Document version compare

Jak powstają zaburzenia rytmu serca (arytmie)?

Serce podzielone jest na cztery jamy — dwie po prawej i dwie po lewej stronie. Po każdej stronie znajduje się przedsionek i komora, które razem pompują krew do krwiobiegu. Krew najpierw dostaje się z organizmu do prawej komory przez prawy przedsionek i jest stamtąd pompowana do krwiobiegu płucnego (małego). Następnie krew przepływa przez lewy przedsionek do lewej komory, która transportuje ją do krwiobiegu dużego (krwiobieg ustrojowy). Aby zapewnić regularny przepływ krwi, przedsionki kurczą się jako pierwsze i napełniają komory krwią. Następnie komory kurczą się i wypychają krew do krwiobiegu. Równolegle, zastawki serca pomiędzy przedsionkami i komorami po każdej stronie zamykają się, a przedsionki ponownie wypełniają się krwią.

Skuteczne krążenie krwi wymaga zatem rytmicznej koordynacji przedsionków i komór w celu osiągnięcia optymalnej wydajności pompowania. Ponadto konieczna jest odpowiednia częstotliwość tętna. Prawidłowe tętno w spoczynku wynosi 60–100 uderzeń na minutę. Koordynacja tych dwóch mechanizmów odbywa się za pośrednictwem układu przewodzenia elektrycznego serca. Dodatkowe informacje na temat układu przewodzenia elektrycznego serca można znaleźć w artykule Serce, system przewodnictwa elektrycznego.

Częstoskurcz przedsionkowy dotyka ok. 2–3 na 1000 osób; a rocznie arytmię tę rozpoznaje się u ok. 35 na 100 000 osób, przy czym kobiety chorują na nią dwukrotnie częściej niż mężczyźni. Osoby w wieku powyżej 65 lat, które często chorują również na inną chorobę mięśnia sercowego lub naczyń krwionośnych, są szczególnie narażone na wystąpienie częstoskurczu przedsionkowego.

Co to jest częstoskurcz przedsionkowy?

Jest to jedna z najczęstszych arytmii serca i obejmuje kilka różnych podtypów zaburzeń rytmu. Termin medyczny to częstoskurcz nadkomorowy. Człon „nadkomorowy” opisuje część serca z przedsionkami powyżej komór. Tachykardia oznacza, że serce bije bardzo szybko (>100 uderzeń/minutę), a tym samym występuje podwyższone tętno. W przypadku tachykardii o częstości mniejszej niż 200 uderzeń/minutę przedsionki i komory kurczą się w prawidłowej kolejności (najpierw przedsionki, a następnie komory). Taki stan może być nieprzyjemny, ale zwykle nie jest niebezpieczny, o ile nie trwa zbyt długo i nie jest reakcją np. na uprawianie sportu. Jeśli jednak serce bije jeszcze szybciej, może to być niebezpieczne. Tachykardie wywodzące się z przedsionków serca nazywane są napadowym częstoskurczem nadkomorowym.

Komory i przedsionki muszą kurczyć się synchronicznie, tj. bić w tym samym rytmie. Jeśli przedsionki pompują krew zbyt szybko, komory nie nadążają. Wtedy przedsionki i komory pracują niezależnie od siebie i w różnym rytmie. Oznacza to, że serce pompuje krew mniej efektywnie i konieczne jest wprowadzenie leczenia w celu przywrócenia rytmu lub obniżenia częstości akcji serca. Przykładami są migotanie przedsionków i trzepotanie przedsionków.

Co powoduje częstoskurcz przedsionkowy?

Sygnały elektryczne, które kontrolują prędkość serca, zwykle pochodzą z węzła zatokowego. Znajduje się on na samej górze prawego przedsionka i składa się z wyspecjalizowanych komórek mięśnia sercowego. Czasami inne obszary w przedsionku mogą przypadkowo wysyłać sygnały elektryczne i zastępować węzeł zatokowy przez pewien czas. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy obszary te rozładowują się wcześniej i szybciej niż węzeł zatokowy. Powoduje to szybsze bicie przedsionków i reszty serca, co skutkuje częstoskurczem nadkomorowym.

Częstą przyczyną takiej tachykardii jest to, że normalny impuls elektryczny z węzła zatokowego jest omyłkowo przesyłany z powrotem do przedsionka jak w obwodzie (tzw. częstoskurcz nawrotny). Ponadto drugi impuls może zostać wygenerowany zbyt wcześnie po poprzednim impulsie węzła zatokowego, co również zwiększa częstość tętna.

W zależności od miejsca pochodzenia tachykardii i innych parametrów, lekarze rozróżniają kilka różnych podgrup częstoskurczu przedsionkowego.

Przyczyny częstoskurczu przedsionkowego nie są znane. Może on być spowodowany zmianami w samym sercu. Na rytm serca mogą również wpływać sygnały nerwowe do serca i hormony we krwi.

Większość osób z zaburzeniami rytmu serca może prowadzić normalne życie bez ograniczeń. Arytmia ta może współistnieć z innymi chorobami serca. Częstoskurcz przedsionkowy może wystąpić w każdym wieku, ale zdarza się częściej u osób starszych.

Przyczyny

Nieprawidłowy rytm serca może mieć wiele przyczyn. Do najczęstszych przyczyn należą:

Zwapnienie tętnic wieńcowych (miażdżyca)
Niewydolność serca
Uszkodzenie układu przewodzenia elektrycznego serca, np. w wyniku zawału serca
Zaburzenia metaboliczne (zaburzenie czynności tarczycy, hipertyreoza)
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) lub inne przewlekłe zaburzenie płucne
Zapalenie płuc, skrzepy krwi w płucach i inne nagłe zmiany w płucach
Zapalenie osierdzia
Wysiłek fizyczny
Niektóre leki, narkotyki lub inne używki, takie jak nadmierne spożywanie alkoholu lub kawy
Stres, pobudzenie emocjonalne, lęk

Objawy

Do wystąpienia objawów przyczynia się wiele czynników. U nastolatków i młodych dorosłych dolegliwości mogą mieć zróżnicowane nasilenie, od łagodnych po bardzo ciężkie. Jeśli współistnieje choroba układu krążenia, arytmia w przedsionku może dodatkowo obciążać serce i wymagać leczenia.

Podczas badania pacjentów z napadowym częstoskurczem nadkomorowym badacze stwierdzili następujące objawy: wyczuwalne kołatanie serca, zawroty głowy, duszność, ból w klatce piersiowej, zmęczenie, predyspozycje do omdleń, pocenie się i nudności. Niektórzy pacjenci odczuwają zwiększone nagłe parcie na mocz w trakcie ataku i po nim. Wiele osób odczuwa niepokój podczas takiego ataku. Tylko w rzadkich przypadkach pacjenci w ogóle nie zauważają częstoskurczu przedsionkowego.

Czas trwania napadu może wynosić od kilku minut do kilku godzin. Niektórzy pacjenci czują, że ich serce jest niespokojne nawet przez kilka dni.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

Częstoskurcz przedsionkowy rzadko zagraża życiu, chyba że u pacjenta występuje poważne zaburzenie serca. Jeśli napad wystąpi po raz pierwszy, a objawy utrzymują się dłużej niż dwie minuty lub powtarzają się, należy zasięgnąć porady lekarza. Jeśli takie incydenty miały miejsce wcześniej, a tym razem napad trwa znacznie dłużej, należy zwrócić się o pomoc medyczną.

Jeśli w związku z szybkim rytmem serca wystąpią objawy takie jak zawroty głowy i/lub omdlenia, ból w klatce piersiowej lub duszność, należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem: należy powiadomić służby ratunkowe w celu uzyskania natychmiastowej pomocy. Pod żadnym pozorem nie wolno jechać do szpitala na własną rękę.

Rozpoznanie

Jeśli częstoskurcz przedsionkowy wystąpi więcej niż jeden raz lub jeśli występują podczas niego dolegliwości, należy poddać się badaniom w celu rozpoznania rodzaju arytmii. W tym celu może być konieczne przeprowadzenie dodatkowych badań.

Przede wszystkim lekarz dokładnie wypyta o dolegliwości i wykona badanie fizykalne, zmierzy tętno i ciśnienie tętnicze, a także osłucha płuca i serce. Oprócz EKG konieczne może być wykonanie badania rentgenowskiego oraz ultrasonograficznego w celu oceny stanu serca i płuc, a także badań krwi (między innymi w celu wykluczenia choroby tarczycy).

EKG

Jest to bezbolesne i szybkie badanie, które wykrywa aktywność elektryczną serca. Elektrody mocuje się do skóry klatki piersiowej, ramion i nóg. Badanie wskazuje, czy obecnie występują zaburzenia rytmu. Od czasu do czasu można również wykryć przyczyny leżące u podstaw tego zaburzenia. Badanie to może wykonać lekarz rodzinny. W wielu przypadkach jest to jedyne konieczne badanie, jeśli uda się wykonać zapis EKG podczas utrzymującego się częstoskurczu lub utrzymującego się napadu.

Tachykardia może być również spowodowana zaburzeniami przewodzenia impulsów elektrycznych w komorze serca (częstoskurcz komorowy). Zwykle można go odróżnić od częstoskurczu przedsionkowego na podstawie EKG.

Holter EKG

Zaburzenia rytmu często występują bardzo nieregularnie. Wykonanie EKG podczas napadu jest trudne, zwłaszcza jeśli jest to napad krótkotrwały. Warto jednak podjąć próbę zarejestrowania takiego napadu za pomocą EKG. Aby zwiększyć okno czasowe takiego zapisu, można wykonać tak zwane badanie Holter EKG. Takie EKG jest również nazywane monitorowaniem holterowskim. Badanie polega na rejestrowaniu rytmu serca za pomocą urządzenia EKG przez wiele godzin/dni podczas wykonywania zwykłych codziennych czynności. Równolegle z podłączoną jednostką należy prowadzić dziennik. W ten sposób można ustalić, czy istnieje związek między subiektywnymi dolegliwościami a możliwymi zmianami w EKG oraz jakie czynności wyzwalają te zdarzenia. W przypadku rzadkich tachykardii z poważnymi objawami można użyć tak zwanego rejestratora zdarzeń lub rejestratora pętlowego. Jest on wszczepiany w znieczuleniu miejscowym pod skórę klatki piersiowej. Jego rozmiar przypomina pamięć USB. Baterię zaprojektowano tak, by działała jeden rok. Za pomocą ustawień można automatycznie rejestrować częstość akcji serca, gdy tylko przekroczy ona określoną wartość. W ten sposób można zarejestrować rzadkie, ale poważne objawowe tachykardie, np. prowadzące do omdleń.

EKG wysiłkowe

Najpierw prowadzony jest zapis EKG w stanie spoczynku. Następnie wykonuje się EKG wysiłkowe, podczas którego pacjent chodzi po bieżni lub jedzie na ergometrze. Jeśli nie jest dozwolone obciążenie fizyczne, można wywołać krótkotrwałe obciążenie serca lekami. Badanie to jest szczególnie ważne, jeśli istnieje podejrzenie choroby wieńcowej (dławicy piersiowej).

Echokardiografia

Echokardiografia to badanie ultrasonograficzne (ECHO) serca. Polega ono na przesuwaniu małą głowicą z nadajniko-odbiornikiem ultradźwięków po klatce piersiowej, dzięki czemu można zobrazować serce w różnych płaszczyznach. To badanie obrazowe można wykorzystać do określenia, jak dobrze serce pompuje krew, czy istnieją obszary mięśnia sercowego, które pracują nieoptymalnie i czy zastawki serca działają prawidłowo. Aby uzyskać lepszy obraz, badanie to można również wykonać wprowadzając głowicę przez przełyk jako tak zwane USG serca przezprzełykowe (echokardiografia przezprzełykowa).

Cewnikowanie serca i koronarografia

Badania te są konieczne w przypadku wystąpienia objawów takich jak ból w klatce piersiowej, duszność, nieprzytomność oraz w przypadku podejrzenia zaburzenia serca. Są one wykonywane w znieczuleniu miejscowym i umożliwiają ocenę medyczną naczyń krwionośnych zaopatrujących serce (naczynia wieńcowe = naczynia oplatające serce).

Badania elektrofizjologiczne

W przypadku powtarzających się dolegliwości, takich jak kołatanie serca i niejasnym rozpoznaniu /niejasnej przyczynie, w indywidualnych przypadkach może być wskazane badanie elektrofizjologiczne w celu ustalenia przyczyny i jej anatomicznej lokalizacji. W ramach badania wykorzystuje się cewnik do umieszczenia wielu małych elektrod w jamach serca (dodatkowe informacje można znaleźć w artykule Cewnikowanie serca), które rejestrują aktywność elektryczną serca. Badanie wykonywane jest w znieczuleniu miejscowym. Często w tym samym czasie wykonuje się ablację prądem o częstotliwości radiowej (ablację serca).

Co można zrobić we własnym zakresie?

W większości przypadków przyspieszony rytm serca jest nieszkodliwy, a atak często mija bez podjęcia terapii. Jednak niektóre postaci szybkiego rytmu serca mogą być szkodliwe i wymagają szybkiego wdrożenia leczenia.

Czasami ataki są szczególnie silne i długotrwałe i trzeba szybko uzyskać poprawę stanu pacjenta. Jeśli lekarz rozpoznał częstoskurcz nadkomorowy, skuteczne będą proste środki, które można zastosować samodzielnie. Postępowanie:

Wstrzymać oddech na kilka sekund.
Spróbować wykonać wydech przez nos przy jednoczesnym zaciśnięciu palcami skrzydełek nosa.
Kaszlnąć.
Napiąć mięśnie brzucha (jak podczas wizyty w toalecie).

Aktywuje to nerw błędny, co obniża tętno. Jeśli te środki nie pomogą, należy położyć się i zrelaksować oraz wziąć kilka głębokich i powolnych oddechów. To może wystarczyć, aby uspokoić pracę serca. Jeśli objawy utrzymują się przez długi czas i są szczególnie nasilone, konieczna jest wizyta w szpitalu. Częste i krótkotrwałe napady wymagają badania lekarskiego.

Wskazówki dotyczące stylu życia

Aby poradzić sobie w takiej sytuacji, należy odpowiednio zorganizować swoje życie codzienne:

Regularnie sprawdzać, czy tętno jest stałe. Normalnie tętno wynosi około 50–100 uderzeń na minutę.
Należy regularnie ćwiczyć.
Można nauczyć się technik radzenia sobie ze stresem, aby go złagodzić. Odpowiednie mogą również być medytacja i terapia biofeedback. Często jednak wystarczy rozluźnić mięśnie i wziąć głęboki oddech.
W przypadku innych chorób należy postępować zgodnie z zaleceniami i instrukcjami medycznymi, aby opanować sytuację w najlepszy możliwy sposób.
Należy rzucić palenie!
Należy ograniczyć spożywanie kofeiny (kawy).
Należy unikać środków odurzających i niezatwierdzonych leków, ponieważ większość z nich pobudza czynność serca.
Należy zrzucić zbędne kilogramy. Nadwaga oznacza, że serce musi pracować ciężej.
Warto postawić na zdrową dietę o obniżonej ilości tłuszczu, cholesterolu i soli.
Należy ograniczyć spożywanie alkoholu.
Możliwe, że na rytm pracy serca wpływają niektóre przyjmowane leki. W związku z tym warto skonsultować się z lekarzem. Dotyczy to również leków dostępnych bez recepty i suplementów ziołowych.

Leczenie

Szybki rytm pracy serca może mieć wiele przyczyn, dlatego też istnieją różne sposoby na przywrócenie prawidłowego rytmu. W przypadku niskiego ciśnienia tętniczego, bólu w klatce piersiowej lub niewydolności serca stan pacjenta uważa się za niestabilny. Leczenie szpitalne jest niezbędne. Tak zwana kardiowersja elektryczna (dostarczenie impulsu elektrycznego przez skórę klatki piersiowej w przypadku arytmii serca) może być konieczna, aby przywrócić prawidłowy rytm.

W zależności od konkretnej postaci częstoskurczu przedsionkowego, zalecane opcje terapii różnią się. Należy zasięgnąć szczegółowej porady lekarskiej.

Leczenie stanu ostrego

Jeśli lekarz rozpozna, że stan zdrowia pacjenta jest stabilny, możliwe jest wykonanie następujących czynności:

Wstrzymać oddech, w razie potrzeby kaszlnąć i, jeśli to możliwe, napiąć mięśnie brzucha (patrz wyżej).
Pomocny jest też lekki masaż okolicy szyi. Te działania powinny być jednak wykonywane wyłącznie przez lekarza i w kontrolowanych warunkach, ponieważ może dojść do utraty przytomności!
Pracę serca spowalnia wiele leków. Zazwyczaj są one podawane bezpośrednio do krwi (dożylnie).

Późniejsza terapia w ostrej fazie

Jeśli leki nie przynoszą żadnych efektów i konieczne jest szybsze przywrócenie prawidłowego rytmu serca, opcją może być tak zwana kardiowersja elektryczna (ukierunkowany impuls energii elektrycznej w celu przywrócenia rytmu serca) przeprowadzana w krótkotrwałym znieczuleniu ogólnym.

Leczenie długoterminowe

Jeśli występują częste i ciężkie napady, a lek działa dobrze, należy go przyjmować w sposób ciągły, aby uniknąć takich sytuacji. W takich wypadkach dostępne są różne rodzaje leków. Jeśli leki nie wykazują żadnego działania lub jeśli wystąpią uciążliwe reakcje niepożądane, pacjenci mogą zostać skierowani do specjalisty w celu ewentualnej ablacji o częstotliwości radiowej (ablacji serca).

Ablacja prądem o częstotliwości radiowej

Jeśli szybki rytm serca jest spowodowany obszarami lub ścieżkami, w których występuje nieprawidłowe przewodzenie, pomocne lub konieczne może być specjalne zamknięcie ognisk arytmii poprzez zastosowanie wysokiej temperatury. Zabieg ten wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym. W tym celu przez naczynia krwionośne do serca wprowadza się cewnik. W celu zniszczenia nakłuwanych obszarów lub ścieżek odpowiedzialnych za częstoskurcz przedsionkowy, cewnik jest podgrzewany przez około 30–40 sekund do temperatury ok. 60°C.

Rokowanie

Napady z częstoskurczem nadkomorowym mogą wystąpić nagle i trwać od kilku sekund do kilku dni. W niektórych przypadkach ataki te powtarzają się wielokrotnie. Czasami dochodzi do samoistnego wyleczenia. Z takich zaburzeń rytmu w szczególności mogą „wyrosnąć” dzieci.

W wyjątkowych przypadkach takie ataki mogą prowadzić do niewydolności serca i zawału serca, jeśli pierwotna czynność serca nie jest wystarczająca. Dotyczy to na przykład osób starszych. Szczególnym rodzajem arytmii serca jest zespół Wolffa-Parkinsona-White'a, który może być groźny w niektórych rzadkich przypadkach.

Rokowanie w przypadku częstoskurczu nadkomorowego jest ogólnie dobre. Zależy to jednak od tego, czy występują inne, towarzyszące choroby serca, a jeśli tak, to jakie.

Dodatkowe informacje

Autorzy

Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
Thomas Fühner, dr hab. n. med., specjalista chorób wewnętrznych i pneumologii, Hanower
Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (edytor/recenzent)