Co to jest astma wysiłkowa?
Astma wysiłkowa to postać astmy wywoływanej przez aktywność fizyczną lub sport. U blisko 46% wszystkich osób z astmą przewlekłą objawy nasilają się w związku z wysiłkiem fizycznym. W przypadku niektórych chorych na astmę intensywna aktywność fizyczna jest jedynym lub głównym czynnikiem wywołującym dolegliwości.
Niektórzy ludzie mają podobne objawy podczas wysiłku lub po nim, mimo że nie cierpią na astmę. Prawidłowo określa się to skurczem oskrzeli indukowanym wysiłkiem fizycznym, co oznacza, że drogi oddechowe zwężają się, ale nie ma to podłoża w postaci astmy. Szczególnie często dotyka to sportowców wytrzymałościowych.
Większość ludzi oddycha przez nos. W drodze z nosa do płuc powietrze ogrzewa się, jest nawilżane i uwalniane od kurzu i małych cząsteczek. Podczas wysiłku ludzie oddychają szybciej i często przez usta. Oznacza to, że powietrze, które dociera do płuc jest chłodniejsze, bardziej suche i zawiera więcej pyłu. Zimne powietrze stanowi problem podczas aktywności na świeżym powietrzu w zimie. Podrażnia płuca, co u niektórych ludzi powoduje zwężenie oskrzeli, a to z kolei trudności z oddychaniem oraz kaszel.
U osób chorych na astmę objawy związane z wysiłkiem fizycznym często rozwijają się, gdy choroba nie jest odpowiednio kontrolowana poprzez przyjmowanie leków.
Objawy
Astma wysiłkowa daje takie same objawy jak inne postaci tej choroby. Najczęstsze dolegliwości to silny kaszel, świsty przy oddychaniu, duszność, uciskający ból w klatce piersiowej oraz szybka męczliwość.
Objawy pojawiają się zwykle 5–20 minut po rozpoczęciu wysiłku i osiągają swoje maksimum 5–10 minut po zakończeniu aktywności fizycznej.
Przy astmie wysiłkowej dolegliwości mogą być różne w zależności od stanu powietrza. Zimne, suche i zanieczyszczone powietrze lub pyłki mogą nasilać dolegliwości, podobnie jak przeziębienie. Ciepłe wilgotne powietrze często chroni przed nieprzyjemnymi objawami.
Diagnostyka
Spirometria
W przypadku podejrzenia astmy wysiłkowej lekarz dokonuje pomiaru czynności płuc metodą spirometrii. Jest to badanie, które mierzy objętość i pojemność płuc oraz określa szybkość strumienia powietrza w fazie wdechu i wydechu. Dostarcza ono ważnych informacji na temat przepływu znajdującego się w płucach i oskrzelach powietrza przez różne odcinki dróg oddechowych. Najpierw spirometrię wykonuje się w stanie spoczynku. Jeśli wyniki wskażą, że przepływ powietrza w płucach jest ograniczony (niedrożność), zwłaszcza podczas wydechu, może to być oznaką astmy. Aby potwierdzić przypuszczenia, można również przeprowadzić tzw. próbę rozkurczową. Polega ona na wykonaniu ponownego badania spirometrycznego po uprzednim zastosowaniu u pacjenta leku rozszerzającego oskrzela. Jeśli uzyskane w kolejnym badaniu parametry poprawiły się, próbę uznaje się za dodatnią, co z dużym prawdopodobieństwem wskazuje na astmę.
Próba prowokacyjna
Jeśli spirometria z pozycji spoczynkowej wykazuje prawidłowy wynik, często wykonuje się próbę prowokacyjną. Jest to test wysiłkowy przeprowadzany zwykle na bieżni. Wysiłek powinien spowodować znaczny wzrost pulsu. Jeśli spirometria po wysiłku wykazuje, że w drogach oddechowych jest większy opór (tzn. przepływ powietrza jest ograniczony), potwierdza to wywołany wysiłkiem fizycznym skurcz oskrzeli (nadreaktywność).
Leki na astmę
Diagnozę można również potwierdzić, podając pacjentowi wziewny lek na 15 minut przed wysiłkiem. Lepszy wynik spirometrii wskazuje u danej osoby na astmę wysiłkową.
Próba zimnym powietrzem
U wielu osób astma wysiłkowa ujawnia się tylko w zimnych warunkach. Wyniki badania przeprowadzonego na zimnym powietrzu na zewnątrz są często bardziej wiarygodne niż te uzyskane przy wyższej temperaturze.
Wyniki badań
Jeśli osoba odczuwa dolegliwości podczas badania, ale wyniki pomiaru czynności płuc pozostają niezmienione, nie występuje ani astma ani skurcz oskrzeli wywołany wysiłkiem fizycznym. W obu schorzeniach uczucie ucisku w drogach oddechowych utrzymuje się po wysiłku, natomiast duszność spowodowana słabą kondycją fizyczną nie wykazuje wymiernego pogorszenia czynności płuc. Wynik próby bez typowych objawów astmy nie wyklucza jednak tej choroby. Zwłaszcza u dzieci płuca mogą normalnie pracować w fazach bezobjawowych.
Z tego powodu istnieją jeszcze inne metody badania czynności płuc.
Leczenie
Dobrze leczona astma wysiłkowa może nie powodować dolegliwości. Nie ma powodu, aby przestać uprawiać sport. Wręcz przeciwnie – ważne jest, aby osoby cierpiące na astmę podejmowały regularną aktywność fizyczną.
SABA
Najważniejsza farmakoterapia polega na stosowaniu tzw. krótko działających beta-2 agonistów (short acting beta agonists – SABA). Powodują one rozszerzenie dróg oddechowych, co umożliwia lepszy przepływ powietrza przez płuca. Mechanizm działania jest szybki. Dlatego lek należy przyjmować dopiero 15–20 minut przed wysiłkiem. Efekt utrzymuje się przez 4–6 godzin. Alternatywnie, w razie potrzeby można zastosować spray z beta-2 sympatykomimetykiem i kortyzonem w małej dawce.
Kortyzon w spray'u
Jeśli leki doraźne nie skutkują, można również regularnie przyjmować glikokortykosteroidy wziewne (kortyzon w spray'u). Wykrytą astmę należy leczyć zgodnie ze stopniowym schematem. Zawodowi sportowcy powinni przestrzegać wytycznych dotyczących dopingu.
Dalsze działania
Aby zapobiegać problemom z oddychaniem, oprócz przyjmowania leków, warto przeprowadzać właściwą rozgrzewkę przed ćwiczeniami fizycznymi. W niecałą godzinę po rozgrzewce wielu chorych doświadcza „dobrego” epizodu trwającego do 3 godzin. Ale nie u każdego rozgrzewka zmniejsza dolegliwości oddechowe.
Jeśli osoby cierpiące na astmę wiedzą, że mają np. alergię na pyłki, powinny zachować ostrożność w dniach, w których ich stężenie jest wysokie. Trening należy również ograniczyć w przypadku przeziębienia.
Praktyczne wskazówki
- Zwiększ swoją sprawność fizyczną poprzez regularne ćwiczenia. Lekarz może polecić odpowiednie dyscypliny sportu.
- Rozgrzej się co najmniej 10 minut przed wysiłkiem fizycznym.
- Na zimnym powietrzu zakrywaj usta i nos szalikiem.
- W miarę możliwości trenuj w ciepłym i wilgotnym środowisku.
- Unikaj ćwiczeń w czasie pylenia roślin (kalendarz pylenia) oraz w miejscach o dużym zanieczyszczeniu powietrza.
- Podczas ćwiczeń nie przerywaj gwałtownie aktywności, ale stopniowo zmniejszaj intensywność wysiłku przed odpoczynkiem.
Dodatkowe informacje
- Jak diagnozuje się astmę?
- Jak uniknąć napadów astmatycznych?
- Pierwsza pomoc w przypadku astmy
- Napad astmatyczny u dorosłych
- Astma
- Astma, przyczyny i czynniki ryzyka
- Astma i alergia
- Astma i palenie
- Astma i ciąża
- Astma zawodowa
- Astma u sportowców
- Kortyzon w spray'u
- Alergia na pyłki
- Wyprysk atopowy
- Katar sienny
- Palenie szkodzi zdrowiu
- Dlaczego należy rzucić palenie i jak to zrobić?
- Spirometria
- Astma – informacje dla personelu medycznego
- Napad astmatyczny u dorosłych – informacje dla personelu medycznego
Astma u dzieci
Autorzy
- Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
- Susanne Meinrenken, dr. n. med., Brema
- Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (edytor)