Czym jest zespół obturacyjnego bezdechu sennego?
Definicja
Bezdech senny oznacza przerwanie oddychania podczas snu. W tym kontekście obturacyjny oznacza, że coś hamuje lub utrudnia oddychanie. Zespół obturacyjnego bezdechu sennego jest więc stanem, w którym drogi oddechowe śpiącego co jakiś czas ulegają zwężeniu lub zablokowaniu. Konsekwencją jest zmęczenie w ciągu dnia, zaburzenia uwagi i pamięci oraz choroby układu krążenia.
Objawy
Obturacyjny bezdech senny prowadzi do bardzo niespokojnego i słabego snu z częstymi, krótkimi przebudzeniami w nocy. Te przerwy w oddychaniu mogą prowadzić do duszności. Typowe jest głośne i nieregularne chrapanie. Często partnerzy zauważają chrapanie lub przerwy w oddychaniu bardziej niż sami chorzy.
W wyniku zaburzonego snu osoby cierpiące na tę chorobę często czują się bardzo senne w ciągu dnia. Powoduje to ograniczenia w życiu codziennym prywatnym i zawodowym, w tym zwiększone ryzyko wypadków komunikacyjnych. Pacjenci cierpią na suchość ust, zatkany nos i nagłe parcie na mocz w nocy. Często występują trudności z koncentracją, zmęczenie, obniżona wydajność i poranny ból głowy. Ponadto często występują zaburzenia nastroju włącznie z zaburzeniami lękowymi i depresją.
Zaburzenia następcze lub powikłania
Zespół bezdechu sennego jest czynnikiem ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, m.in. nadciśnienia tętniczego, zaburzeń rytmu serca, osłabienia serca, zwężenia tętnic wieńcowych (choroby wieńcowej), ostrego zespołu wieńcowego (OZW) (zawału serca), udaru mózgu oraz podwyższonego ciśnienia tętniczego w krążeniu płucnym.
Zespół obturacyjnego bezdechu sennego wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia cukrzycy oraz zaburzeń lipometabolicznych.
Przyczyny
W zespole obturacyjnego bezdechu sennego dochodzi do wielokrotnego zapadania się dróg oddechowych, co powoduje przejściowy niedobór tlenu i przerwanie snu. Przyczyniają się do tego różne mechanizmy:
- nadwaga
- warunki anatomiczne (krótka szyja)
- upośledzone napięcie mięśni gardła
- nocne przesuwanie płynu do górnej połowy ciała, zwłaszcza w przypadku osłabienia serca lub nerek.
Utrudnia to oddychanie i prowadzi do okresów zmniejszonego oddychania lub przerw w oddychaniu. Po takiej fazie zmniejszonej suplementacji tlenem osoby chore budzą się ponownie i to na krótko, aby ponownie wdychać wystarczającą ilość tlenu.
Powtarzające się przerwy w oddychaniu powodują wahania nasycenia tlenem, ciśnienia tętniczego, częstości akcji serca i ciśnienia w jamie klatki piersiowej.
Czynniki sprzyjające wystąpieniu zespołu bezdechu sennego
- nadwaga
- chrapanie
- płeć męska
- kobiety w okresie menopauzy lub po menopauzie
- wiek
- alkohol
- palenie tytoniu
- predyspozycje rodzinne.
Częstotliwość występowania
Częstość występowania zespołu obturacyjnego bezdechu sennego ogólnie wzrasta, a prawdopodobieństwo wystąpienia tego schorzenia zwiększa się wraz z wiekiem. Stosunek liczby mężczyzn do liczby kobiet wynosi ok. 3:1.
Badania
Podstawą rozpoznania zespołu bezdechu sennego jest kompleksowa ocena wszystkich objawów. Jeśli dana osoba żyje w związku partnerskim, często decydujące znaczenie mają informacje przekazane przez partnerów (tzw.) zewnętrzna historia choroby).
W praktyce lekarza rodzinnego
W przypadku podejrzenia obturacyjnego zespołu bezdechu sennego pacjenci są badani w sposób ukierunkowany w gabinecie lekarza rodzinnego. Zapisuje się wzrost i masę ciała, mierzy ciśnienie tętnicze i bada nosogardziel. Stwierdzona ciasnota w nosie, a zwłaszcza w gardle nasuwa podejrzenie bezdechu sennego. Może być też widoczny duży język i stosunkowo duża ilość tkanki w gardle. Język, języczek lub migdałki gardłowe mogą być powiększone i utrudniać oddychanie w pozycji leżącej. Można wykonać EKG i badania krwi.
Poradnia leczenia zaburzeń snu/polisomnografia
Jeśli podejrzenie nie ustępuje, pacjent może zostać skierowany do laryngologa lub do poradni leczenia zaburzeń snu. Może się okazać, że wystarczy nosić w domu na noc niewielkie urządzenie, tzw. aparat do polisomnografii, PSG. Rejestruje on przepływ oddechowy i przerwy, mierzy czynności serca (EKG), ruchy brzucha i klatki piersiowej oraz nasycenie tlenem we krwi, a także rejestruje dźwięki chrapania. Przy prawidłowym wywiadzie lekarskim i odpowiednich wynikach badań często już na tej podstawie można postawić rozpoznanie zespołu bezdechu sennego.
Jeśli nadal istnieją wątpliwości, w poradni leczenia zaburzeń snu można przeprowadzić tzw. polisomnografię. To badanie jest jeszcze bardziej rozbudowane. Na czas badania w pracowni snu przebywa się zwykle 1–2 dni. Jeśli badanie odbywa się w laboratorium, aktywność mózgu może być mierzona za pomocą elektroencefalografii (EEG), ruchy oczu i aktywność mięśni mogą być monitorowane, a fazy snu mogą być badane. Dzięki temu można ocenić, jak bardzo oddychanie wpływa na jakość snu. Zazwyczaj fazy „przynoszącego odpoczynek” snu stają się krótsze.
Leczenie
Głównym celem leczenia jest poprawa snu nocnego poprzez zapobieganie przerwom w oddychaniu. W efekcie pacjenci czują się bardziej wypoczęci w ciągu dnia i są bardziej wydajni.
- W przypadku nadwagi zalecana jest redukcja masy ciała. Zmniejsza to również ryzyko chorób układu krążenia, które w zespole obturacyjnego bezdechu sennego i spłycenia oddechu rozwijają się częściej niż u osób zdrowych.
- W pozycji bocznej większość pacjentów chrapie mniej. Pomóc mogą specjalne poduszki pozycjonujące lub kamizelki.
- Należy bezwzględnie zrezygnować z alkoholu czy środków nasennych, ważne jest również zaprzestanie palenia.
Maska CPAP
Jeśli te proste środki nie przynoszą poprawy, najlepszą metodą leczenia jest stosowanie tzw. maski CPAP (CPAP = Continuous Positive Airway Pressure). Maska ta jest noszona w nocy i dostarcza pacjentowi powietrze pod niewielkim ciśnieniem dodatnim, aby ułatwić mu oddychanie. Urządzenie jest przeznaczone do używania każdej nocy i nie może być wyłączane w nocy. Osoba chora zakłada na twarz maskę, która jest połączona z urządzeniem za pomocą rurki. Samo urządzenie stoi obok łóżka. Urządzenie wtłacza powietrze przez wąż i maskę pod nieco wyższym ciśnieniem niż powietrze w pomieszczeniu. Tak więc powietrze jest wdmuchiwane podczas wdechu, a podczas wydechu muszą być użyte mięśnie oddechowe, aby pracowały przeciwko wyższemu ciśnieniu powietrza. Pomaga to utrzymać drożność górnych dróg oddechowych, dzięki czemu zapewnione jest efektywne oddychanie, a tym samym dotlenienie organizmu.
Szyna doustna przeciw chrapaniu
Alternatywnym sposobem leczenia jest tzw. szyna doustna przeciw chrapaniu, która lekko wyciąga żuchwę do przodu i w ten sposób otwiera nieco bardziej gardło, gdy usta są normalnie zamknięte. To leczenie często nie jest tak skuteczne jak maska CPAP, ale niektórzy pacjenci znacznie lepiej radzą sobie z szyną niż z maską.
Operacja
Jeśli inne sposoby leczenia nie przyniosły rezultatu i jeśli po konsultacji z lekarzem konieczne jest podjęcie dalszych działań, w niektórych przypadkach może pomóc operacja. Zabieg operacyjny jest stosowany, aby spróbować usunąć ciasnotę w gardle. Operacja zazwyczaj polega na usunięciu fragmentu podniebienia miękkiego oraz języczka i/lub migdałków.
Leki
Istnieje tylko kilka leków, które mają wpływ na objawy bezdechu sennego i mają na celu głównie zmniejszenie uczucia zmęczenia w ciągu dnia np. solriamfetol.
Rokowania
Wentylacja CPAP znacząco poprawia objawy i rokowanie. W większości przypadków oddychanie normalizuje się podczas snu. Wentylacja CPAP nie tylko poprawia zaburzenia oddychania, ale może również zmniejszyć lub nawet wyeliminować senność dzienną, dzięki czemu znacznie wzrasta jakość życia.
Oczekiwana długość życia może być skrócona w porównaniu do osób zdrowych. O rokowaniu w tej chorobie decydują przede wszystkim współistniejące choroby układu krążenia. Śmiertelność w porównaniu ze zdrowymi ludźmi w tym samym wieku jest ok. 4 razy wyższa. Dlatego bardzo ważne jest odpowiednie leczenie.
Jeśli bezdech senny połączony z uczuciem zmęczenia w ciągu dnia nie jest leczony lub jest leczony niewłaściwie, osoba chora nie ma zdolności do prowadzenia pojazdów. Jeśli leczenie jest skuteczne, a uczucie zmęczenia w ciągu dnia ustępuje, osoba chora może ponownie prowadzić pojazdy.
Po rozpoczęciu terapii zalecana jest kontrola w ciągu 3 miesięcy, później zwykle wystarczają kontrole coroczne.
Dodatkowe informacje
- Nadwaga
- Palenie szkodzi zdrowiu
- Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
- Obturacyjny bezdech senny – informacje dla personelu medycznego
Autor
- Lek. Susanna Allahwerde, specjalista chorób wewnętrznych, Berlin
- Lek. Kalina van der Bend, recenzent