Czym są zaburzenia mowy i języka u dzieci?
- Wyróżnia się zaburzenia mowy,
zaburzeniajęzyka,zaburzeniagłosu izaburzeniapłynności mowy. - Zaburzenie języka to zaburzenie ekspresji językowej lub rozumienia języka.
- Zaburzenia mowy charakteryzują się tym, że ekspresja mowy i fonacja dziecka jest pogorszona z powodu zaburzeń odpowiedzialnych za to mięśni lub nerwów.
- W przypadku zaburzenia głosu dochodzi do zaburzeń w kształtowaniu się głosu na skutek zmian w
układachnarządówdach, które wytwarzają dźwięk (np. krtań, fałdy głosowe). - Zaburzenie płynności mowy może prowadzić do zaburzeń w przebiegu mowy, rytmu mowy,
ruchów mowy,oddechumowypodczas mówienia,wymowy igłosu lub do zaburzeń w przepływie mowy o zbyt szybkim lub odbiegającym od normy sposobie mówienia. Patrz też artykuł Jąkanie ibemowa bezłkotanieadna.
Co może być przyczyną?
UPrzyczyny podstaw trudności wzaburzeń rozwoju mowy i języka u dzieci leżsą różne przyczyny. W trakcie rozwoju językamowy mogą występowanastapić pewne przejściowociowe pewnezdarzenia zjawiskapowodujące, ktże nabyta umiejętność mórewienia zanika w tokutrakcie dalszego rozwoju dziecka zanikają.
NormalnyPrawidłowy rozwój językowy
- Początek
językamównieniaRozumienierozumieniejęzykamowy od ok. 9. miesiącaPierwszepierwsze słowa od ok. 12.–15. miesiąca.
- Rozwój
językamowy odpowiedni do wieku (u 81–86% dzieci)- ≥50 słów w wieku 18–24 miesięcy
Zdaniazdania dwuwyrazowe w wieku 18–24 miesięcyZdaniazdania wielowyrazowe w wieku 24–30 miesięcy- dodatkowo poprawny czasownik w środku zdania w wieku 30–36 miesięcy
- dodatkowo zdania podrzędne od 3. roku życia.
- Odbiegający od normy rozwój językowy: „późny rozkwit” lub zaburzenia językowe (14–19%)
- „późny rozkwit” lub „późny rozwój” z ostatecznie normalnym rozwojem
językamowy (4–9% dzieci) - Zaburzenia rozwoju językowego w wieku 3 lat (7–12% dzieci).
- W pierwszych 3–4 latach występują znaczne różnice w rozwoju językowym.
- Regresja zaburzeń rozwoju
językamowy u 85–95% dzieci do czasu rozpoczęcia nauki w szkole.
Czynniki, które mogą przyczynić się do powstania zaburzeń mowy lub języka
WpływyCzynniki dziedziczne.- Zaburzenia słuchu.
- Choroby i zmiany w narządach
mowyodpowiadających za mowę (np. powiększone migdałki gardłowe, rozszczep podniebienia). - Choroby ośrodkowego układu nerwowego (np. zapalenie mózgu lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych).
- Zaburzenia rozwoju ruchowego.
- Uszkodzenie mózgu na początku życia (
niemowlęcemózgowe porażeniemózgowedziecięce : trwałe zaburzenie układu mięśniowo-szkieletowego). - Upośledzenie intelektualne.
- Zaburzenie ze spektrum autyzmu.
- Zaburzenia widzenia.
- Wpływy środowiskowe (zaniedbanie, nadopiekuńczość, niski status społeczny).
- Wielojęzyczność.
- Trudne relacje rodzic-dziecko, rywalizacja rodzeństwa.
Zaburzenia mowy
Zaburzenia rozwoju językowego
Zaburzenia rozwoju językazykowego są najczęstszym zaburzeniem językowym u dzieci (ok. 30% grupy rówieśniczej), może mieć charakter przejściowo rozwojowy, dlatego rozpoznanie stawia się zwykle dopiero od 3. roku życia. Może to być zaburzenie posługiwania się językiem (ekspresyjne, czyli wypowiadanie się) lub zaburzenie rozumienia językamowy (receptywne, czyli odbieranie).
Zaburzenia rozwoju językazykowego występują częściej w rodzinie lub razem z innymi opóźnieniami rozwojowymi (w zakresie słuchu, wzroku, ruchu). Pojawiają się nieprawidłowości w jednym lub kilku obszarach języka, np. fonacji, gramatyce, słownictwie, rozumieniu języka.
U większości dzieci zaburzenia rozwoju językowego ustępują do czasu rozpoczęcia nauki w szkole.
Dysgramatyzm
Dysgramatyzm jest zaburzeniem porządku gramatycznego wpodczas produkcjiformułowania mowywypowiedzi; często jest częściowym zaburzeniem zaburzenia rozwoju językazykowego i charakteryzuje się deficytami w tworzeniu i budowie zdań oraz w stosowaniu prawidłowych reguł gramatycznych (np. „Nils głodny jest”, „upadyłem”).
Afazja
Afazja jest rzadką formą nabytego zaburzenie językowego po wcześniej zakończonym rozwoju językowym. Przyczyną jest uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, np. w wyniku urazu czaszkowo-mózgowego. Charakteryzuje się utratą nabytych umiejętności językowych, takich jak mówienie, rozumienie, czytanie i pisanie. Poszczególne obszary mogą być dotknięte w różnym stopniu.
Zaburzenie fonologiczne
To zaburzenie mowy często występuje razem z dyslalią (patrz niżej). Jest to upośledzenie systemuformowania zgłosekdźwięków lub wymowy. Poszczególne litery mogą być wymawiane poprawnie, ale zgłoska nie jest używana lub wymawiana prawidłowo. Przykładem jest zamiana lub pominięcie liter, np. „trowa” zamiast „krowa”.
Zaburzenia fonologiczne wiążą się z największym ryzykiem wystąpienia trwałych zaburzeń językowych i późniejszego upośledzenia zdolności pisania.
Zaburzenia mowy
Zaburzenia fonetyczne (dyslalia)
Tak zwane zaburzenie fonetyczne jest to rozwojowe zaburzenie tworzenia zgłosek albo wymowy, nazywano je kiedyś „zacinaniem się”.
Dyslalia może być częścią naturalnego rozwoju językazykowego, często zanikającą wraz z zakończonym rozwojem języka. Dzieci dotknięte chorobą mają trudności z prawidłowym formowaniem dźwięków:
Sygmatyzmsygmatyzm (seplenienie):Zaburzeniazaburzenia w tworzeniu zgłosek syczącychSchetyzm:zaburzenia fonacji głoski „sch”.- Pozostałe poziomy językowe pozostają w dużej mierze bez zmian.
Dysfunkcja orofacjalna
Dysfunkcja orofacjalna to zaburzenie funkcji mięśni w obszarze jamy ustnej, twarzy i szyi. Objawami mogą być zaburzenia połykania i mowy o różnym stopniu nasilenia, a także wady zgryzu w uzębieniu będące konsekwencją dysfunkcji języka.
Rynolalia
Tak zwane nosowanie, przy którym mowa ma nieprawidłowy rezonans nosowy, występuje albo z powodu niedrożności przewodów nosowych (np. z powodu powiększonychkszenia migdałkówka gardłowychowego), albo z powodu ucieczki powietrza z ust lub nosa (np. z powodu rozszczepówrozszczepu warg,wargi szczęki,i podniebienia). Oba zjawiska mogą też wystąpić razem.
(Dziecięca) dyzartria
Dyzartria dziecięca to nabyte zaburzenie kontroli ruchów mowy spowodowane uszkodzeniem układu nerwowego lub mięśni wytwarzających głos (np. dziecięce mózgowe porażenie mózgowedziecięce, uraz czaszkowo-mózgowy).
Mowa charakteryzuje się niską głośnością, jest niewyraźna, spowolniona, monotonna. Głos jest zduszony i niewyraźną,„zgrzytliwy” spowolnioną,wraz monotonną mową, głosem zduszonym i zgrzytliwym orazz obniżonąonym zrozumiałościąrozumieniem wypowiedzi językowych doz niezrozumiacałościkowitym niezrozumieniem włącznie.
Zaburzenia głosu
Dysfonia hiperfunkcyjna
Dysfonia hiperfunkcyjna jest najczęstszym zaburzeniem głosu; poszczególne części aparatu głosowego — takie jak mięśnie, struny głosowe, krtań — nie współpracują ze sobą w sposób skoordynowany. OsobyTakie dotknięte chorobądzieci często mają ochrypły, gruby, szorstki głos i mówią głośniej niż zwykle. Na przykład jakoJako powikłanie mogą wystąpić guzki fałdu głosowego.
Wada płynności mowy
- Jąkanie.
BeMowa bezłkotanieadna.- Patrz artykuł Jąkanie i
bemowa bezłkotanieadna.
Inne przyczyny
- Mutyzm: Jest to zaburzenie komunikacji, w którym
dotknięte nimdzieci nie mówią, chociażmiałybyistnieją ku temu fizyczne przesłanki; w niektórych przypadkach występuje ono tylko wobec pewnych osób lub w pewnych sytuacjach (mutyzm wybiórczy). Dziecidotkniętetym problememczęsto cierpią na lęk społeczny i zaburzenia lękowe. - Niektóre wrodzone zaburzenia genetyczne, np. zespół Downa.
Badania dodatkowe
Wywiad — rozmowa z lekarzem
Najczęściej nieprawidłowości w rozwoju mowy są zauważane podczas badań profilaktycznych. Poniższe pytania mogą być pomocne w postawieniu rozpoznania:
- Kiedy nastąpił początek i jak rozwijały się anomalie języka i mowy?
- Czy od początku występuje opóźnienie mowy, czy też dziecko potrafiło już pewne rzeczy, których umiejętność straciło?
- Czy da się zauważyć wyzwalacze anomalii języka lub mowy, np.
sytuacyjnasytuacyjne (mutyzm) lub pogorszenie po dłuższym mówieniu? - Czy występują określone wady rozwojowe, np.
rozszczepienierozszczep wargi i/lub podniebienia? - Czy istnieją lub istniały nieprawidłowości w rozwoju ruchu?
- Czy występują nieprawidłowości w rozwoju psychicznym?
- Czy rozwój społeczny, emocjonalny lub edukacyjny jest zaburzony?
- Czy występują inne nieprawidłowości lub zaburzenia psychiczne (np. anomalie
zwzakresuzakresie zachowania, lęk społeczny lub depresja)? - Czy w rodzinie występują
czwięściejksze niż przeciętnie trudności z mową i językiem?
U pediatry lub lekarza rodzinnego
- Ogólne badanie fizykalne.
- Badanie neurologiczne (objawy chorób neurologicznych lub opóźnionego rozwoju?).
- Badanie narządów mowy (np. powię
kszonekszenie migdałkika gardłoweowego). - Badanie słuchu.
- Badanie mowy i języka.
U specjalistówspecjalisty
- Specjaliści (np. logopedzi, psychiatrzy dzieci i młodzieży, laryngolodzy, neurolodzy) mają do dyspozycji testy kwestionariuszowe
i tzw. wywiadydotyczące wczesnego wykrywania zaburzeń mowy i języka u dzieci. Wywiad przeprowadza się albo z rodzicami chorych dzieci, albo — przy odpowiednim wieku — z dziećmi. OrtolaryngolodzyLaryngolodzy badają ewentualne zmiany, które mogą wywołać lub sprzyjać zaburzeniom mowy lub języka (np. powiększonekszony migdałkiek gardłoweowy,zaburzenia napowietrzaniachoroby ucha środkowego).- Badanie, czy dziecko prawidłowo słyszy. Niedosłuch występuje najczęściej razem z zaburzeniami mowy lub języka.
- Badanie neurologiczne lub psychologiczne dziecka
;, zwłaszcza jeśli istnieje podejrzenie zaburzeń rozwojowych. DalszeEw. badania laboratoryjne krwi, np. w kierunku chorób metabolicznych.
Leczenie
Ogólne informacje
- Leczenie zależy od rodzaju i nasilenia zaburzeń języka lub mowy.
- Wiele drobnych odchyleń stanowi element rozwoju językowego dziecka i nie wymaga leczenia (np. niektóre formy dyslalii do około 4. roku życia).
- Od wieku szkolnego leczenie powinno być podjęte jak najszybciej ze względu na ryzyko wystąpienia trwałych lub wtórnych zaburzeń.
- W przypadku rozwojowych zaburzeń językowych,
logopedaleczenie logopedyczne lub terapia mowy mają priorytetowe znaczenie. - Jeśli występują określone choroby towarzyszące, powinny być one leczone przez specjalistów:
- w przypadku zaburzeń słuchu — wyspecjalizowani lekarze
ortolaryngolodzy (audiologopedagodzy)laryngolodzy - w przypadku
upośledzeniachoró układu nerwowego (np. przywczesnodziecimógowym porażeniu dziecięcymuszkodzeniu mózgu) —lekarzespecjaliściz zakresuneurologii dziecięcej(neuropediatrzy) - przy współistniejących chorobach psychicznych — psychiatrzy dziecięcy i młodzieżowi
- w dalszym przebiegu uzupełnienie o terapię języka i mowy — logopedzi.
- Opiekunowie powinni otrzymać porady i zostać przeszkoleni, jak postępować z zaburzeniami mowy dziecka.
- W niektórych przypadkach właściwe jest również dostosowanie warunków środowiskowych lub specjalne wsparcie edukacyjne.
Terapia mowy lub języka
- Główne cele leczenia powinny wynikać z potrzeb dzieci
dotkniętych chorobą(np. poprawa mowy i umiejętności językowych do czasu rozpoczęcia nauki w szkole). - Zaburzenia mowy i języka leczą zazwyczaj logopedzi. Istnieją naukowe dowody na skuteczność stosowanych metod, zwłaszcza w leczeniu zaburzeń wymowy, zaburzeń słownictwa oraz jąkania.
- Rozpoczęcie leczenia i intensywność postępowania zależą od stopnia nasilenia zaburzenia
. Dostępnych jest wiele metod leczenia.
Co możesz zrobić sam?
- Należy zaakceptować fakt, że dziecko ma trudności z mową lub językiem i w obecnym czasie nie może (jeszcze) radzić sobie lepiej.
- W życiu codziennym należy używać języka w sposób swobodny i nieskomplikowany, nie należy wywierać presji.
- Nie należy analizować rodzaju popełnionego błędu i poprawiać „błędnych” wypowiedzi, ale powtórzyć poprawnie to, co dziecko powiedziało. Ma to na celu uniknięcie sytuacji, w której dziecko ma poczucie, że mówi niepoprawnie, co zahamuje dalsze używanie języka lub spowoduje, że dziecko całkowicie przestanie mówić.
- Jeżeli w rodzinie mówi się kilkoma językami, należy unikać zbyt częstego przechodzenia z jednego na drugi.
Dodatkowe informacje
- Jąkanie i
bemowa bezłkotanieadna. - Zaburzenia mowy i języka u dzieci — informacje dla personelu medycznego.
Autorzy
- Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
- Catrin Grimm, lekarka w trakcie specjalizacji z psychiatrii i psychoterapii dzieci i młodzieży, Klingenberg nad Menem
- Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny MSSW (edytor)