Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Psychoza
  • Poważne zaburzenie psychiczne związane z tymczasową, rozległą utratą odniesienia do rzeczywistości.
• Ostry początek
  • Według ICD-10, ostre przemijające zaburzenia psychotyczne to „Heterogenna grupa zaburzeń charakteryzujących się ostrym występowaniem takich objawów psychotycznych jak urojenia, omamy i inne zaburzenia postrzegania, a także znaczną dezorganizacją dotychczasowego zachowania” (ICD-10: F23).
    • Ostry początek definiuje się jako rosnące nasilenie („rozwój typu crescendo”) wyraźnie nieprawidłowego obrazu klinicznego w ciągu 2 tygodni lub krócej.
• Brak oznak przyczyny organicznej
• Często dezorientacja i splątanie
  • Jednak dezorientacja czasowa, przestrzenna i osobista nie jest na tyle trwała lub poważna, aby spełnić kryteria organicznego majaczenia.
• Krótki czas trwania
  • Całkowita poprawa następuje zwykle w ciągu kilku miesięcy, często po kilku tygodniach lub zaledwie dniach.
    • Jeśli zaburzenie utrzymuje się, konieczna jest zmiana rozpoznania.
• Prawdopodobnie po ostrym stresie
  • Zaburzenie może być związane z ostrym stresującym wydarzeniem lub ekstremalnym stresem, w którym to przypadku pojawia się w ciągu 1–2 tygodni po danym wydarzeniu.

Synonimy¹

• Krótkotrwałe zaburzenia psychotyczne (DSM-V)
• Ostre zaburzenia psychotyczne
• Starsze terminy, które nie są już prawie używane:
  • psychoza reaktywna
  • psychoza psychogenna
  • psychoza emocjonalna
  • psychoza cykloidalna
  • bouffeé délirante
  • nieafektywna ostra psychoza remisyjna
  • psychoza atypowa

Częstość występowania

• Chorobowość²
  • około 4–10 przypadków na 100 000 osób rocznie
  • Odsetek wszystkich schorzeń z grupy „Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe” (ICD-10: F20–F29) wśród hospitalizowanych pacjentów w Europie: 5,9–20,1%
  • Według WHO chorobowość w krajach o niskim i średnim dochodzie jest około 10 razy wyższa niż w krajach o wysokim dochodzie.
• Rozkład według płci
  • Kobiety chorują prawie dwa razy częściej niż mężczyźni.
• Wiek pierwszego zachorowania
  • kobiety: zwykle 30-50. rok życia
  • mężczyźni: 20- 30. rok życia

Etiologia i patogeneza

• Nie jest jasne, czy ostre przemijające zaburzenia psychotyczne stanowią podgrupę schizofrenii. Podobnie jak w przypadku schizofrenii, etiologia jest niejasna. Mówi się o następujących czynnikach wpływających³:
  • czynnik stresogenny jako czynnik wyzwalający
    • uraz (np. wypadek)
    • strata (np. zgon osoby bliskiej)
    • konflikty psychologiczne lub społeczne
    • choroba somatyczna
• Zgodnie z definicją, nie odgrywają roli czynniki organiczne.
• Funkcje umysłowe, takie jak interakcje społeczne, są mniej zaburzone przed wystąpieniem ostrych przemijających zaburzeń psychotycznych niż przed wystąpieniem schizofrenii.

Czynniki predysponujące

• U krewnych pierwszego stopnia osób z zaburzeniami psychicznymi istnieje nieznacznie zwiększone ryzyko ostrych przemijających zaburzeń psychotycznych.⁴  
• Dyskusyjne są:
  • czynniki biologiczne
    • np. genetyka
  • czynniki psychospołeczne, np.:
    • czynniki osobowościowe
    • deficyty adaptacyjne
    • deficyty poznawcze
• W wyniku szczególnych doświadczeń życiowych niektóre osoby wydają się szczególnie podatne na pewne rodzaje zdarzeń.

ICD-10

• F23 Ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne
  • F23.0 Ostre wielopostaciowe zaburzenie psychotyczne bez objawów schizofrenii
  • F23.1 Ostre wielopostaciowe zaburzenie psychotyczne z objawami schizofrenii
  • F23.2 Ostre zaburzenie psychotyczne podobne do schizofrenii
  • F23.3 Inne ostre zaburzenie psychotyczne z przewagą urojeń
  • F23.8 Inne ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne
  • F23.9 Ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne, nieokreślone
• F24 Indukowane zaburzenie urojeniowe
• F25 Zaburzenia schizoafektywne
  • F25.0 Zaburzenie schizoafektywne, typ maniakalny
  • F25.1 Zaburzenie schizoafektywne, typ depresyjny
  • F25.2 Zaburzenie schizoafektywne, typ mieszany
  • F25.8 Inne zaburzenia schizoafektywne
  • F25.9 Zaburzenia schizoafektywne, nieokreślone
• F28 Inne nieorganiczne zaburzenia psychotyczne
• F29 Nieokreślona psychoza nieorganiczna

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Kryteria składowe patrz Definicja.
  • W przeciwieństwie do poprzednich systemów klasyfikacji, swoiste objawy lub obecność czynnika wyzwalającego nie odgrywają już roli w odróżnianiu schizofrenii od zaburzeń urojeniowych.
• Decydującymi czynnikami są²:
  • ostry początek w ciągu ≤2 tygodni
  • krótki czas trwania
    • ≤1 miesiąc w przypadku ostrych wielopostaciowych zaburzeń psychotycznych z objawami schizofrenii
    • ≤1 miesiąc w przypadku ostrego zaburzenia schizofrenicznego
    • ≤3 miesiące w przypadku innych postaci ostrych przemijających zaburzeń psychotycznych

Podtypy ostrych przemijających zaburzeń psychotycznych (ICD-10)

1. Ostre wielopostaciowe zaburzenie psychotyczne bez objawów schizofrenii
   • omamy, zjawiska urojeniowe i zaburzenia percepcji
     • bardzo zróżnicowane
     • zmieniające się z dnia na dzień, a nawet z godziny na godzinę
   • często z emocjonalnymi zaburzeniamii
     • intensywne tymczasowe uczucia szczęścia i ekstazy lub
     • uczucie niepokoju i drażliwość
   • wielopostaciowość
     • objawy zróżnicowane i niestabilne  
   • Cechy psychotyczne nie spełniają kryteriów schizofrenii.
   • Zaburzenie zaczyna się nagle, rozwija się gwałtownie w ciągu kilku dni i często wykazuje szybką i trwałą regresję objawów bez nawrotów.
     • Jeśli objawy utrzymują się przez ponad 3 miesiące, rozpoznanie należy zmienić na uporczywe zaburzenia urojeniowe.
2. Ostre wielopostaciowe zaburzenie psychotyczne z objawami schizofrenii
   • objawy jak w punkcie 1.
   • w większości przypadków dodatkowe objawy schizofrenii
   • Jeśli objawy schizofrenii utrzymują się przez ponad 1 miesiąc, należy zmienić rozpoznanie na schizofrenię.
3. Ostre zaburzenie psychotyczne podobne do schizofrenii
   • ostry początek, ale stosunkowo stabilne objawy schizofrenii
   • Brak jest wielopostaciowych, niestabilnych cech opisanych w punkcie 1.
   • przez okres dłuższy niż 1 miesiąc: zmiana rozpoznania na schizofrenię
4. Inne ostre zaburzenie psychotyczne z przewagą urojeń
   • ostre zaburzenie ze stosunkowo stabilnym występowaniem urojeń lub omamów (głównie omamów słuchowych) jako głównych cech klinicznych
   • Nie spełnia jednak kryteriów schizofrenii.
   • przez okres dłuższy niż 3 miesiące: zmiana rozpoznania na uporczywe zaburzenia urojeniowe

Diagnostyka różnicowa

Stabilność diagnostyczna

• Stabilność raz postawionego rozpoznania ostrych przemijających zaburzeń psychotycznych jest niska.
  • Nawet u 2/3 pacjentów na późniejszym etapie zostaje postawione inne rozpoznanie.
  • Najczęściej rozpoznawane jest wówczas zaburzenie z następujących grup diagnostycznych:
    • schizofrenia
    • zaburzenie urojeniowe
    • zaburzenie nastroju
    • zaburzenie spowodowane substancją

Diagnostyka różnicowa²

• Ostre splątanie spowodowane innymi przyczynami, np.:
  • majaczenie w wyniku choroby somatycznej
  • zaburzenia zachowania i objawy psychiczne w przypadku otępienia
• Psychoza wywołana intoksykacją
  • zwykle kilka godzin lub dni po spożyciu danej substancji
  • ewentualnie w fazie abstynencji, np. majaczenie alkoholowe
• Zaburzenie schizoafektywne
• Zaburzenia urojeniowe
• Schizofrenia lub zaburzenie schizoafektywne
  • Może szybko reagować na leczenie neuroleptykami i dlatego jest błędnie interpretowana jako ostre przemijające zaburzenie psychotyczne.
  • W ostrych przemijających zaburzeniach psychotycznych objawy negatywne są zwykle mniej wyraźne niż w schizofrenii.
  • Przy ostrych przemijających zaburzeniach psychotycznych omamy są rzadsze, ale lęk i szybko zmieniający się afekt oraz wątki urojeniowe są częstsze niż w schizofrenii lub zaburzeniu schizoafektywnym dwubiegunowym.
• Zaburzenia nastroju
  • często mania przy chorobie afektywnej dwubiegunowej
  • ciężkie epizody depresyjne z objawami psychotycznymi (patrz Depresja) 
• Niestabilne emocjonalnie zaburzenia osobowości

Wywiad lekarski

• Od kiedy występują objawy?
  • Czy nasiliły się od tego czasu?
• Szybko zmieniające się, wielopostaciowe objawy (wielopostaciowe zaburzenia psychotyczne)?
• Bardziej stabilne objawy schizofrenii, prawdopodobnie z samymi objawami urojeniowymi?
• Czy w ciągu ostatnich kilku tygodni miały miejsce jakieś stresujące wydarzenia?
• Leki lub narkotyki?
• Objawy choroby somatycznej?
• Urazy?
• Wcześniejsze choroby psychiczne?
• Choroby w rodzinie?

Pytania w przypadku podejrzenia psychozy

• Pytania dotyczące objawów psychozy na trzech poziomach:
  1. omamy
     • Czy słyszał(a) lub widział(a) Pan(i) rzeczy, które wydają się dziwne lub których inni nie widzą?
     • Czy miał(a) Pan(i) jakieś dziwne doświadczenia związane ze swoim ciałem (poczucie bycia kontrolowanym, doznanie wstrząsów elektrycznych lub podobnych)?
     • Czy miał(a) Pan(i) jakieś dziwne przeżycia związane z odczuwaniem zapachów lub smaków?
  2. objawy urojeniowe
     • Czy czuł(a) się Pan(i) nadzorowany(-a), prześladowany(-a), czy wpadł(a) Pan(i) na nietypowe pomysły?
     • Czy ma Pan(i) specjalne umiejętności lub czy odbiera wiadomości z gazet, radia lub telewizji?
  3. formalne zaburzenia myślenia
     • Czy ma Pan(i) problemy z myśleniem?
     • A co z czytaniem w myślach, wysyłaniem/wykradaniem myśli lub znacznymi problemami z zebraniem myśli?

Badanie przedmiotowe

• Pacjenci są zazwyczaj niespokojni psychicznie i ruchowo oraz niekonsekwentni w odniesieniu do swojej choroby.
• Badanie przedmiotowe nie wykazuje żadnych objawów somatycznych, które mogłyby wyjaśnić obraz kliniczny.
  • Badanie może być trudne, ale jest ważne ze względu na diagnostykę różnicową.
• Należy uzyskać informacje od osób trzecich (narkotyki, wcześniejsze choroby psychiczne i somatyczne).

Wykluczenie chorób somatycznych 

• Ostry stan splątania z objawami psychotycznymi lub bez nich lub zaburzenia świadomości mogą być spowodowane chorobą zagrażającą życiu.
• Na przykład majaczenie wymaga natychmiastowego monitorowania i leczenia szpitalnego.
• Przed rozpoczęciem leczenia neuroleptykami należy również ocenić indywidualne ryzyko związane z farmakoterapią.
• W każdym przypadku konieczne jest natychmiastowe sprawdzenie następujących parametrów:
  • parametry życiowe
  • badanie podmiotowe, w tym:
  • • temperatura ciała
    • Objawy niedożywienia i odwodnienia?
    • Świeże lub wyleczone urazy spowodowane upadkiem lub uderzeniem?
    • cuchnący oddech: alkoholowy, mocznicowy, ketony (cukrzyca?)
    • objawy ze strony wątroby (np. powiększenie wątroby, zaburzenia krzepnięcia, żółtaczka)
    • Ogólne zmniejszenie masy mięśniowej?
    • Otyłość brzuszna?
    • Teleangiektazje na twarzy?
    • Zatrzymanie moczu?
    • Zaparcia?
  • EKG
  • podstawowe badania laboratoryjne;
  • • elektrolity: Na, K, Ca, Mg
    • glukoza we krwi
    • witamina B12
    • kwas foliowy
    • kreatynina
    • mocznik
    • morfologia krwi z rozmazem
    • OB
    • AST, ALT, GGTP, ALP
    • TSH
    • badanie ogólne moczu
  • w razie potrzeby gazometria
  • w razie potrzeby dalsze badania laboratoryjne
  • • test przesiewowy na obecność narkotyków lub leków
    • alkohol w surowicy
    • posiew krwi, np. przy podejrzeniu sepsy lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
    • CRP
    • albumina
    • fosforany
    • CK
    • INR
    • pomiar stężenia leku, np. teofiliny, cyklosporyny, digitaloidów, leków psychotropowych
    • metale ciężkie
    • porfiryna
    • HIV
    • immunologia (np. przeciwciała autoimmunologiczne)
    • endokrynologia (np. przysadka mózgowa, nadnercza)

Neurologia

• Objawy ogniskowe
• Wzorzec chodu
• Drżenie
• Siła, napięcie mięśniowe
• Czucie, w tym czucie wibracji (polineuropatia?)
• Mioklonie
• Trudności w czytaniu i pisaniu

Badania uzupełniające³

• Ewent. diagnostyka płynu mózgowo-rdzeniowego, np. w przypadku następujących dolegliwości:
• nieprawidłowe parametry stanu zapalnego
• gorączka z bólem głowy
• objawy oponowe
• podejrzenie zapalenia mózgu
• Ewent. EEG
• wykluczenie stanu padaczkowego bez drgawek
• Badania obrazowe mózgu
• przy każdym pierwszym wystąpieniu objawów psychotycznych
• przy wystąpieniu objawów ogniskowych w celu wykluczenia:
• krwawienia
• udaru mózgu
• procesów neoplastycznych
• ewent. TK z obrazowaniem naczyń lub cRM w celu wykluczenia:
• procesów zachodzących w pniu mózgu
• zapalenie mózgu
• mnogich udarów zatorowych
• udaru posocznicowego
• encefalopatii Wernickego
• RTG klatki piersiowej

Wskazania do hospitalizacji

• Wszystkie osoby z ostrymi objawami psychotycznymi powinny zostać natychmiast skierowane do szpitala psychiatrycznego.
• W przypadku poważnego zagrożenia dla siebie lub innych: przyjęcie na zamknięty oddział psychiatryczny, w razie konieczności wbrew woli danej osoby.
  • Przymusowe leczenie jest dozwolone wyłącznie w placówkach stacjonarnych.
  • Dalsze szczegóły są uregulowane w odpowiednich przepisach dotyczących umieszczania osób w zakładach psychiatrycznych lub dotyczących osób z zaburzeniami psychicznymi (ustawa o ochronie zdrowia psychicznego Dz.U.2022.2123, Art. 23). 
  • Więcej szczegółowych informacji można znaleźć w artykule Ostre zagrożenie dla siebie i innych.
• Przy zaburzeniach świadomości: natychmiastowe monitorowanie w szpitalu i diagnostyka przyczyn somatycznych, zwykle w klinice neurologicznej z oddziałem intensywnej terapii.

Leczenie

Cele leczenia

• Całkowita i trwała remisja

Ogólne informacje o leczeniu

• Jak dotąd nie przeprowadzono kontrolowanych badań klinicznych dotyczących leczenia ostrych przemijających zaburzeń psychotycznych
• Leczenie jest początkowo prowadzone w szpitalu.
  • Nie należy zostawiać pacjenta samego, dopóki nie zostanie przyjęty do szpitala!
• Prawdopodobnie uzasadnione jest połączenie różnych metod.
  • Dotyczy wszystkich pacjentów:
    • leczenie farmakologiczne 
    • wsparcie społeczne
    • psychoterapia
    • psychoedukacja

Zalecenia dla pacjentów

• Główną rolę w leczeniu odgrywa motywacja własna chorego.
• Wszystkie farmakologiczne i niefarmakologiczne środki terapeutyczne należy planować i wdrażać we współpracy z pacjentem.
• Pacjenci powinni unikać sytuacji, które mogą utrwalić zaburzenie psychotyczne lub wywołać nową psychozę.
• Kompleksowe informowanie rodziny i jej wsparcie w terapii są pomocne, ale wymagają zgody pacjenta.

Leczenie farmakologiczne — neuroleptyki

Informacje ogólne

• Neuroleptyki (leki przeciwpsychotyczne) mają dobrze udokumentowane działanie łagodzące objawy w leczeniu przewlekłych psychoz. W przypadku ostrych przemijających zaburzeń psychotycznych brakuje jednak takich dowodów.
  • Zalecenia dotyczące stosowania neuroleptyków w ostrych przejściowych zaburzeniach psychotycznych opierają się na badaniach obserwacyjnych i doświadczeniu klinicznym.
    • Pacjenci z ostrymi przemijającymi zaburzeniami psychotycznymi wydają się lepiej reagować na neuroleptyki niż ci w ostrym epizodzie psychotycznym schizofrenii.
  • Leczenie powinno zasadniczo mieć miejsce tylko wtedy, gdy pacjent wyrazi na nie zgodę.
  • Początkowo zwykle poprawie ulegają dezorganizacja i niepokój, a następnie objawy urojeniowe i omamy.
• W ostrej sytuacji nacisk kładzie się na uwolnienie pacjenta od lęku i napięcia.
  • np. za pomocą szybko działającej benzodiazepiny (np. lorazepam w tabletce ulegającej rozpadowi w jamie ustnej - aktualnie ta forma lorazepamu nie jest dostępna w Polsce)
• Jeśli objawy nie ustąpią całkowicie, należy rozważyć wczesne leczenie neuroleptykami.
  • W razie potrzeby w skojarzeniu z lekami uspokajającymi, np. benzodiazepinami.
• W przypadku niektórych pacjentów leki działają w niewielkim stopniu.

Farmakodynamika

• Ośrodkowy mechanizm działania neuroleptyków
  • blokada receptorów dopaminy-2 (receptorów D2)
  • Skuteczność kliniczną osiąga się po zablokowaniu około 60% receptorów. Dalsze blokowanie nie prowadzi do poprawy psychozy.
• Zakres terapeutyczny
  • Gdy 80% receptorów jest zablokowanych, często występują poważne działania niepożądane. Granica między działaniami pożądanymi i niepożądanymi różni się w zależności od leku i może być wąska.
  • W przypadku braku odpowiedzi na leczenie nie należy zwiększać dawki poza dopuszczony zakres (Ib/B).
    
    • Na przykład, jeśli to możliwe, nie należy przekraczać dawki typowego leku przeciwpsychotycznego haloperidolu powyżej 10 mg na dobę, ponieważ ryzyko pozapiramidowych działań niepożądanych wzrasta porównywalnie do skuteczności (A).

Farmakokinetyka

• Początek działania
  • szybki: w ciągu kilku godzin
  • powolny: w ciągu dni lub tygodni
• Stopniowe zwiększanie i zmniejszanie dawki
• Podanie pozajelitowe?
  • Jeśli pożądany jest szybki początek działania:
    • za zgodą pacjenta — domięśniowe podanie atypowego neuroleptyku, takiego jak aripiprazol, olanzapina lub ziprazidon
    • Szybką ulgę w pobudzeniu można również uzyskać za pomocą wziewnej loksapiny (aktualnie niedostępna w Poslce).

Pierwszej i drugiej generacji

• Skuteczność przeciwpsychotyczna neuroleptyków 1. i 2. generacji wydaje się być porównywalna.
• Poszczególne substancje czynne nie różnią się także znacząco pod względem przeciwpsychotycznego mechanizmu działania.
• Różnice między klasami leków i poszczególnymi substancjami dotyczą głównie profilu działań niepożądanych.
• W większości przypadków leczenie rozpoczyna się od neuroleptyku 2. generacji.
• Jeśli efekt nie jest zadowalający, zaleca się zmianę leku i niestosowanie 2 neuroleptyków jednocześnie.

Dawkowanie

• Przeciwpsychotyczny mechanizm działania zaczyna się przy dawkach od jednej do trzech razy większych od zdefiniowanej dawki dziennej (defined daily dose — DDD).
  
  • Wyższe dawki lub szybkie zwiększenie dawki nie prowadzą do silniejszego działania przeciwpsychotycznego.
  • Na początku terapii podawane są niskie dawki, które są następnie powoli zwiększane i generalnie nie powinny przekraczać 2 DDD. W leczeniu nawrotów wskazana może być dawka do 3 DDD.
  • Skuteczność leku ocenia się po 4–6 tygodniach leczenia stabilną dawką.

Profilaktyka nawrotów

• Ze względu na wysokie ryzyko nawrotu zaleca się kontynuację leczenia neuroleptykami po ustąpieniu ostrych przemijających zaburzeń psychotycznych.
  • Nie ma zgody co do tego, jak długo należy stosować profilaktykę.

Tolerancja i bezpieczeństwo¹

• Szczegóły, patrz również artykuł Schizofrenia.
• Działania niepożądane neuroleptyków wynikają głównie z blokady receptorów D2, która jest pożądana w innych częściach mózgu.
• Należy aktywnie obserwować działania niepożądane i dokumentować je.
• Decyzja podejmowana indywidualnie w zależności od nasilenia działań niepożądanych: Redukcja dawki? Zmiana preparatu? Odstawienie?
• Najczęstsze są zaburzenia pozapiramidowe (extrapyramidal symptoms — EPS) spowodowane zablokowaniem szlaków nigrostriatalnych.
  • zależne od dawki w przypadku wszystkich leków przeciwpsychotycznych 1. generacji, a także aripiprazolu, risperidonu, paliperydonu, olanzapiny, amisulprydu i ziprasidonu
  • W przypadku sertindolu, kwetiapiny i klozapiny prawdopodobieństwo jest niższe.
  • wczesne dyskinezy i dystonia
    
    • skurcze, najczęściej mięśni twarzy lub szyi, wkrótce po rozpoczęciu leczenia lub zwiększeniu dawki
  • akatyzja
    • niekontrolowane skurcze w większych grupach mięśni po tygodniach lub miesiącach leczenia
    • Mogą również objawiać się w postaci wewnętrznego niepokoju i być błędnie interpretowane jako objaw psychologiczny.
    • często po flupentyksolu, flufenazynie, haloperidolu, zuklopentyksolu
    • sporadycznie przy pipamperonie, perfenazynie, aripiprazolu, kariprazynie
    • rzadziej przy innych atypowych lekach przeciwpsychotycznych
    • sporadycznie przy melperonie (aktualnie niedostępny w Polsce)
  • parkinsonizm
    • sztywność i drżenie po tygodniach lub miesiącach leczenia
    • często po flupentyksolu, flufenazynie, haloperidolu, zuklopentyksolu
    • sporadycznie przy kariprazynie, paliperydonie, perfenazynie, risperidonie
    • rzadziej przy innych atypowych lekach przeciwpsychotycznych
    • rzadziej po pipamperonie lub melperonie
    • nie występuje i najlepiej przebadano: klozapina
  • opóźniona dyskineza
    • mimowolne ruchy mięśni twarzy lub języka lub mimowolne ruchy żucia
    • zniekształcające, niekontrolowane ruchy innych grup mięśniowych
    • Występuje po długotrwałym leczeniu i nie zawsze jest odwracalna.
    • często po flufenazynie lub haloperidolu
    • sporadycznie przy flupentyksolu, perfenazynie, risperidonie, zuklopentyksolu
    • rzadsza lub nieobecna w przypadku innych atypowych leków przeciwpsychotycznych
    • rzadziej po melperonie lub pipamperonie
    • nie występuje i najlepiej przebadano: klozapina
• Blokada D2 może również zmniejszać aktywność psychomotoryczną.
  • zmniejszenie niepokoju psychoruchowego i agresywności
  • obojętność na bodźce sensoryczne
• Blokada receptorów D2 może prowadzić do zwiększenia poziomu prolaktyny.
  • wydzielanie mleka i powiększenie piersi u obu płci
  • zaburzenia miesiączkowania
  • dysfunkcje seksualne u mężczyzn
  • dysfunkcje seksualne u kobiet
• Leczenie neuroleptykami 2. generacji (atypowymi) wiąże się z mniejszym ryzykiem wystąpienia nerwowo-mięśniowych działań niepożądanych niż leczenie neuroleptykami 1. generacji (typowymi). Jednak leki atypowe również mają działania niepożądane, np.:
  • blokada receptorów muskarynowych
    • suchość w jamie ustnej
    • zaparcia
    • zaburzenia akomodacji
  • blokada receptorów histaminowych
    • zmęczenie, senność
    • zwiększony apetyt
    • przyrost masy ciała
    • cukrzyca typu 2
    • hiperlipidemia
  • dysfunkcje seksualne wywołane poprzez różne mechanizmy
    • dysfunkcje seksualne u mężczyzn
    • dysfunkcje seksualne u kobiet
• Neuroleptyki mogą powodować metaboliczne i sercowo-naczyniowe działania niepożądane. Istnieje dwukrotnie zwiększone ryzyko nagłego zgonu sercowego w przypadku neuroleptyków 1. i 2. generacji (III).
  • Różne środki zaburzają również przewodzenie pobudzenia w sercu i prowadzą do wydłużenia odstępu QT.

Inne metody

• Zapewnienie bezpieczeństwa
  • Podczas pierwszego kontaktu może dojść do trudnej, chaotycznej sytuacji ze względu na niepokój chorego.
  • Należy stworzyć środowisko, w którym pacjent i wszystkie inne zaangażowane osoby będą czuć się bezpiecznie.
• Spokojne i przyjazne zachowanie
  • Nie spierać się, gdy pacjent wygłasza psychotyczne punkty widzenia.
  • Nie prowokować niepotrzebnie pacjenta stwierdzeniami, zarzutami lub krytyką.
  • Unikać fizycznych konfrontacji, chyba że są one konieczne, aby zapobiec niebezpiecznym działaniom.
  • Upewnić się, że pacjent ma wokół siebie znajome osoby, dać mu coś do jedzenia i picia, a w razie potrzeby pozwolić zapalić papierosa.
• Stres i bodźce u pacjentów powinny być również utrzymywane na kontrolowanym poziomie w dalszym przebiegu. Aktywizacja powinna przebiegać stopniowo.
• Uważa się, że w fazie rehabilitacji pomocne może być wsparcie psychoterapeutyczne.

Psychoterapia rodzinna i psychoedukacja

• W leczeniu ostrych psychoz przydatne okazuje się zaangażowanie rodziny.
• Zaangażowanie rodziny w celu przekazania wiedzy (psychoedukacja) może poprawić rokowanie u pacjentów ze schizofrenią oraz jakość życia rodziny i krewnych.
  • Brak jest danych, czy dotyczy to również pacjentów z ostrymi przemijającymi zaburzeniami psychotycznymi.
• Współpraca psychoedukacyjna z rodziną obejmuje 4 zasadnicze elementy:
  1. wsparcie emocjonalne
  2. przekazywanie wiedzy na temat podatności na stres oraz rozwoju, przebiegu i leczenia psychozy
  3. zalecenia i pomoc w przezwyciężeniu tendencji do nadmiernego zaangażowania i nierealistycznych oczekiwań
  4. Metody komunikacji, które pomagają ustrukturyzować i radzić sobie z codziennymi wyzwaniami.
• Zazwyczaj współpraca z rodziną trwa przez dłuższy okres, co najmniej 9–12 miesięcy.

Psychoterapia

• Badania pacjentów z psychozą wykazały skuteczność interwencji psychoterapeutycznych.
  • Najlepiej przebadana jest terapia poznawczo-behawioralna.
    • Może zmniejszyć dyskomfort związany z omamami słuchowymi, a także objawami negatywnymi, depresją i lękiem społecznym.
  • Ponadto istnieją dowody na poprawę funkcjonowania społecznego i prawdopodobnie zmniejszenie objawów urojeniowych.
  • Po zakończeniu fazy psychotycznej wskazana może być psychoterapia psychodynamiczna.
• Skuteczność psychoterapii u pacjentów z ostrymi przemijającymi zaburzeniami psychotycznymi nie była jeszcze przedmiotem systematycznych badań.

Zapobieganie

• Osobom szczególnie zagrożonym, np. chorym na otępienie lub osobom z opóźnieniem rozwoju umysłowego, należy zapewnić ścisłą opiekę i wsparcie w sytuacjach, w których stają w obliczu drastycznych i nieuniknionych zdarzeń.
• Profilaktyka pierwotna za pomocą leków nie jest zalecana.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Nagły początek, pełny rozwój w ciągu mniej niż 2 tygodni

Powikłania

• Ostre zaburzenie psychotyczne może być początkiem przewlekłej i poważniejszej choroby psychicznej.
• Zespół stresu pourazowego
  • traumatyzacja przez przerażające objawy urojeniowe i omamy
  • traumatyzacja spowodowana reakcją świata zewnętrznego na zachowania odbiegające od norm lub antyspołeczne
    • przemoc werbalna i fizyczna
    • przymusowe leczenie
    • hospitalizacja
• Zwiększone ryzyko samobójstwa
  • w ostrej fazie porównywalne z ryzykiem samobójstwa w schizofrenii
• Depresje
• Uzależnienia

Rokowanie

• Rokowanie jest początkowo dobre.¹ 
  • Całkowita poprawa następuje w ciągu 3 miesięcy.
  • Ryzyko nawrotu choroby jest jednak wysokie.
    • Dane empiryczne pokazują, że po remisji ostrych przemijających zaburzeń psychotycznych nawrót występuje w późniejszym stadium w 58–77% przypadków.
• Jeśli objawy utrzymują się przez ponad 3 miesiące, wymagana jest zmiana rozpoznania z ostrego przejściowego zaburzenia psychotycznego na zaburzenie przewlekłe (zwykle schizofrenia).

Dalsze postępowanie

• W pierwszym okresie po wypisaniu ze szpitala zalecane jest dalsze ambulatoryjne leczenie psychiatryczne.
• Pacjenci powinni uczęszczać na regularne wizyty kontrolne w coraz większych odstępach czasu przez okres co najmniej 1 roku.
• Podczas kontroli ocenia się:
  • całkowitość remisji funkcji umysłowych i poznawczych
  • brak cech psychotycznych
  • przyjmowanie przepisanych leków
  • działania niepożądane

Informacje dla pacjentów

O czym należy poinformować pacjentów i ich bliskich?

• Rokowanie w przypadku ostrych przemijających zaburzeń psychotycznych jest początkowo korzystne.
  • Z reguły objawy ustępują całkowicie po krótkim czasie.
  • W niektórych przypadkach może jednak dojść do nawrotu choroby.
  • U niektórych osób ostra psychoza prowadzi do innej, długotrwałej choroby psychicznej.
  • Przypuszczalnie korzystny wpływ na dalszy przebieg choroby ma farmakoterapia i profilaktyka, a także działania psychoterapeutyczne i edukacyjne.
• W przypadku osobistej wrażliwości danej osoby:
  • edukacja pacjentów i ich bliskich

Informacje dla pacjentów w Deximed

• Psychoza, ostra przemijająca