Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Odwodnienie u dzieci

Informacje ogólne

Definicja

  • Odwodnienie występuje, gdy organizm traci płyny w wyniku nadmiernej utraty płynów, niewystarczającego spożycia płynów lub przemieszczenia płynu między przestrzeniami zewnątrzkomórkową a wewnątrzkomórkową w wyniku zaburzeń elektrolitowych.
  • Może dojść również do ekstremalnego odwodnienia.
  • Przyczyny zwiększonego niedoboru płynów u dzieci:
  • Przyczyny zmniejszonego spożycia płynów u dzieci:
    • odmowa picia przy chorobach zakaźnych
    • post przed, w trakcie i po operacji
    • zaniedbanie
  • Przyczyną przesunięć płynów z przestrzeni zewnątrzkomórkowej do wewnątrzkomórkowej jest np. sepsa.

Częstość występowania

  • Najczęstszą przyczyną odwodnienia u dzieci jest zapalenie żołądka i jelit.
  • Nawet w krajach uprzemysłowionych niemowlęta i małe dzieci zapadają na ostre zakaźne zapalenie żołądka i jelit raz lub dwa razy w roku.
  • Im młodsze dziecko, tym większe ryzyko odwodnienia z powodu utraty wody i elektrolitów.

Patologie

  • Im mniejsze są dzieci, tym mają większą objętość płynu pozakomórkowego w stosunku do masy ciała, większą objętość krwi, wyższe tempo metabolizmu i wyższy wskaźnik rotacji płynów niż dorośli. 
  • Są one zatem bardziej podatne na odwodnienie.
  • W zależności od stosunku utraty płynów i elektrolitów odwodnienie określa się jako odwodnienie izotoniczne, hipotoniczne lub hipertoniczne.
  • Prowadzi to do niewystarczającego przepływu krwi do ważnych narządów (serca, mózgu, nerek), a w konsekwencji do niedotlenienia tkanek i metabolizmu beztlenowego. W tej fazie może szybko dojść do nieodwracalnego wstrząsu.

Badanie fizykalne

Wywiad lekarski

  • Rodzaj i czas trwania poprzedniej choroby
  • Przyjmowane leki
  • Przy zapaleniu żołądka i jelit
    • częstotliwość wypróżnień
    • częstotliwość wymiotów
    • gorączka
    • ilość wypitych płynów i spożytych pokarmów w ciągu ostatnich 24 godzin
    • ilość moczu

Wyniki

  • Objawy i wyniki różnią się w zależności od stopnia niedoboru płynów.
    • wzmożone pragnienie (polidypsja)
    • gorączka
    • letarg
    • suchość błon śluzowych
    • ciastowaty wygląd skóry
    • zmniejszona diureza
  • Przy większej utracie płynów 
    • tachykardia
    • niedociśnienie 
    • wstrząs
    • tachypnoe (przyśpieszony oddech)
  • Stan nawodnienia można łatwo ocenić za pomocą prostych badań fizykalnych.
    • czas nawrotu kapilarnego (mostek, czoło)
    • turgor skóry
    • położenie ciemiączka
    • masa ciała (utrata masy ciała 3–8% wskazuje na łagodne odwodnienie, ponad 9% wskazuje na ciężkie odwodnienie) 
    • Normalne wartości ciśnienia krwi nie wykluczają jednoznacznie niedoboru objętości, ponieważ ciśnienie krwi u dzieci może być utrzymywane przez długi czas przez skurcz naczyń (blada, prawie biała skóra). Jednak niższe wartości są oznaką zmniejszonej perfuzji. 
  • Pomocne w ocenie odwodnienia mogą być skale ocen, które uwzględniają kombinacje różnych wyników badań fizycznych.1

Badanie uzupełniające

Pulsoksymetr

  • Brak objętości powoduje wahania zsynchronizowane z oddechem lub brak fali tętna.

EKG

  • Do monitorowania i unikania nadmiernej infuzji: wykluczenie zaburzeń rytmu serca, takich jak bradykardia lub dodatkowe skurcze

Badania laboratoryjne2

Kliniczna ocena odwodnienia

pfeil_7x12.png patrz tabela: Kliniczna ocena odwodnienia

Leczenie

Cele leczenia

  • Normalizacja bilansu płynów
  • Wyrównanie równowagi elektrolitowej
  • Osiągnięcie prawidłowego stężenia glukozy we krwi
  • Stabilna równowaga kwasowo-zasadowa
  • Zapobieganie dalszej utracie płynów
  • Zapobieganie niewydolności nerek
  • Zapobieganie uszkodzeniom innych narządów

Ogólne informacje o leczeniu

  • Jeśli to możliwe, płyny u dzieci należy podawać doustnie.3
  • Jeśli nie jest to możliwe lub w przypadku ciężkiego odwodnienia, zaleca się hospitalizację w celu podania dożylnego.
  • W rzadkich przypadkach wskazane może być również podskórne, dootrzewnowe lub doszpikowe podanie płynu.
  • Leczenie chorób wywołujących
  • W przypadku podejrzenia sepsy (gorączka, petocje lub krwotoki skórne, sztywność karku, uwypuklenie ciemiączka) należy natychmiast rozpocząć intensywną opiekę medyczną.

Doustne przyjmowanie płynów

  • Jeśli to możliwe, zawsze preferowane jest doustne przyjmowanie płynów.4
  • U dzieci z łagodnym zapaleniem żołądka i jelit i minimalnym odwodnieniem, do doustnego nawodnienia zamiast roztworów elektrolitów może wystarczyć rozcieńczony sok jabłkowy.5 
  • W przypadku łagodnego do umiarkowanego odwodnienia można stosować doustne roztwory nawadniające zawierające zarówno sód, jak i glukozę. 
    • Nadmiar wolnej wody u noworodków i małych niemowląt może stosunkowo szybko prowadzić do obrzęku wewnątrzkomórkowego, a tym samym do zagrażającego życiu obrzęku mózgu.
  • W przypadku nawadniania doustnego obliczona utrata płynów powinna być podawana w bardzo małych ilościach łyżeczką lub strzykawką (2–3 ml/minutę) przy użyciu doustnego roztworu nawadniającego. 
  • W przypadku odmowy przyjęcia doustnego lub wymiotów możliwe jest ciągłe podawanie przez zgłębnik nosowo-żołądkowy.6
  • Jeśli wymioty wystąpią u większych dzieci, można spróbować zastosować lek przeciwwymiotny (np. dimenhydrynat, pojedyncza dawka doustnie: 1–3 mg/kg masy ciała; >8, <15 kg masy ciała: 40 mg, 15–25 kg m.c. 80 mg,>25 kg m.c: 120 mg), aby umożliwić dalsze nawadnianie doustne małymi ilościami.
  • Leki przeciwwymiotne nie mają przewagi nad samym uzupełnianiem płynów i elektrolitów u niemowląt i małych dzieci.
    • Ze względu na skutki uboczne, dimenhydrynat nie powinien być stosowany w tej grupie wiekowej w przypadku banalnego zapalenia żołądka i jelit.
    • Ze względu na działanie skurczowe i ryzyko wystąpienia drgawek gorączkowych w tej grupie wiekowej, dimenhydrynat nie powinien być stosowany w infekcjach gorączkowych.
    • Nigdy nie należy przekraczać maksymalnej dawki 5 mg/kg masy ciała/24 h.

Leczenie dożylne

  • Celem terapii infuzyjnej jest utrzymanie (w okresie okołooperacyjnym) lub przywrócenie warunków fizjologicznych u dziecka (normowolemia, prawidłowa perfuzja tkanek, prawidłowe działanie metabolizmu, prawidłowa równowaga kwasowo-zasadowo-elektrolitowa).
  • Terapię infuzyjną najlepiej pozostawić do leczenia szpitalnego i zostanie ona tutaj omówiona tylko pokrótce.
  • U dzieci należy stosować pełne roztwory elektrolitów, których skład jest jak najbardziej zbliżony do płynu pozakomórkowego; w razie potrzeby można również podawać przedklinicznie 0,9% NaCl i mleczan Ringera przez krótki czas; dalsze stosowanie odbywa się pod nadzorem klinicznym i kontrolą laboratoryjną.
  • Hipotoniczne roztwory do infuzji nie mogą być stosowane w leczeniu ostrych stanów niedoboru objętości poza monitorowaniem klinicznym ze względu na ryzyko hiponatremii.

Cechy szczególne – oparzenia

  • W przypadku ciężkich oparzeń u dzieci należy natychmiast rozpocząć terapię infuzyjną z pełnymi elektrolitami, w razie potrzeby dożylnie.
  • Na czas transportu zapotrzebowanie na objętość można obliczyć na podstawie masy ciała dziecka.
    • Jako bolus należy podać dożylnie 10 ml/kg masy ciała w ciągu 10–15 minut, a następnie infuzję 10–20 ml/kg masy ciała na godzinę.
  • Należy unikać koloidów ze względu na ryzyko wystąpienia obrzęku oparzeniowego.

Zalecenia dla pacjentów

  • Należy pić dużo płynów, zwłaszcza na początku biegunki i jeśli objawy nie ustępują, w razie potrzeby po łyżce i co kilka minut.
  • Kontynuować przyjmowanie pokarmu odpowiedniego dla wieku, nawet w przypadku wymiotów. Należy zmniejszyć ilość i zwiększyć częstotliwość.7
  • Dzieci z łagodnym lub umiarkowanym odwodnieniem powinny otrzymać swoje zwykłe posiłki nie później niż 4–6 godzin po rozpoczęciu nawadniania.

Źródła

Literatur

  1. Pringle K et al.Comparing the accuracy of the three popular clinical dehydration scales in children with diarrhea. Int J Emerg Med. 2011;4:58 www.ncbi.nlm.nih.gov
  2. Wathen JE, MacKenzie T, Bothner JP. Usefulness of the serum electrolyte panel in the management of pediatric dehydration treated with intravenously administered fluids. Pediatrics 2004; 114: 1227-34. www.ncbi.nlm.nih.gov
  3. Canavan A, Arant BS. Diagnosis and management of dehydration in children. Am Fam Physician 2009; 80: 692-6. www.ncbi.nlm.nih.gov
  4. Atherly-John YC, Cunningham SJ, Crain EF. A randomized trial of oral vs intravenous rehydration in a pediatric emergency department. Arch Pediatr Adolesc Med 2002; 156: 1240-3. PubMed
  5. Freedman SB, et al.: Effect of dilute apple juice and preferred fluids vs electrolyte maintenance solution on treatment failure among children with mild gastroenteritis. A randomized clinical trial. JAMA 2016;315:1966-74. www.ncbi.nlm.nih.gov
  6. Nager AL, Wang VJ. Comparison of nasogastric and intravenous methods of rehydration in pediatric patients with acute dehydration. Pediatrics 2002; 109: 566-72. Pediatrics
  7. Practice parameter: the management of acute gastroenteritis in young children. American Academy of Pediatrics, Provisional Committee on Quality Improvement, Subcommittee on Acute Gastroenteritis. Pediatrics 1996; 97: 424-35. www.ncbi.nlm.nih.gov

Autoren

  • Marlies Karsch-Völk, Dr. med., Fachärztin für Allgemeinmedizin, München
  • Monika Lenz, Fachärztin für Allgemeinmedizin, Neustadt am Rübenberge
odwodnienie
Odwodnienie Zmniejszenie ilości płynów w organizmie Utrata płynów Niewystarczające spożycie płynów Utrata wody Utrata elektrolitów Zapalenie żołądka i jelit Deficyt płynów Niedobór płynów
Odwodnienie u dzieci
document-disease document-nav document-tools document-theme
Odwodnienie występuje, gdy organizm traci płyny w wyniku nadmiernej utraty płynów, niewystarczającego spożycia płynów lub przemieszczenia płynu między przestrzeniami zewnątrzkomórkową a wewnątrzkomórkową w wyniku zaburzeń elektrolitowych.
Pediatria
Odwodnienie u dzieci
/link/1fe4a8a29969437d9b17449b320f8330.aspx
/link/1fe4a8a29969437d9b17449b320f8330.aspx
odwodnienie-u-dzieci
SiteDisease
Odwodnienie u dzieci
K.Reinhardt@gesinform.de
Ksilje.Reinhardt@gesinformlango@nhi.de (patched by linkmapper)no
pl
pl
pl