Co to jest zapalenie rozcięgna podeszwowego?
Zapalenie rozcięgna podeszwowego to jedna z najczęstszych przyczyn bólu pięty. Rozcięgno podeszwowe (ang. plantar fascia) to gruba powięź biegnąca na podeszwie stopy, która łączy guza piętowego z palcami. Rozpoczyna się na przednim brzegu guza piętowego (kości piętowej) i rozchodzi wachlarzowato ku palcom stopy. Pełni ważną funkcję biomechaniczną, wspomagając optymalną mechanikę stopy podczas fazy przetaczania, czyli od momentu postawienia pięty na podłożu aż do odepchnięcia przodostopia. Dodatkowo działa jako amortyzator wstrząsów, pomagając w absorpcji sił podczas chodzenia i biegania. Zapalenie rozcięgna podeszwowego (plantar fasciitis) jest stanem zapalnym przyczepu rozcięgna do kości piętowej, który wynika z przeciążenia tej struktury.
Przyczyny
Przeciążenie powięzi podeszwowej, szczególnie w okolicach przyczepu do kości piętowej, jest główną przyczyną zapalenia rozcięgna podeszwowego. Do przeciążenia dochodzi najczęściej wskutek długotrwałego stania, chodzenia po twardych nawierzchniach, lub szybkiego zwiększenia aktywności fizycznej (np. intensywne bieganie po długiej przerwie). Osoby biegające po twardym podłożu lub intensywnie trenujące są szczególnie narażone na rozwój tej dolegliwości. Czynniki ryzyka obejmują także nadwagę, brak regularnej aktywności fizycznej oraz przykurcze mięśni łydek, które występują u około 83% pacjentów.
Wady anatomiczne stóp, takie jak stopa wydrążona, płaska, a także asymetria długości kończyn dolnych, zwiększają ryzyko wystąpienia zapalenia rozcięgna podeszwowego. Obustronne zapalenie powięzi podeszwowej może również wskazywać na choroby reumatyczne, takie jak choroba Bechterewa (ankylotyzujące zapalenie stawów kręgosłupa) lub reaktywne zapalenie stawów, choć te przypadki są stosunkowo rzadkie.
Objawy
Zapalenie rozcięgna podeszwowego objawia się bólem pięty, który nasila się podczas obciążania stopy lub ucisku na nią. Ból zazwyczaj lokalizuje się w przedniej części guza piętowego, około 5 cm od jego końca. Początkowo ból występuje głównie po wysiłku, ale z czasem może pojawiać się również w spoczynku, szczególnie wieczorem po całodziennym obciążeniu stopy. Ból jest zwykle najbardziej intensywny rano, po wstaniu z łóżka, lub po długim siedzeniu czy leżeniu. Po krótkim rozchodzeniu się ból ustępuje, lecz może powrócić po długotrwałym wysiłku. W bardziej zaawansowanych przypadkach dolegliwości utrzymują się także w spoczynku i zwykle nasila się w godzinach wieczornych. Pacjenci często zmieniają sposób chodzenia, stawiając kroki na zewnętrznej krawędzi stopy lub chodząc na palcach, aby unikać bólu podczas normalnego przetaczania stopy.
Często zwiększona intensywność treningów, bieganie po twardym podłożu oraz nowe obuwie mogą wywołać zaostrzenie objawów.
Rozpoznanie
Rozpoznanie zapalenia rozcięgna podeszwowego jest zazwyczaj kliniczne i opiera się na wywiadzie lekarskim oraz typowych objawach. Dodatkowe badania, takie jak USG, rezonans magnetyczny (RM) lub zdjęcia rentgenowskie, zazwyczaj nie są konieczne. W przypadku wątpliwości badania obrazowe mogą pomóc wykluczyć inne przyczyny bólu pięty, takie jak złamanie zmęczeniowe kości piętowej.
W niektórych przypadkach może występować ostroga piętowa (wyrośl kostna na guzie piętowym), która często towarzyszy zapaleniu rozcięgna podeszwowego, ale nie zawsze jest obecna. Z kolei obecność ostrogi piętowej nie zawsze musi prowadzić do zapalenia rozcięgna podeszwowego – pacjenci mogą być bezobjawowi.
Terapia
Leczenie zapalenia rozcięgna podeszwowego ma na celu złagodzenie objawów i zapobieganie nawrotom dolegliwości. U około 95% pacjentów dolegliwości ustępują w ciągu roku po leczeniu zachowawczym.
W początkowych stadiach choroby skuteczne jest stosowanie chłodzenia i odciążania stopy. Rekomenduje się także uniesienie stopy w trakcie odpoczynku. W przypadku nasilonych dolegliwości można stosować leki przeciwbólowe i przeciwzapalne (NLPZ).
Iniekcje glikokortykosteroidów do zmienionego zapalnie przyczepu rozcięgna podeszwowego mogą przynieść krótkotrwałą ulgę, ale ze względu na ryzyko powikłań, ich stosowanie powinno być ograniczone do 2–3 razy w roku. Leczenie zwykle rozpoczyna się od terapii zachowawczej, takich jak ćwiczenia rozciągające i odciążanie stopy.
Ćwiczenia rozciągające są podstawową metodą leczenia. Należy regularnie rozciągać mięśnie łydek i powięź podeszwową, np. wykonując ćwiczenie polegające na stawianiu stopy na krawędzi schodka i powolnym obniżaniu pięty. Rozciąganie rozcięgna można przeprowadzać także przez przetaczanie piłki golfowej pod stopą. Ćwiczenia powinny być wykonywane kilka razy dziennie.
W przypadkach przewlekłego bólu warto zastosować amortyzujące wkładki pod piętę. Dobór odpowiedniego obuwia ma kluczowe znaczenie – pacjenci ze stopą płaską lub wydrążoną powinni korzystać z dedykowanych wkładek ortopedycznych.
Alternatywą mogą być szyny na noc, które w odpowiedni sposób ustawiają stopę w wyproście, rozciągając powięź podeszwową przez całą noc. Choć skuteczne, noszenie szyny bywa niekomfortowe i wymaga długotrwałego stosowania.
Fizykoterapia, w tym terapia falą uderzeniową, może być pomocna, ale jej skuteczność jest kontrowersyjna i nie wszyscy pacjenci reagują na ten typ leczenia.
Dodatkowo, osoby z nadwagą powinny rozważyć redukcję masy ciała, ponieważ nadmierna waga wpływa na zwiększone obciążenie stóp.
W przypadkach przewlekłych, które nie reagują na leczenie zachowawcze, rozważa się leczenie chirurgiczne, polegające na rozcięciu rozcięgna podeszwowego lub nacięciu ścięgna Achillesa.
Rokowanie
Zazwyczaj zapalenie rozcięgna podeszwowego ustępuje samoistnie przy odpowiednim leczeniu zachowawczym. Czas ustępowania objawów jest indywidualny, jednak w większości przypadków poprawa następuje w ciągu roku. W przypadkach przewlekłych leczenie może trwać dłużej i być bardziej skomplikowane. W rzadkich przypadkach może dojść do rozerwania rozcięgna.
Jeśli dolegliwości nie ustępują, rozważa się leczenie chirurgiczne, choć nie daje ono pełnej gwarancji trwałego wyleczenia. Szacuje się, że 70–90% pacjentów jest zadowolonych z wyniku leczenia operacyjnego.
Dodatkowe informacje
- Choroba Bechterewa
- Płaskostopie
- Urazy w lekkoatletyce
- Urazy sportowe w piłce nożnej
- Urazy sportowe w piłce ręcznej
- Urazy sportowe w koszykówce
- Urazy sportowe w biegach na orientację i biegach przełajowych
- Ćwiczenia rozciągające po urazach
- Trening siłowy po urazach
- Nadwaga i redukcja masy ciała
- Zapalenie rozcięgna podeszwowego – Informacje dla personelu medycznego
Ilustracje
Autorzy
- Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
- Lek. Kalina van der Bend, recenzent