Definicja
Alergia lub nietolerancja pokarmowa na warzywa i rośliny strączkowe to dolegliwości, które powtarzają się po ich zjedzeniu.
- Nietolerancja pokarmowa to nieprawidłowa reakcja na spożycie jednego lub więcej pokarmów. W jej przypadku reakcja jest zwykle wolniejsza i mniej dotkliwa.
- Alergia pokarmowa to reakcja alergiczna na określone substancje. Często prowadzi do ostrych, szybko rozwijających się objawów.
Objawy
Objawy, które występują kilka minut do godzin po zjedzeniu wyzwalającego je produktu spożywczego przypominają dolegliwości typowe dla innych nietolerancji i alergii pokarmowych. Częstą reakcją jest zaczerwieniona, obrzęknięta i swędząca błona śluzowa w jamie ustnej. Te objawy są nazywane zespołem alergii jamy ustnej. Po spożyciu mogą wystąpić również dolegliwości żołądkowo-jelitowe, takie jak nudności i bóle brzucha. Na skórze reakcja alergiczna może objawiać się swędzącą wysypką oraz pokrzywką. W przypadku ciężkiej nadwrażliwości mogą wystąpić trudności w oddychaniu i zawroty głowy. W wyniku reakcji alergicznej może dojść również do uszkodzenia układu krążenia. W najgorszym przypadku istnieje ryzyko wystąpienia ciężkiej, nawet zagrażającej życiu reakcji całego organizmu ze wstrząsem anafilaktycznym.
Orzeszki ziemne
Orzeszki ziemne są jednym z najczęstszych czynników wywołujących alergię pokarmową i szczególnie ciężkie, zagrażające życiu reakcje alergiczne. Dlatego wszystkie produkty spożywcze, które je zawierają muszą być wyraźnie oznakowane. Osoby uczulone na orzeszki ziemne często reagują również na orzechy, choć nie ma między nimi ścisłego związku botanicznego. Niektórzy alergicy reagujący na pyłki brzozy są często uczuleni również na orzeszki ziemne. Inni reagują dodatkowo na groch. Ze względu na biologiczny związek grochu z soją, orzeszkami ziemnymi i innymi roślinami strączkowymi mogą wystąpić reakcje krzyżowe.
U około 20% dzieci uczulonych na orzeszki ziemne lub orzechy alergia ustępuje w dorosłości. Ale jeśli nadwrażliwość utrzymuje się w okresie dojrzewania i dorosłości, to raczej nie ma szans na jej późniejsze ustąpienie.
Soja
Nasiona soi to kolejny częsty alergen. Produkty sojowe mają szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym. Wykorzystywane są m.in. do nadawania potrawom odpowiedniej konsystencji, do mieszania ze sobą różnych składników żywności (emulgator), a także jako źródło białka. Ponadto soja dostarcza oleje rafinowane – ale te raczej nie zawierają dużych ilości białek alergizujących. Objawy alergii na soję wahają się od łagodnych do zagrażających życiu. Soja, podobnie jak orzeszki ziemne, uważana jest za jeden z najczęstszych alergenów pokarmowych. Trudno ich uniknąć, ponieważ są stosowane w bardzo wielu przetworzonych produktach spożywczych.
Inne alergie i reakcje krzyżowe
Reakcje alergiczne na warzywa są często dość łagodne i ich występowanie ogranicza się do okolicy ust i gardła (świąd i obrzęk). Takie łagodne objawy często występują jako alergia krzyżowa na pyłki roślin. W tego typu przypadkach substancję wyzwalającą można często wyeliminować poprzez gotowanie. Alergie na warzywa takie jak seler (i korzeń selera) również zazwyczaj powodują jedynie łagodne reakcje, ale w pojedynczych sytuacjach mogą zagrażać życiu. U osób, które mają najcięższe reakcje, gotowanie nie eliminuje alergenu.
Występuje również alergia na ciecierzycę, ale jest ona znacznie rzadsza niż alergie na takie rośliny strączkowe jak orzeszki ziemne czy soja. Najczęstsze reakcje alergiczne, podobnie jak w przypadku wielu innych rodzajów alergii pokarmowej, to zespół alergii jamy ustnej i reakcje skórne. Najczęstszą reakcją krzyżową jest alergia na soję.
Łubiny znane są w Europie Środkowej głównie jako trujące rośliny ogrodowe, ale w Europie Południowej z nasion niektórych gatunków wyrabia się mąkę, którą dodaje się do innych produktów mącznych. Takie rodzaje mąki można znaleźć w importowanych wypiekach. Łubin jest blisko spokrewniony z orzeszkami ziemnymi, dlatego zrobiona z niego mąka może wywołać silne reakcje alergiczne u osób, które są na nie uczulone.
Pomidory i pasta pomidorowa mogą powodować nadwrażliwość u dorosłych i dzieci. Są to często reakcje krzyżowe na lateks lub pyłki roślin. Może to być jednak również kwestia nietolerancji. Jeśli występuje reakcja na ketchup, można zastąpić go zamiennikiem bez konserwantów.
Alergie na soczewicę są w Hiszpanii częstsze niż na orzeszki ziemne. Jednak reakcje na nie mogą być łagodne. Zdarzają się jednak również przypadki zagrażające życiu ze wstrząsem anafilaktycznym lub napadami astmatycznymi.
Diagnoza
Rozpoznanie alergii lub nietolerancji pokarmowej jest dokonywane przede wszystkim na podstawie opisu objawów występujących po spożyciu określonych pokarmów. Często osoby dotknięte tym problemem potrafią same ustalić związek z wyzwalającym dolegliwości produktem spożywczym. Pomocne jest również prowadzenie dziennika z informacjami o diecie i objawach. W niektórych przypadkach wykonywane są dodatkowe badania krwi oraz testy alergiczne. W przypadku nietolerancji pokarmowych decydujące znaczenie może mieć test prowokacyjny. Polega on na spożyciu podejrzanego produktu spożywczego w kontrolowanych warunkach i obserwacji reakcji.
Leczenie
Podobnie jak w przypadku innych alergii lub nietolerancji pokarmowych najważniejszym środkiem zapobiegawczym jest unikanie artykułów spożywczych wyzwalających niepożądane reakcje. Ponieważ warzywa i nasiona roślin strączkowych znajdują się również w wielu przetworzonych produktach spożywczych, należy uważnie czytać listy składników. W zależności od czynnika wyzwalającego i nasilenia alergii lub nietolerancji, przydatne mogą być konsultacje żywieniowe.
Tylko w nielicznych przypadkach oprócz zmiany diety konieczne jest leczenie farmakologiczne. W razie wystąpienia ostrej reakcji alergicznej należy zastosować leki przeciwhistaminowe, np. w postaci tabletek. Ciężka reakcja alergiczna z ryzykiem wstrząsu anafilaktycznego zwykle wymaga leczenia ratunkowego. Oprócz leków przeciwhistaminowych i glikokortykosteroidów stosuje się tu adrenalinę, tlen i inne intensywne środki medyczne.
Jednak leki te łagodzą jedynie objawy, ale nie leczą samej alergii. Jedynym leczeniem przyczynowym jest odczulanie. Małe dawki alergenu podawane są regularnie przez długi okres, po czym są systematycznie zwiększane. Szczególnie u osób z alergiami IgE-zależnymi, na przykład na orzeszki ziemne, jaja i mleko, prowadziło to do obiecujących wyników.
Dodatkowe informacje
- Alergia
- Alergie krzyżowe
- Wstrząs anafilaktyczny
- Nietolerancja i alergia pokarmowa
- Alergia lub nietolerancja na orzechy, migdały i nasiona
- Alergia lub nietolerancja na dodatki do żywności
- Alergia lub nietolerancja soi
- Alergia/nietolerancja pokarmowa – informacje dla personelu medycznego
- Alergia i nietolerancja pokarmowa u dorosłych – informacje dla personelu medycznego
Lista kontrolna i objawy
- Czy mam nietolerancję lub alergię pokarmową?
- Lista kontrolna dla dzieci z nietolerancją/alergią pokarmową
- Dziennik żywieniowy
Autorzy
- Jonas Klaus, lekarz, Fryburg Bryzgowijski