Definicja: Choroba wywołana przez zakażenie bakterią Bartonella henselae w wyniku zadrapania albo ugryzienia przez kota.
Epidemiologia: W USA odnotowuje się ok. 5 zachorowań na 100 000 osób rocznie.
Objawy: 3–10 dni po zadrapaniu/ugryzieniu przez kota pojawia się pojedyncza lub kilka czerwono-brązowych grudek o wielkości 3–5 mm przy ranie kontaktowej, które z czasem przekształcają się w krosty. U niektórych pacjentów występują również objawy ogólne, takie jak gorączka, zmęczenie i ból głowy. Ciężki przebieg choroby występuje rzadko.
Badanie fizykalne: W dalszym przebiegu miejscowy obrzęk węzłów chłonnych. Zapalenie węzłów chłonnych rozwija się dopiero po ustąpieniu zmian skórnych.
Rozpoznanie: Kliniczne podejrzenie rozpoznania, w razie potrzeby potwierdzenie testem serologicznym lub PCR.
Terapia: Z reguły choroba ustępuje po 2–8 tygodniach, jednak zalecana jest antybiotykoterapia.
Informacje ogólne
Definicja
Bakteryjna choroba zakaźna wywołana przez Bartonella henselae w wyniku zadrapania lub ugryzienia przez kota. Prowadzi do powstania grudek i krostek w okolicy rany kontaktowej oraz powiększenia miejscowych węzłów chłonnych; zwykle ma łagodny i samoograniczający się przebieg1.
Nazwa w języku angielskim: Cat Scratch Disease
Epidemiologia
Rozpowszechniona na całym świecie, występuje częściej w ciepłym i wilgotnym klimacie.
W USA odnotowuje się około 5 przypadków na 100 000 osób rocznie (12 500 przypadków rocznie)2.
W strefach umiarkowanych częstsze występowanie jesienią i zimą, w tropikach przez cały rok
Etiologia i patogeneza
W wielu krajach bakteria Bartonella henselae występuje w pysku (w ślinie) oraz na skórze i pazurach kotów.
Częściej zakażone są kocięta niż osobniki dorosłe.
Koty zakażone (przez ukąszenia pcheł) w większości przypadków nie wykazują żadnych objawów3.
Przeniesienie z człowieka na człowieka nie jest możliwe. Rzadko zdarzają się przypadki zakażenia psów.
W wyniku zadrapania lub ugryzienia przez kota bakteria może przeniknąć do rany i wywołać zakażenie.
U ludzi bakteria prowadzi do miejscowej reakcji skórnej w okolicy miejsca ugryzienia lub zadrapania, następuje też miejscowa aktywacja układu limfatycznego.
W odosobnionych przypadkach dochodzi do nietypowego przebiegu choroby z hematogennym rozsiewem bakterii, w następstwie którego może dojść m.in. do zapalenia mózgu, ropnia wątroby oraz zapalenia kości i szpiku. Choroba może dotyczyć również oczu i serca1,4.
Czynniki predysponujące
Zadrapanie lub ugryzienie przez kota
Immunosupresja
ICD-10
A28.1 Choroba kociego pazura
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
Grudki lub krosty na skórze, jednostronne zapalenie węzłów chłonnych po zadrapaniu lub ugryzieniu przez kota, ewentualnie dodatnie wyniki testów serologicznych i/lub PCR z wydzielin
Nie wszyscy pacjenci pamiętają, że zostali podrapani lub ugryzieni przez kota.
W ok. 95% przypadków choroba przebiega w sposób typowy.
3–10 dni po zadrapaniu lub ugryzieniu choroba objawia się jedną lub kilkoma czerwono-brązowymi niebolesnymi grudkami o wielkości 3–5 mm przy ranie kontaktowej, które z czasem przekształcają się w krosty.
Chorobę kociego pazura należy również uwzględnić w diagnostyce różnicowej gorączki o nieustalonej etiologii.
Badanie przedmiotowe
Małe czerwono-brązowe grudki lub krosty w okolicy rany kontaktowej
W dalszym przebiegu miejscowe wyczuwalne palpacyjnie powiększenie węzłów chłonnych, rozwija się zwykle po ustąpieniu zmian skórnych.
W wyjątkowych przypadkach choroba może powodować także inne objawy (patrz wyżej), które wymagają odpowiedniej diagnostyki specjalistycznej.
Badania uzupełniające w ramach podstawowej opieki zdrowotnej
W razie potrzeby oznaczenie OB w ramach rutynowego badania krwi
Należy wykluczyć inne przyczyny miejscowego powiększenia węzłów chłonnych.
Jeśli przebieg choroby przedłuża się, zwłaszcza limfadenopatia, należy wykluczyć nowotwór złośliwy7.
Diagnostyka specjalistyczna
Rozpoznanie zwykle potwierdza się przy użyciu testów serologicznych. Ich czułość i swoistość jest umiarkowana. Może też upłynąć kilka tygodni, zanim nastąpi serokonwersja. Zazwyczaj można wykryć tylko przeciwciała IgG przy braku przeciwciał IgM.
U ok. 25% pacjentów przeciwciała IgG wykrywalne są przez ponad 1 rok, co utrudnia diagnostykę różnicową4.
PCR w wydzielinie zmiany pierwotnej lub tkanki węzła chłonnego – biopsja cienkoigłowa - (test nie jest ogólnie dostępny) wysoka swoistość, ale niższa czułość niż testy serologiczne4.
Posiew krwi: B. henselae charakteryzuje się bardzo słabym, powolnym wzrostem w posiewach krwi. Może upłynąć kilka tygodni, zanim zostanie wykryta; niska czułość.
Biopsja węzła chłonnego nie jest zwykle wskazana, ale może być przydatna w przypadkach przedłużającej się limfadenopatii.
Wskazania do skierowania do specjalisty
Pacjenci z niedoborem odporności
Nietypowy, przedłużający się lub/i ciężki przebieg z możliwością zajęcia wątroby, śledziony, oka, OUN.
Leczenie
Ogólne informacje o leczeniu
Jakkolwiek u wielu pacjentów limfadenopatia ustępuje stopniowo bez antybiotykoterapii, leczenie włącza się w celu zapobieżenia ciężkim powikłaniom8.
Do rozsiewu bakterii z możliwością uogólnionego zakażenia z zajęciem wątroby, śledziony, oka czy centralnego układu nerwowego dochodzi aż u ok. 14% pacjentów.
Ponadto według niektórych badań antybiotyki mogą skrócić przebieg zakażenia3,9.
Zalecenia dla pacjentów
Ogólna higiena ran w przypadku zmian skórnych
Farmakoterapia
Antybiotykoterapia może być stosowana w oparciu o obraz kliniczny wraz z wywiadem epidemiologiczny.
Antybiotyk w monoterapii zalecany jest przy niepowikłanej limfadenopatii:
azytromycyna 500 mg doustnie w 1. dniu, następnie 250 mg doustnie w dniach 2–4, dzieci ≤ 45.5 kg: 10 mg/kg 1. dnia, następnie 5 mg/kg przez 4 kolejne dni8-9.
Terapia alternatywna, 7-10 dni
klarytromycyna 500 mg 2x dziennie; u dzieci ≤45.5 kg: 15 to 20 mg/kg/dziennie doustnie w dwóch dawkach (maximum 500 mg/dawkę); >45.5 kg: 500 mg doustnie 2 x dziennie
trimetoprim-sulfometoksazol 960 2x dziennie; u dzieci 4 mg/kg doustnie (w oparciu o dawkę trimetoprimu) 2x dziennie (maximum 160 mg trimetoprimu na dawkę)
U osób z chorobą kociego pazura o cięższym przebiegu (np.: choroba wątroby lub/i sledziony, objawy neurologiczna, oczne) zalecane jest dołączenie rifampicyny w ramach specjalistycznej opieki ambulatoryjnej ewentualnie hospitalizacji.
Stosowanie glikokortykosteroidów ogólnoustrojowych można rozważyć np. w zapaleniu siatkówki i nerwu wzrokowego.
Inne terapie
W przypadku ropni węzłów chłonnych konieczna może być interwencja chirurgiczna.
Zapobieganie
Należy unikać podrapań lub ugryzień przez kota.
W przypadku ugryzienia przez kota należy natychmiast i dokładnie oczyścić ranę bieżącą wodą i mydłem.
Nie należy pozwalać kotu lizać otwartych ran.
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
Z reguły przebieg choroby jest niepowikłany i choroba ustępuje po 2–3 miesiącach, nawet bez terapii.
Jeśli nie występują ciężkie objawy, antybiotykoterapia nie wydaje się wpływać na przebieg w takim stopniu, który uzasadniałby jej stosowanie.
Powikłania
Zazwyczaj łagodny przebieg bez powikłań
W przypadku rozsiewu hematogennego może dojść do zajęcia niemal każdego układu narządów, co może skutkować ciężkim przebiegiem.
W badaniu z USA odnotowano 224 nietypowe przypadki choroby kociego pazura w latach 2005–2014, głównie u dziewczynek w wieku 10–14 lat.
Nawrocki C, Max R, Marzec N. Atypical Manifestations of Cat-Scratch Disease, United States, 2005-2014. Emerg Infect Dis. 2020 Jul;26(7):1438-1446. www.ncbi.nlm.nih.gov
Nelson C, Saha S, Mead P. Cat-Scratch Disease in the United States, 2005-2013. Emerg Infect Dis. 2016 Oct;22(10):1741-6. www.ncbi.nlm.nih.gov
Baranowski K, Huang B. Cat Scratch Disease. [Updated 2022 Jun 21]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022. www.ncbi.nlm.nih.gov
Mazur-Melewska K, Mania A, Kemnitz P, et al. Cat-scratch disease: a wide spectrum of clinical pictures. Postepy Dermatol Alergol. 2015 Jun;32(3):216-20. www.ncbi.nlm.nih.gov
Okaro U, Addisu A, Casanas B, et al. Bartonella Species, an Emerging Cause of Blood-Culture-Negative Endocarditis. Clin Microbiol Rev 2017; 30: 709-46. www.ncbi.nlm.nih.gov
Erdem G, Watson JR, Hunt WG, et al. Clinical and Radiologic Manifestations of Bone Infection in Children with Cat Scratch Disease. J Pediatr 2018. pmid:30041935 www.ncbi.nlm.nih.gov
Dhal U, Hicklen R, Tarrand J, et al. Cat Scratch Disease as a Mimicker of Malignancy. Open Forum Infect Dis. 2021 Oct 5;8(11). pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Spach DH, Kaplan SL. Treatment of cat scratch disease. UpToDate. . (dostęp 28.02.2024) UpToDate
Rolain R, Brouqui P, Koehler J, et al. Recommendations for treatment of human infections caused by Bartonella species. Antimicrob Agents Chemother 2004; 48: 1921-33. PubMed
Autorzy
Anna Grzeszczuk, Prof. dr hab. n. med., specjalista chorób zakaźnych, Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (recenzent)
Sławomir Chlabicz, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (redaktor)
Definicja: Choroba wywołana przez zakażenie bakterią Bartonella henselae w wyniku zadrapania albo ugryzienia przez kota. Epidemiologia: W USA odnotowuje się ok. 5 zachorowań na 100 000 osób rocznie.