Definicja:Kolonizacja/zakażenie kobiety w ciąży paciorkowcami grupy B (GBS) może prowadzić do przeniesienia zakażenia na noworodka w okresie okołoporodowym i zakażenia u noworodka zagrażającego życiu.
Częstość występowania: Ok. 16–18% kobiet w ciąży jest nosicielkami paciorkowców grupy B, w większości bezobjawowymi. Zapadalność na sepsę u noworodków została znacząco zmniejszona dzięki wprowadzeniu poporodowej profilaktyki antybiotykowej.
Objawy:U noworodków może wystąpić zagrażające życiu zakażenie sepsą, zapaleniem płuc lub zapaleniem opon mózgowych.
Wyniki:U kobiet w ciąży może wystąpić bezobjawowy bakteriomocz, zapalenie pęcherza moczowego, zespół zakażenia płynu owodniowego, endometrioza i wewnątrzmaciczne obumarcie płodu.
Diagnostyka:Zgodnie z niemieckimi wytycznymi S2k, badanie wymazu w kierunku paciorkowców z grupy B jest zalecane jako badanie przesiewowe w 35–37 tygodniu ciąży. Wytyczne dla matek nie przewidują jednak rutynowych badań wymazu w celu wykrycia paciorkowców z grupy B. Badanie wymazu z pochwy na obecność paciorkowców z grupy B przeprowadza się u wszystkich kobiet, u których doszło do przedwczesnego pęknięcia błon płodowych przed 37 tygodniem ciąży (pPROM).
Terapia:Antybiotykoterapia pacjentów wysokiego ryzyka przed i w trakcie porodu może zapobiec chorobom inwazyjnym u noworodka w pierwszym tygodniu życia.
Informacje ogólne
Definicja
Zakażenia paciorkowcami grupy B (GBS) dotykają zarówno matkę, jak i dziecko.
Kolonizacja odbytniczo-pochwowa matki paciorkowcami grupy B podczas ciąży jest jedną z najczęstszych przyczyn zagrażających życiu zakażeń u noworodków.
Posocznica noworodkowa wywołana przez paciorkowce z grupy B budzi obawy i dzieli się na
wczesna postać (Early Onset): do 3 (7) dni po porodzie
późna postać (Late Onset): do 3 miesięcy po porodzie.
Leczenie profilaktyczne podczas porodu może zmniejszyć częstość występowania infekcji we wczesnej postaci sepsy noworodkowej.1-2
Częstość występowania
Ok. U 10–30% kobiet w ciąży stwierdza się obecność paciorkowców grupy B w pochwie lub odbytnicy.
Dane zebrane w Niemczech wskazują, że średni wskaźnik kolonizacji GBS wynosi 16%.3
Globalna metaanaliza z 2017 r. wykazała kolonizację odbytniczo-pochwową u 18% kobiet w ciąży.4
Po wprowadzeniu badań przesiewowych i profilaktyki w USA, zapadalność na inwazyjne choroby noworodków spadła do jednej dziesiątej wartości sprzed ich wprowadzenia (0,26 potwierdzonych kulturowo przypadków na 1000 żywo urodzonych noworodków).
Zapadalność na sepsę noworodków wywołaną przez GBS (wykrycie na podstawie dodatniego wyniku posiewu krwi i/lub płynu mózgowo-rdzeniowego) ok. 0,5 przypadków na 1000 urodzeń
Rzeczywista zapadalność jest prawdopodobnie od 5 do 10 razy wyższa, ponieważ tylko 10–20% posiewów krwi w kierunku sepsy noworodków spowodowanej GBS jest faktycznie dodatnich.
Śmiertelność sepsy noworodkowej wywołanej GBS wynosi 4% u noworodków donoszonych. Znacznie wyższa jest u wcześniaków
W przypadku późnego zakażenia paciorkowcami grupy B kontakt między matką a dzieckiem po porodzie jest najważniejszą drogą przenoszenia, ale dziecko może również zarazić się od innych osób (personelu szpitala).5
Czynniki predysponujące do wczesnej postaci sepsy noworodkowej wywołanej przez GBS
Wcześniejsze narodziny dziecka z GBS
Wykrycie GBS w okolicy odbytowo-płciowej kobiety ciężarnej w czasie porodu (badanie wymazu w celu przewidywania, najlepiej między 35+0 a 37+0 tygodniem ciąży).
Bakteriuria wywołana przez paciorkowce z grupy B u kobiet w ciąży
Choroba wskazuje na rozległą kolonizację w okolicy narządów płciowych.
Ponieważ paciorkowce z grupy B mogą przenikać przez nienaruszoną błonę owodniową, cesarskie cięcie nie może zapobiec przenoszeniu bakterii z matki na dziecko.
Kolonizacja matki nie jest wskazaniem do cesarskiego cięcia, a cesarskie cięcie nie jest alternatywą dla śródporodowej profilaktyki antybiotykowej.
Ryzyko przeniesienia bakterii z matki skolonizowanej paciorkowcami z grupy B na dziecko podczas planowanego cięcia cesarskiego z nienaruszonym workiem owodniowym jest bardzo niskie.
ICD-10
O23 Zakażenia układu moczowo-płciowego w ciąży
O23.0 Zakażenia nerek w ciąży
O23.1 Zakażenia pęcherza moczowego w ciąży
O23.2 Zakażenia cewki moczowej w ciąży
O23.3 Zakażenia innych części dróg moczowych w ciąży
O23.4 Nieokreślone zakażenia dróg moczowych w ciąży
O23.5 Zakażenia dróg rodnych w ciąży
O23.9 Inne i nieokreślone zakażenia układu moczowo-płciowego w czasie ciąży
O75 Inne powikłania czynności porodowej i porodu niesklasyfikowane gdzie indziej
O75.2 Gorączka w czasie porodu, niesklasyfikowana gdzie indziej
O75.3 Inne zakażenia w czasie porodu
O75.8 Inne określone powikłania czynności porodowej i porodu
B95 Paciorkowce i gronkowce jako przyczyny chorób sklasyfikowanych w innych rozdziałach
B95.1 Paciorkowce z grupy B jako przyczyna chorób sklasyfikowanych w innych rozdziałach
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
Paciorkowce grupy B są wykrywane przez posiew bakteryjny wymazu z chorego miejsca, w razie potrzeby przez posiew moczu.
Przeważnie bezobjawowa kolonizacja
Wywiad lekarski i badanie przedmiotowe
Paciorkowce grupy B u noworodków
Wczesny początek choroby (Early Onset: 0-3 (7) dni po urodzeniu
Noworodki, które przeżyją pierwszą fazę infekcji, mogą odczuwać późne skutki w postaci utraty słuchu, upośledzenia wzroku, trudności w nauce i innych następstwa neurologiczne.
Paciorkowce z grupy B mogą powodować bezobjawową bakteriurię, zapalenie pęcherza moczowego i odmiedniczkowe zapalenie nerek w czasie ciąży.
zespół zakażenia owodni
objawy: gorączka, leukocytoza, tachykardia u matki i płodu oraz tkliwość macicy.
poporodowe zapalenie błony śluzowej macicy
objawy to gorączka, dreszcze i tkliwość macicy lub przydatków po ponad 24 godzinach po porodzie.
Zapalenie błony śluzowej macicy jest częstszym powikłaniem po cesarskim cięciu niż po porodzie siłami natury.6
Dalsza diagnostyka
wymaz
U zdrowych kobiet bez objawów zaleca się wykonanie badania wymazu z pochwy (introitus vaginae)/odbytu na obecność paciorkowców grupy B jako badania przesiewowego między 35+0 a 37+0 tygodniem ciąży.
W przypadku pęknięcia błon płodowych przed 37. tygodniem ciąży
Posiew z pochwy i odbytnicy w celu ewentualnego wykrycia paciorkowców z grupy B
posiew moczu
Badania przesiewowe?
Korzyści z ogólnych badań przesiewowych w kierunku GBS w 35–37 tygodniu ciąży są kontrowersyjne
Badania przesiewowe nie są konieczne u kobiet w ciąży z bakteriurią GBS (objawową lub bezobjawową) oraz u kobiet w ciąży, których poprzednie dziecko było zakażone GBS.
ogólne zalecenia dotyczące okołoporodowej profilaktyki antybiotykowej dla tych kobiet
W wyniku Konferencji Konsensusu Europejskiego zaleca się badania przesiewowe wszystkich kobiet w ciąży w kierunku GBS, ponieważ skuteczność ogólnych badań przesiewowych wszystkich kobiet w ciąży w zapobieganiu wczesnej postaci zakażeń GBS była o 50% lepsza niż badania przesiewowe oparte na ryzyku.7
Leczenie
Cele leczenia
Zapobieganie infekcjom u noworodków.
Ogólne informacje o leczeniu
Antybiotykoterapia podczas porodu u pacjentów wysokiego ryzyka może zapobiec chorobie inwazyjnej u noworodka w ciągu pierwszych kilku dni życia.
Poporodowa profilaktyka antybiotykowa
Poporodowa profilaktyka antybiotykowa z użyciem penicyliny G (lek z wyboru) dożylnie 5 milionów jednostek jednorazowo, a następnie 2,5 miliona jednostek co 4 godziny aż do porodu w poniższych przypadkach:
dodatni wynik badania przesiewowego w kierunku GBS w 35.–37. tygodniu ciąży
wcześniejsze narodziny dziecka z zakażeniem GBS
bakteriomocz z obecnością GBS w aktualnej ciąży
status GBS nieznany i którykolwiek z następujących czynników ryzyka:
ampicylina dożylnie jednorazowo 2 g, następnie 1 g co 4 godziny
cefazolina 2 g dożylnie jednorazowo, następnie 1 g co 8 godzin
klindamycyna 900 mg dożylnie co 8 godzin, w każdym wariancie do porodu
Jeśli wynik badania przesiewowego w kierunku GBS jest ujemny w ciągu 5 tygodni przed porodem, można zrezygnować z profilaktyki antybiotykowej niezależnie od trzech wymienionych czynników ryzyka.
Bakteriuria z GBS
Kobiety w ciąży z objawową lub bezobjawową bakteriurią GBS podczas ciąży powinny być natychmiast leczone antybiotykami.
Profilaktyka obejmuje identyfikację grup ryzyka i terapię.
Jeśli paciorkowce grupy B zostaną wykryte w czasie ciąży, powinno to zostać odnotowane w dokumentacji położniczej jako informacja dla oddziału położniczego.
Higiena rąk
Staranna higiena rąk wszystkich osób mających bezpośredni kontakt z noworodkiem (krewnych i personelu medycznego).5
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
Kolonizacja paciorkowcami z grupy B może być przejściowa, przewlekła lub przerywana.
Powikłania
Zakażenie paciorkowcami z grupy B jest ważną przyczyną zachorowalności i śmiertelności noworodków.
Verani JR, McGee L, Schrag SJ. Prevention of perinatal group B streptococcal disease--revised guidelines from CDC, 2010. Division of Bacterial Diseases, National Center for Immunization and Respiratory Diseases, Centers for Disease Control and Prevention (CDC). MMWR Recomm Rep. 2010 Nov 19;59(RR-10):1-36. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Puopolo KM, Lynfield R, Cummings JJ; Management of Infants at Risk for Group B Streptococcal Disease. Pediatrics. 2019 Aug;144(2):e20191881. publications.aap.org
Brimil N, Barthell E, Heindrichs U, Kuhn M, Lütticken R, Spellerberg B. Epidemiology of Streptococcus agalactiae colonization in Germany. Int J Med Microb. 39-44. 2006. pmid:16361113 PubMed
Russell NJ, Seale AC, O'Driscoll M, O'Sullivan C, Bianchi-Jassir F, Gonzalez-Guarin J, Lawn JE, Baker CJ, Bartlett L, Cutland C, Gravett MG, Heath PT, Le Doare K, Madhi SA, Rubens CE, Schrag S, Sobanjo-Ter Meulen A, Vekemans J, Saha SK, Ip M. Maternal Colonization With Group B Streptococcus and Serotype Distribution Worldwide: Systematic Review and Meta-analyses. GBS Maternal Colonization Investigator Group. Clin Infect Dis. 2017 Nov 6;65(suppl_2):S100-S111. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Healy B. Group B streptococcal infection. BMJ Best Practice, last updated 18 Nov 2022, letzter Zugriff 28.10.2023. bestpractice.bmj.com
Smaill FM, Grivell RM. Antibiotic prophylaxis versus no prophylaxis for preventing infection after cesarean section. Cochrane Database Syst Rev 2014. www.cochranelibrary.com
Di Renzo GC, Melin P, Berardi A, Blennow M, Carbonell- Estrany X, Donzelli GP, Hakansson S, Hod M, Hughes R, Kurtzer M, Poyart C, Shinwell E, Stray-Pedersen B, Wielgos M, El Helali N. Intrapartum GBS screening and antibiotic prophylaxis: a European consensus conference. J Matern Fetal Neonatal Med 2015;28:766-82. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Autor*innen
Franziska Jorda, Dr. med., Fachärztin für Allgemeinmedizin und für Viszeralchiurgie, Kaufbeuren
gbs; gruppe b streptokokker; streptokokker og graviditet; gbs; w18 annat post-partum-symptom/-besvär; w27 rädsla för graviditetskomplikation; w71 infektion, som komplicerar graviditet; grupp b-streptokocker; grupp b-streptokocker och graviditet; Streptokocker och graviditet; GBS under graviditeten
Streptococcus grupy B; GBS; Status GBS; Streptococcus grupy B; Zakażenie noworodków; Zakażenie wewnątrzmaciczne; Obumarcie owodni; Streptococcus agalactiae; Przeniesienie wewnątrzmaciczne; Zespół zakażenia owodni; Bakteriemia; Endometrioza poporodowa; Zakażenie układu moczowego; ZUM; Zakażenie poporodowe; Noworodkowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Definicja:Kolonizacja/zakażenie kobiety w ciąży paciorkowcami grupy B (GBS) może prowadzić do przeniesienia zakażenia na noworodka w okresie okołoporodowym i zakażenia u noworodka zagrażającego życiu.