Informacje ogólne
Definicja
- Synonim: łupież różowy.
- Samoograniczająca się dermatoza zapalna o łagodnym przebiegu, prawdopodobnie pochodzenia wirusowego, z typowym obrazem klinicznym, która zwykle mija w ciągu 4–6 tygodni.
- Początkowo pierwotna plama medalionowata rumieniowo-złuszczająca, powiększająca się odśrodkowo i kilka tygodni później wysypka rumieniowa na tułowiu i proksymalnych częściach kończyn.
Epidemiologia
- Zapadalność1
- Choroba występuje u ok. 0,5–2% populacji.
- Częściej wiosną i jesienią.
- Wiek i płeć
- Zwykle między 10. a 35. rokiem życia u zdrowych pacjentów, również u dzieci i osób starszych.2
- Częstość zachorowań podobna u obu płci.
Etiologia i patogeneza
- Przyjmuje się, że przyczyną jest endogenna reaktywacja infekcji ludzkim wirusem opryszczki typu 6 (HHV–6) lub typu 7 (HHV–7).
- Opisano związek także z innymi wirusami.
- Istnieje możliwy związek rozwoju choroby z przyjęciem leków i szczepionek, takich jak np.:2
- Sole złota, barbiturany, kaptopryl, ketotifen, klonidyna, metronidazol, bizmut lub NLPZ.
- Po szczepieniu przeciwko pneumokokom, grypie (H1N1), wirusowemu zapaleniu wątroby typu B błonicy czy ospie.
- Możliwe również wystąpienie łupieżu różowego Giberta po szczepieniu przeciwko COVID–19 szczepionkami mRNA.3
Czynniki predysponujące
ICD–10
- L42 Łupież różowy.
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
- Diagnostyka kliniczna
- typowa osutka w przebiegu patognomonicznym (patrz badanie fizykalne).
Diagnostyka różnicowa
- Grzybica skóry gładkiej.
- Łupież pstry.
- Rumień zakaźny.
- Łuszczyca kropelkowa.
- Wyprysk łojotokowy.
- Wyprysk polekowy.
- Kiła w stadium wtórnym.
- Toczeń rumieniowaty krążkowy.
- Chłoniak T–komórkowy skóry (ziarniniak grzybiasty).
- Wywołane przez leki wysypki skórne podobne do łupieżu różowego.3
- Różnicowanie
- Dokładny wywiad dotyczący przyjmowania leków oraz szczepionek.
- U 90% pacjentów z łupieżem różowym Giberta pojawia się zwiastująca „blaszka macierzysta” (tache mère).
- W odróżnieniu od łupieżu różowego Giberta, który jest zwykle bezobjawowy, wysypce wywołanej przez leki towarzyszy świąd.
- Różnicowanie
Wywiad
- Występowanie najczęściej bezobjawowej osutki u młodych, zdrowych pacjentów.
- Mogą wystąpić objawy zwiastujące, takie jak osłabienie, ból głowy, nudności, utrata apetytu, dreszcze, bóle stawów oraz nieznacznie podwyższona temperatura.
- Czasami wcześniej pojawia się infekcja dróg oddechowych.1
Badanie fizykalne
Pierwotna plama medalionowata w łupieżu różowym
- Początek z pierwotnymi plamami medalionowatymi (synonimy: tache mère, herald patch, blaszka macierzysta).
- Blado- lub ciemnoróżowa lub czerwona, łuszcząca się obwodowo i powiększająca odśrodkowo blaszka, prawie zawsze zlokalizowana na tułowiu.
- Owalna, o średnicy 2–10 cm.
- Późniejsza wysypka
- Od kilku dni do tygodni po pojawieniu się blaszki macierzystej.
- Wysiew licznych, rozsianych, symetrycznych, drobnych (średnica 0,5–2 cm) wykwitów zlokalizowanych głównie na tułowiu i proksymalnych częściach kończyn.
- Rzadko dochodzi do zajęcia również przedramion i podudzi.
- Twarz prawie zawsze jest wolna od objawów, zmiany często widoczne są na szyi.
Łupież różowy Giberta - Możliwe są również zmiany błony śluzowej gardła.
Pozostałe badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego
- Rozpoznanie ustala się na podstawie wywiadu lekarskiego oraz charakterystycznego obrazu klinicznego, inne badania nie są konieczne.
Wskazania do wystawienia skierowania
- W przypadku niepewności co do rozpoznania lub nasilonych objawów wskazane skierowanie do poradni dermatologicznej.
- Diagnostyka różnicowa:1
- Grzybica skóry gładkiej
- Pobranie zeskrobiny do badania mikroskopowego i wymaz do posiewu mikrobiologicznego.
- Kiła drugiego okresu: podobieństwo kształtu ognisk i lokalizacji, blaszka macierzysta nie występuje, zmiany mogą zajmować dłonie i stopy, obecność limfadenopatii.
- Zaleca się wykonanie badań serologicznych w kierunku kiły.
- Grzybica skóry gładkiej
Leczenie
Ogólne informacje o leczeniu
- Leczenie zazwyczaj nie jest konieczne, gdyż choroba ustępuje samoistnie.
- Unikanie czynników drażniących
- Nadmierne pocenie się, promieniowanie słoneczne, obcisłe i wełniane ubrania, maści o dużej zawartości tłuszczu, mydło.1
- Informowanie pacjentów o łagodnym charakterze choroby i jej samoograniczającym się przebiegu.
Farmakoterapia
- W przypadku silnego świądu w razie potrzeby doustne leki przeciwhistaminowe, na przykład lewocetyryzyna 5 mg 1 raz na dobę.
- Miejscowe stosowanie glikokortykosteroidów w przypadku świądu lub wyprysku wtórnego.
- Na zmienione chorobowo miejsca na skórze nakładać cienką warstwę np. kremu z hydrokortyzonem 0,1% 1 raz na dobę; u dzieci i młodzieży na maksymalnie 10% powierzchni ciała.
- Leczenie ogólnoustrojowe jest wskazane rzadko, ponieważ choroba ustępuje samoistnie.
- W literaturze istnieją pojedyncze doniesienia o skuteczności zastosowania acyklowiru (stosowanie poza zarejestrowanymi wskazaniami, off label) oraz ogólnoustrojowych glikokortykosteroidów (off label) w celu szybszego ustępowania zmian i znacznej redukcji świądu, choć zawsze należy brać pod uwagę ryzyko wystąpienia działań niepożądanych tych leków.4
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
- Zazwyczaj pierwotna plama medalionowata pojawia się na 1–2 tygodnie przed wysypką uogólnioną.
- Choroba ma charakter samoograniczający się.
- Ustępuje po 4–6 tygodniach, najczęściej nie pozostawiając śladów.
- U nielicznych pacjentów zmiany skórne mogą utrzymywać się nawet przez 3–4 miesiące z pozostawieniem przebarwień lub odbarwień.
- Przebycie choroby powoduje zwykle trwałą odporność.
Powikłania
- Według niektórych autorów, łupież różowy pojawiający się do 15. tygodnia ciąży może być przyczyną podwyższonego ryzyka poronienia.5
- Zapobiegawczo kobiety w ciąży powinny do 15. tygodnia ciąży unikać kontaktu z osobami chorymi na łupież różowy. W przypadku zdiagnozowania łupieżu różowego w tej grupie pacjentek, istotna jest konsultacja ginekologiczna.
- Brak podwyższonego ryzyka na późniejszych etapach ciąży w porównaniu ze zdrową populacją.
- Po ustąpieniu rumienia może pozostać przejściowa hiperpigmentacja.
Rokowanie
- Bardzo dobre, zazwyczaj z wyzdrowieniem w ciągu kilku tygodni bez konsekwencji zdrowotnych.
- Nawroty pojawiają się w mniej niż 3% przypadków.6
Informacje dla pacjentów
Edukacja pacjenta
- Choroba ustępuje samoistnie.
- Pocenie się, gorące prysznice, kąpiele lub stosowanie mydła mogą spowodować nasilenie dolegliwości związanych z wysypką i świądem.
- Należy unikać przesuszania skóry.
- Zaleca się intensywne natłuszczanie ciała emolientami.
Materiały edukacyjne dla pacjentów
Ilustracje
Pierwotna plama medalionowata w łupieżu różowym
Pierwotna plama medalionowata w łupieżu różowym
Łupież różowy: Na tułowiu układ zmian przypomina wzór drzewka bożonarodzeniowego: oś wykwitów przebiega wzdłuż linii rozszczepów skórnych – linii Langera.
Łagodny łupież różowy
Łupież różowy Giberta
Źródła
Piśmiennictwo
- Jabłońska S., Majewski S. Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową, Warszawa: PZWL, 2013, ISBN: 9788320047073.
- Drago F. et al. Pityriasis Rosea: A Comprehensive Classification. Dermatology 2016;232(4):431-7, PubMed
- Schwartz R.A. Pityriasis rosea, Medscape, listopad 2021, emedicine.medscape.com
- Stulberg D.L., Wolfrey J. Pityriasis rosea, Am Fam Physician 2004; 69: 87-92, PubMed
- Cyrenne B.M., Al-Mohammedi F., DeKoven J.G., et al. Pityriasis rosea‐like eruptions following vaccination with BNT162b2 mRNA COVID‐19 Vaccine, J Eur Acad Dermatol Venereol 2021. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Ganguly S. A Randomized, Double-blind, Placebo-Controlled Study of Efficacy of Oral Acyclovir in the Treatment of Pityriasis Rosea, J Clin Diagn Res 2014, 8(5): 1-4. Pubmed
- Monastirli A. et al. Gestational Pityriasis Rosea: Suggestions for Approaching Affected Pregnant Women, Acta Dermatovenerol Croat, 24: 312-3, 2016. PubMed
- Chuh A., Chan H., Zawar V. Pityriasis rosea - evidence for and against an infectious aetiology, Epidemiol Infect 2004, 132: 381-90. PubMed
Opracowanie
- Joanna Dąbrowska-Juszczak (recenzent)
- Katarzyna Nessler (recenzent)
- Adam Windak (redaktor)
- Lino Witte (recenzent/redaktor)