Definicja: Zespół objawów po odstawieniu lub zmniejszeniu dawki leków przeciwdepresyjnych z szybkim początkiem w ciągu pierwszego tygodnia po odstawieniu, spontaniczną regresją w ciągu ok. 2 tygodni i przeważnie łagodnymi objawami.
Epidemiologia: Brak wiarygodnych danych.
Objawy: Najczęstsze objawy to zawroty głowy, senność, zaburzenia równowagi, znużenie, ból głowy, nudności i wymioty, bezsenność, drażliwość.
Diagnostyka: Diagnostyka kliniczna, nie jest wymagana diagnostyka aparaturowa.
Leczenie: Brak swoistego leczenia.
Profilaktyka: Powolne zmniejszanie dawki leków przeciwdepresyjnych przez co najmniej 4 tygodnie.
Informacje ogólne
Definicja
Zespół objawów po odstawieniu lub zmniejszeniu dawki leków przeciwdepresyjnych, charakteryzujący się1:
nieswoistymi, przeważnie łagodnymi objawami
objawy grypopodobne, ból głowy
zaburzenia snu, koszmary senne
nudności, wymioty
zawroty głowy, zaburzenia równowagi, senność
zaburzenia przypominające rażenie prądem
lęk, pobudzenie, drażliwość
ewentualnie swoiste zespoły serotoninergiczne/cholinergiczne
ścisłym związkiem czasowym z odstawieniem (przeważnie po 36–96 h/ok. 3–5 okresów półtrwania)
przemijającym charakterem; samoistna regresja w ciągu 2–6 tygodni w zależności od okresu półtrwania
szybką poprawą objawów po wznowieniu leczenia.
Częstość występowania
Skąpe dane, dane dotyczące częstości występowania wahają się od 1 do 86%.2
Wprowadzenie
Po uzyskaniu poprawy w czasie leczenia depresji pacjenci często chcą zaprzestać przyjmowania leków przeciwdepresyjnych (również z powodu działań niepożądanych).
U 30–50% pacjentów przyjmujących leki przez ponad 2 lata nie ma już jednoznacznych wskazań do ich przyjmowania, więc istnieje możliwość odstawienia.
Jednocześnie czasami pojawiają się negatywne oczekiwania dotyczące odstawienia, np. poprzez czytanie w internecie o doświadczeniach innych pacjentów.
Należy w miarę możliwości dążyć do przerwania błędnego koła lęku przed działaniami niepożądanymi leku przeciwdepresyjnego, negatywnych oczekiwań związanych z odstawieniem leku, objawów odstawienia leku i nieudanych prób odstawienia leku.
Etiologia i patogeneza
Dokładne mechanizmy patofizjologiczne są nadal niejasne.3
Niemal wszystkie leki przeciwdepresyjne zwiększają stężenie serotoniny, noradrenaliny lub dopaminy w synapsach.
Następuje kontrregulacja m.in. poprzez zmniejszenie liczby receptorów postsynaptycznych i ich wrażliwości.
W przypadku nagłego odstawienia leków przeciwdepresyjnych możliwym czynnikiem wywołującym objawy odstawienia jest czynnościowy niedobór neuroprzekaźników w synapsach.
Minimalny czas trwania leczenia lekami przeciwdepresyjnymi, po którym może wystąpić zespół odstawienia
Minimalny czas leczenia, po którym może wystąpić zespół odstawienia, wynosi prawdopodobnie 4–8 tygodni.1
Przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych przez wyjątkowo długi czas prawdopodobnie nie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zespołu odstawienia.
Czas trwania zespołu odstawienia
W większości przypadków ustępuje samoistnie w ciągu 2 tygodni.
W przypadku leków przeciwdepresyjnych o dłuższym okresie półtrwania ewentualnie do 6 tygodni.
Najczęstsze objawy zespołu odstawienia
Objawy są liczne i bardzo różnorodne, co utrudnia ich identyfikację.
Odróżnienie od nawrotu choroby i objawów z odbicia
Zespół odstawienia należy odróżnić od nawrotu choroby lub objawów z odbicia.
Nawrót
Po odstawieniu leku może dojść do nawrotu choroby.
U pacjentów z przedłużającymi się epizodami depresyjnymi wskaźnik nawrotów rok po odstawieniu leku jest około dwukrotnie wyższy niż w przypadku kontynuowania leczenia.4
Nawrót nie musi wystąpić, ponieważ depresja może mieć równie dobrze postać pojedynczego epizodu.
Przebieg w czasie może pomóc w różnicowaniu, ponieważ objawy zespołu odstawienia charakteryzują się zwykle wczesnym początkiem, wahaniami i krótkim czasem trwania ze spontaniczną poprawą.
Objawy z odbicia
Objawy z odbicia oznaczają zwiększoną podatność na chorobę podstawową po odstawieniu leku (porównywalne do obrazu piłki wciśniętej pod wodę, która po puszczeniu wyskakuje nad powierzchnię wody).
Rosnąca wiedza na temat trudności z odstawieniem leków przeciwdepresyjnych u niektórych pacjentów powinna prowadzić do ostrożniejszego przepisywania leków.6
Na początku leczenia lekami przeciwdepresyjnymi pacjentów należy informować o możliwości wystąpienia zespołu odstawienia i objawów z odbicia.1
Obecnie zaleca się stopniowe zmniejszanie dawki leków przeciwdepresyjnych przez okres 8–12 tygodni.
W analizie Cochrane uzyskano niewiele dowodów naukowych potwierdzających skuteczność różnych strategii odstawienia.7
Odstawienie leków przeciwdepresyjnych
Jeśli zaplanowano odstawienie leku przeciwdepresyjnego u pacjentów z remisją pod koniec okresu leczenia podtrzymującego lub w celu zakończenia profilaktyki nawrotu, należy to robić stopniowo, aby uniknąć objawów z odbicia i objawów odstawienia.
Po zakończeniu leczenia podtrzymującego lub profilaktyki nawrotu lek przeciwdepresyjny należy stopniowo odstawiać przez okres co najmniej 8–12 tygodni, chyba że występuje przeciwwskazanie do takiego schematu odstawienia.
Jeśli zaplanowano odstawienie leku przeciwdepresyjnego z powodu niebezpiecznych lub bardzo niepokojących działań niepożądanych, należy to zrobić szybko lub niezwłocznie.
Przy wykorzystywaniu potencjalizacji lub w leczeniu skojarzonym leków przeciwdepresyjnych, leków nie należy odstawiać jednocześnie, ale jeden po drugim.
Jeśli objawy odstawienia wystąpią podczas stopniowego odstawiania leku przeciwdepresyjnego, należy zwiększyć jego dawkę z powrotem do poprzedniego poziomu, a następnie odstawiać go wolniej i w miarę możliwości redukować dawkę w mniejszych krokach.
Jeśli stopniowe odstawienie leku przeciwdepresyjnego okaże się trudne lub niemożliwe z powodu objawów odstawienia, można rozważyć najpierw przejście na lek przeciwdepresyjny dostępny w postaci kropli, a następnie stopniowe odstawianie go wyjątkowo powoli i kropla po kropli.
W przypadku leków z grupy SSRI można w pierwszej kolejności rozważyć przejście na fluoksetynę.
Podczas stopniowego odstawiania leku przeciwdepresyjnego pacjentów należy ściśle monitorować pod kątem objawów odstawienia i pogorszenia/ nawrotu zespołu depresyjnego. Należy aktywnie pytać o objawy odstawienia. Kontaktować się z pacjentem ok. 1 tydzień po każdym zmniejszeniu dawki, ale nie rzadziej niż co 2 tygodnie.
Po przyjęciu ostatniej dawki leku przeciwdepresyjnego należy kontynuować regularny kontakt z pacjentami przez co najmniej 6 miesięcy, np. co 4 tygodnie.
Jeszcze przed rozpoczęciem przyjmowania leków przeciwdepresyjnych pacjentów należy poinformować o możliwości wystąpienia objawów odstawienia i depresji z odbicia po zakończeniu leczenia takimi lekami.
Przebieg, powikłania i rokowanie
Powikłania
Zagrażające objawy odstawienia, takie jak tendencje samobójcze lub agresja, występują rzadko.
Istnieją kazuistyczne doniesienia o długotrwałych objawach odstawienia trwających dłużej niż rok.
Przebieg i rokowanie
Występowanie głównie w ciągu pierwszego tygodnia po odstawieniu.1
Spontaniczna regresja w ciągu 2(–6) tygodni (w zależności od okresu półtrwania).1
Henssler J, Heinz A, Brandt L, et al. Antidepressant withdrawal and rebound phenomena. Dtsch Arztebl Int 2019; 116: 355-361. doi:10.3238/arztebl.2019.0355 DOI
Davies J, Read J. A systematic review into the incidence, severity and duration of antidepressant withdrawal effects: Are guidelines evidence-based?. Addict Behav 2019; 97: 111-121. doi:10.1016/j.addbeh.2018.08.027 DOI
Tondo L, Baldessarini R. Discontinuing psychotropic drug treatment. BJPsych Open 2020; 6: e24. www.cambridge.org
Lewis G, Marston L, Duffy L, et al. Maintenance or Discontinuation of Antidepressants in Primary Care. N Engl J Med 2021; 385: 1257-1267. doi:10.1056/NEJMoa2106356 DOI
Warner CH, Bobo W, Warner C, Reid S, Rachal J. Antidepressant discontinuation syndrome. Am Fam Physician 2006; 74: 449-56. PubMed
Horowitz M, Wilcock M. Newer generation antidepressants and withdrawal effects: reconsidering the role of antidepressants and helping patients to stop. Drug Ther Bull 2022; 60: 7-12. doi:10.1136/dtb.2020.000080 DOI
Van Leeuwen E, van Driel M, Horowitz M, et al. Approaches for discontinuation versus continuation of long-term antidepressant use for depressive and anxiety disorders in adults. Cochrane Database Syst Rev 2021; 4: CD013495. doi:10.1002/14651858.cd013495.pub2 DOI
Autorzy
Joanna Dąbrowska-Juszczak (redaktor)
Marek Oleszczyk (recenzent)
Adam Windak (redaktor)
Michael Handke (recenzent/redaktor)
antidepressiva; seponeringssyndrom; ssri; tricykliska antidepressiva; y40-y59 ogynnsam effekt av droger, läkemedel och biologiska substanser i terapeutiskt bruk; seponeringssyndrom; antidepressiva; antidepressivt seponeringssyndrom; ssri; maoi; a85 läkemedelsbiverkan; tricykliska; Antidepressivt utsättningssyndrom
Zespół odstawienia leku przeciwdepresyjnego; Leki przeciwdepresyjne; Zespół odstawienia; Objawy z odbicia; zespół odstawienny
zespol odstawienia leku przeciwdepresyjnego; zespol odstawienia; zespol odstawienny
Definicja: Zespół objawów po odstawieniu lub zmniejszeniu dawki leków przeciwdepresyjnych z szybkim początkiem w ciągu pierwszego tygodnia po odstawieniu, spontaniczną regresją w ciągu ok. 2 tygodni i przeważnie łagodnymi objawami.