spożywczym, w restauracjach, stołówkach lub, jeśli mają kontakt z żywnością, również w handlu:
  • osoby chore na zakaźne zapalenie żołądka i jelit lub wirusowe zapalenie wątroby typu A lub typu E lub u których podejrzewa się takie zakażenia.
  • osoby mające zakażone rany lub choroby skóry, w przypadku których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na żywność.
  • osoby wydalające patogeny Shigella, Salmonella, enterokrwotoczne Escherichia coli (EHEC) lub przecinkowce cholery - badanie nosicielstwa przed podjęciem pracy (3 próbki kału oddane w 3 kolejnych dniach)
• Zakażone rany i kolonizację skóry należy leczyć za pomocą odpowiedniej pielęgnacji i ewentualnie miejscowo działających leków przeciwbakteryjnych.
• Personel kuchni powinien podlegać rygorystycznym przepisom dotyczącym higieny (odzież robocza, nakrycia głowy, dezynfekcja rąk).

Przebieg, powikłania i rokowanie

• O ile nie podano inaczej, sekcję opracowano na podstawie podanych źródeł.^1-2

Przebieg

• Przebieg infekcji jest zwykle łagodny i samoograniczający, ale w rzadkich, ciężkich przypadkach może również zagrażać życiu
• Największą grupę pacjentów stanowią chorzy objęci opieką ambulatoryjną
• Okres wylęgania i czas trwania choroby różnią się w zależności od charakterystyki danego patogenu

Powikłania

• Odwodnienie
  • szczególnie w przypadku infekcji V. cholerae, Salmonella, rotawirusy - w przebiegu dochodzi do znacznej utraty płynów z powodu bardzo wodnistej biegunki
  • wtórne do odwodnienia poważne zaburzenia elektrolitowe i gospodarki kwasowo-zasadowej
  • pzednerkowa ostra choroba nerek
• Zespół hemolityczno-mocznicowy
  • może wystąpić nawet w 5–10% przypadków wszystkich zakażeń enterokrwotocznym szczepem Escherichia coli (EHEC)
  • ponadto może się pojawić w przypadku zakażenia Shigella desyntheriae serotyp 1, Campylobacter
• Reaktywne zapalenie stawów - może wystąpić w 2–10% przypadków wszystkich zakażeń, głównie Yersinia enterocoilitica, Salmonella, Shigella i Campylobacter
• Zespół Guillaina-Barrégo - może być rzadkim powikłaniem zakażenia Campylobacter
• Anemia hemaolityczna - może się pojawić jako powikłanie infekcji Campylobacter, Yersinia
• Po zakaźnym zapaleniu żołądka i jelit często występuje przejściowa nietolerancja laktozy, a poinfekcyjny zespół jelita drażliwego mogą wywołać Campylobacter, Shigella, Salmonella, Giardia duodenalis
• Toksyna botulinowa produkowana przez laseczkę jadu kiełbasianego (Clostridium botulinum) jest neurotoksyczna, powoduje zaburzenia widzenia, utratę akomodacji, objawy antycholinergiczne, a z czasem niedowład wiotki
• Norowirusy z powodu wysokiej zakaźności często rozprzestrzeniają się gwałtownie w grupach, placówkach opieki

Rokowanie

• Większość przypadków zatrucia pokarmowego i zakaźnych nieżytów żołądkowo-jelitowych ustępuje samoistnie.

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Medibas

• Zatrucie pokarmowe