Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Zapobieganie alergiom

Informacje ogólne

Definicja

  • Do istotnych chorób atopowych należą:
  • Schorzenia alergiczne mają wysoki współczynnik chorobowości w uprzemysłowionych krajach.
    • Przyczyny rozwoju chorób i wzrostu ich występowania są nadal w dużej mierze niewyjaśnione.
    • Ponieważ metody leczenia przyczynowego są ograniczone, szczególne znaczenie ma profilaktyka.
    • Szacuje się, że do 2050 roku na świecie 4 miliardy ludzi będzie chorować na choroby atopowe.
  • Profilaktyka pierwotna:
    • unikanie uczulenia immunologicznego
    • unikanie lub eliminacja przyczyn rozwoju schorzeń alergicznych u osób zdrowych i zagrożonych alergią1
    • zwiększenie tolerancji u osób predysponowanych.
  • Profilaktyka wtórna:
    • zapobieganie schorzeniom alergicznym u osób z wczesnymi objawami choroby lub bezobjawowym uczuleniem.
  • Profilaktyka trzeciorzędowa:
    • zapobieganie zaostrzeniom i rozwojowi powikłań, a także poprawa kontroli objawów choroby alergicznej.

Epidemiologia

  • Alergie są najczęstszą chorobą przewlekłą w dzieciństwie.
  • Współczynnik chorobowości zaburzeń atopowych na świecie szacuje się na ponad 1 milion dzieci2:
  • U dorosłych:
    • astma: ryzyko zachorowania w ciągu całego życia u dorosłych 9%
      • kobiety: 10%, mężczyźni 7%
    • katar sienny: ryzyko zachorowania w ciągu całego życia u dorosłych 15%
      • kobiety: 17%, mężczyźni 13%
    • wyprysk alergiczny: ryzyko zachorowania w ciągu całego życia u dorosłych ok. 8%
      • kobiety: 13%, mężczyźni 3%.
  • Badanie ECAP - Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce wykazało, że w zależności od regionu i płci cechy alergii deklaruje do 40% respondentów, alergiczny nieżyt nosa 22% populacji, a rozpowszechnienie rozpoznanej astmy oskrzelowej to 10% (przy wyższych wartościach w wielkich miastach)3; dane te wskazują, że Polacy należą do najbardziej zalergizowanych społeczeństw na świecie.4

Uczulenie i alergia

  • Rozwój specyficznej odpowiedzi immunologicznej po kontakcie z obcą substancją.
  • Może poprzedzać rozwój schorzenia alergicznego.
  • Może być zjawiskiem normalnym i przejściowym, zwłaszcza w pierwszych latach życia (najczęściej w pierwszych 2 latach życia).5
  • Nie każde uczulenie (rozpoznane za pomocą procedur testowych, obecne przeciwciała i brak objawów) rozwija się w objawowe schorzenie alergiczne (obecne przeciwciała i objawy).

Przebieg naturalny

Patogeneza

  • Alergie są wywoływane przez nadmierne reakcje układu immunologicznego organizmu na obecne w środowisku substancje (alergeny), które same w sobie są nieszkodliwe.
  • Reakcje alergiczne występują w różnych układach i narządach.
  • W przypadku nadwrażliwości typu I („typu natychmiastowego”), takich jak katar sienny i neurodermit, charakterystyczne jest wytwarzanie swoistych dla alergenu przeciwciał immunoglobuliny E.
    • Jeśli te sIgE są wykrywalne we krwi, nazywa się to uczuleniem alergicznym (atopią).
  • W przypadku innych schorzeń alergicznych, np. alergicznego wyprysku kontaktowego, w reakcjach alergicznych pośredniczą swoiste krwinki białe (limfocyty T), a reakcje są opóźnione (reakcje nadwrażliwości typu IV).
  • Rozwój i objawy schorzeń alergicznych opierają się na złożonej interakcji między czynnikami genetycznymi i różnymi czynnikami sprzyjającymi.
  • Następujące czynniki ryzyka prawdopodobnie sprzyjają wystąpieniu astmy:
    • obecność innych chorób ze spektrum atopowego (np. wyprysk, nieżyt nosa)
    • dodatni wywiad rodzinny (alergia, astma)
    • czynniki psychospołeczne.

Środki zapobiegania alergii

Zalecenia

  • Populacją docelową wytycznych są osoby, zwłaszcza dzieci, z genetycznymi predyspozycjami do zaburzeń atopowych i bez nich.
  • Dzieci z predyspozycjami genetycznymi (tzw. dzieci z grupy ryzyka) określane są w ten sposób na podstawie informacji, że przynajmniej jedno z rodziców lub rodzeństwa cierpi na jedno z wyżej wymienionych zaburzeń atopowych.
  • Zatem oprócz ogólnej populacji grupa docelowa obejmuje w szczególności młode rodziny, pary, które planują dziecko lub kobiety w ciąży i osoby z rodzinnym obciążeniem.
  • Odżywianie:
    • zbilansowane i pokrywające zapotrzebowanie na składniki odżywcze żywienie niemowląt, małych dzieci, kobiet w ciąży i matek karmiących piersią
  • Karmienie piersią:
    • karmienie piersią ma wiele zalet dla matki i dziecka
    • aktualne dane potwierdzają zalecenie, że przez pierwsze 4 miesiące należy karmić wyłącznie piersią.
  • Odżywianie matki podczas ciąży i/lub karmienia piersią:
    • podczas ciąży i karmienia piersią zalecana jest dieta zbilansowana i pokrywająca zapotrzebowanie na składniki odżywcze.
    • nie należy wprowadzać ograniczeń dietetycznych (unikania silnych alergenów pokarmowych) w okresie ciąży lub karmienia piersią w ramach pierwotnej profilaktyki.
    • istnieją dowody na to, że ryby w diecie matki podczas ciąży i karmienia piersią mają ochronny wpływ na rozwój zaburzeń atopowych u dziecka. Ryby powinny stanowić część diety matki w czasie ciąży i karmienia piersią.
  • Substytuty mleka matki w przypadku niemowląt wysokiego ryzyka:
    • jeśli karmienie piersią nie jest praktykowane lub jest niewystarczające, niemowlętom z grupy ryzyka należy podawać hydrolizowaną mieszankę dla niemowląt
      • aktualne dane potwierdzają to zalecenie dla pierwszych 4-6 miesięcy życia5
    • mieszanki dla niemowląt na bazie soi nie są zalecane w celu zapobiegania alergiom.
  • Rozszerzanie diety i żywienie dziecka w pierwszym roku życia:
    • po 4. miesiącu życia wprowadzenie pokarmu uzupełniającego ma sens ze względu na rosnące zapotrzebowanie na składniki odżywcze
    • nie należy opóźniać wprowadzenia karmienia uzupełniającego ze względu na zapobieganie alergii.
    • nie ma dowodów na prewencyjne działanie ograniczeń dietetycznych poprzez unikanie silnych alergenów pokarmowych w pierwszym roku życia. Dlatego nie należy tego robić
    • obecnie nie ma mocnych dowodów na działanie zapobiegawcze poprzez wprowadzenie silnych alergenów pokarmowych przed ukończeniem 4. miesiąca życia
    • istnieją dowody na to, że spożywanie ryb przez dziecko w pierwszym roku życia ma ochronny wpływ na rozwój zaburzeń atopowych. Przy rozszerzaniu diety należy wprowadzać ryby.
  • Masa ciała:
  • Posiadanie zwierząt domowych:
    • u osoby bez zwiększonego ryzyka wystąpienia alergii nie powinny wprowadzać ograniczeń związanych z posiadaniem zwierząt domowych
    • w przypadku dzieci z grupy ryzyka: 
      • rodziny ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia alergii nie powinny nabywać kotów
      • posiadanie psa nie jest związane z większym ryzykiem wystąpienia alergii.
  • Roztocze kurzu domowego:
    • w przypadku profilaktyki pierwotnej nie zaleca się swoistych środków, np. pokrowców na materace odpornych na alergeny roztoczy. Nie ma dowodów, aby zmniejszały narażenie na alergeny roztoczy kurzu domowego.
  • Pleśń i wilgoć:
    • należy unikać warunków w pomieszczeniach, które sprzyjają rozwojowi pleśni (wysoka wilgotność, brak wentylacji).
  • Narażenie na dym tytoniowy:
    • aktywne i bierne narażenie na dym tytoniowy zwiększa ryzyko alergii (zwłaszcza astmy) i należy go unikać. Ta zasada obowiązuje już w okresie ciąży.
  • Zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach:
    • istnieją dowody na to, że zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach mogą zwiększać ryzyko chorób atopowych, a w szczególności astmy (np. formaldehyd, lotne składniki organiczne, które mogą być uwalniane zwłaszcza przez nowe meble oraz podczas prac malarskich i renowacyjnych)
    • narażenie na zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach powinno być utrzymywane na niskim poziomie.
  • Emisje z pojazdów:
    • narażenie na tlenki azotu i mniejsze cząstki pyłu(PM 2,5) wiąże się ze zwiększonym ryzykiem, szczególnie w przypadku astmy
    • narażenie na emisje związane z pojazdami mechanicznymi powinno być utrzymywane na niskim poziomie.
  • Szczepienia:
    • nie ma dowodów na to, że szczepienia zwiększają ryzyko wystąpienia alergii, natomiast są dowody na to, że szczepienia mogą zmniejszyć ryzyko wystąpienia alergii.
  • Cesarskie cięcie:
    • istnieją dowody na to, że dzieci urodzone przez cięcie cesarskie są obardzone większym ryzykiem wystąpienia alergii
    • fakt ten należy wziąć pod uwagę przy wyborze procedury porodowej, chyba że istnieją medyczne wskazania do wykonania cięcia cesarskiego.

Wskazówki

  • Wpływ probiotyków:
    • zapobiegawcze działanie probiotyków wykazano dotychczas jedynie w przypadku wyprysku atopowego.
    • ze względu na heterogeniczność szczepów bakterii oraz różnice w metodologii badań, nie ma możliwości podania zaleceń dotyczących konkretnych preparatów, form stosowania oraz czasu i pory ich podawania.
  • Ogólne odżywianie i witamina D:
    • istnieją dowody, że spożywanie warzyw i owoców — tzw. dieta śródziemnomorska, zawierająca kwasy tłuszczowe omega-3 (lub korzystny stosunek kwasów omega-3 do omega-6) — a także tłuszczu mlecznego ma działanie zapobiegawcze w przypadku zaburzeń atopowych
    • jeśli chodzi o znaczenie witaminy D dla rozwoju schorzeń alergicznych, wyniki badań są obecnie sprzeczne
    • ogólnie rzecz biorąc, dane są niewystarczające do sformułowania zaleceń.
  • Nieswoista immunomodulacja:
    • istnieją dowody na to, że wczesna nieswoista stymulacja immunologiczna chroni przed rozwojem schorzeń alergicznych
    • obejmuje ona np. dorastanie w gospodarstwie rolnym, uczęszczanie do placówki opieki dziennej w pierwszych 2 latach życia i większą liczbę starszego rodzeństwa.
  • Leki:
    • opisane związki między stosowaniem antybiotyków lub paracetamolu a zaburzeniami atopowymi nie mogą być wiarygodnie interpretowane ze względu na potencjalnie zniekształcające czynniki wpływające na wyniki badań
    • jak dotąd nie ma dowodów na związek przyczynowy między stosowaniem konkretnych leków a rozwojem zaburzeń atopowych.
  • Czynniki psychospołeczne:
    • istnieją dowody na to, że niekorzystne czynniki psychospołeczne (np. poważne wydarzenia życiowe) w okresie ciąży i dzieciństwa mogą przyczynić się do ujawnienia zaburzeń atopowych.

Zapobieganie rozwojowi astmy

Zalecenia

  • Największe możliwości rozwoju astmy występują w okresie płodowym i w bardzo wczesnym dzieciństwie. 
  • Dlatego, aby działania interwencyjne w ramach profilaktyki pierwotnej miały szansę powodzenia, powinny być rozpoczęte możliwie jak najwcześniej, najlepiej jeszcze w czasie ciąży. 
  • Zasadniczo działania te obejmują ograniczenie biernego narażenia na dym tytoniowy oraz wzmocnienie naturalnych czynników ochronnych, które w wyniku rozwoju cywilizacyjnego uległy osłabieniu na rzecz czynników ryzyka.
  • Noworodki powinny być karmione wyłącznie piersią przez 4 miesiące.
  • Po 4 miesiącu życia należy wprowadzić pokarmy uzupełniające; nie należy opóźniać wprowadzania tych pokarmów.
  • Dzieci zagrożone alergią nie powinny mieć zwierząt futerkowych ani pierzastych. Posiadanie kota jest generalnie niewskazane w tym przypadku.
  • Należy unikać wysokiej wilgotności powietrza i braku wentylacji w pomieszczeniach, lotnych związków organicznych (np. formaldehydu), czynnego i biernego narażenia na dym tytoniowy oraz na spaliny samochodowe.
  • Niemowlęta i dzieci ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia astmy powinny być również szczepione zgodnie z ogólnymi zaleceniami.
  • Nadwaga i otyłość wiążą się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia astmy i należy im zapobiegać.
  • Posiadanie większej liczby starszego rodzeństwa, uczęszczanie do przedszkola, dorastanie na wsi w gospodarstwie rolnym ze zwierzętami i zakażenia pasożytnicze wiążą się z rzadszym występowaniem astmy.
  • Aktywne unikanie dymu tytoniowego i ścisłe unikanie biernego palenia tytoniu jest najważniejszym działaniem profilaktycznym w czasie ciąży.

Wskazówki

  • Nie ma dowodów potwierdzających, że stosowanie preparatów dla niemowląt o częściowym lub wysokim stopniu hydrolizy jest korzystne w zapobieganiu astmie.
  • Nie są wymagane żadne ograniczenia związane z dietą matki w okresie ciąży i laktacji.
  • Dzieci bez czynników ryzyka rozwoju alergii nie muszą rezygnować z posiadania zwierząt domowych.
  • Zwalczanie roztoczy kurzu domowego nie jest zalecane w profilaktyce pierwotnej, ale jest wskazane w profilaktyce wtórnej i trzeciorzędowej.

Profilaktyka wtórna

  • Wczesne i prawidłowe rozpoznanie oraz świadomość przyczyn alergii jest warunkiem wstępnym leczenia swoistego dla alergenu.8
  • Korzyści z wczesnego i skutecznego leczenia istniejącego już schorzenia alergicznego:
    • ustąpienie objawów
    • ograniczenie przyjmowania leków
    • wyższa jakość życia
    • zapobieganie dalszej progresji choroby i nasileniu objawów.

Eliminacja alergenów

  • Unikanie alergenów u pacjentów z alergią pokarmową, alergiczną astmą i alergicznym nieżytem nosa i spojówek jest ważną częścią leczenia.
  • Warunkiem jest wiarygodna identyfikacja swoistego alergenu i możliwość jego eliminacji.
  • Dotyczy to zwłaszcza żywności, roztoczy kurzu domowego i sierści zwierząt.
    • Zmniejszając ilość alergenów roztoczy kurzu domowego, można osiągnąć znacznie lepszą kontrolę alergii na roztocze kurzu domowego1(utrzymywanie temperatury poniżej 22oC i, wilgotności w przedziale 40-45%, sprzątanie odkurzaczem z filtrem wysokiej efektywności HEPA, regularne pranie pościeli).5

Eliminacja substancji drażniących

  • U dzieci z alergicznymi chorobami układu oddechowego narażenie na dym tytoniowy prowadzi do:
    • nasienia objawów
    • pogorszenia rokowania
    • zwiększonego zapotrzebowania na leki.
  • Unikanie narażenia na dym tytoniowy jest ważnym środkiem zapobiegawczym.

Swoista immunoterapia alergenowa, „uodpornienie na alergię“

  • Swoista terapia alergenowa (specific immunotherapy, SIT lub allergen-specific immunotherapy, ASIT) z zastosowaniem ekstraktów alergenów roztoczy kurzu domowego, pyłków traw, pyłków brzozy i sierści zwierząt jest sprawdzoną skuteczną metodą leczenia pacjentów z alergicznym nieżytem nosa i spojówek i alergiczną astmą alergiczną.9
  • SIT może przeprowadzać w różnych formach aplikacji:
    • SCIT (subcutaneous allergen-specific immunotherapy, immunoterapia podskórna) ma postać zastrzyków podskórnych z rosnącymi stężeniami alergenów.
    • SLIT (sublingual allergen-specific immunotherapy, immunoterapia podjęzykowa) polega na podjęzykowym podawaniu roztworów alergenów. 
  • Ogólnie rzecz biorąc, wskazania do SIT w alergicznej astmie oskrzelowej są bardziej ograniczone niż w alergicznym nieżycie nosa i spojówek.
    • SIT powinna być stosowana w IgE-zależnej alergicznej astmie oskrzelowej kontrolowanej na 1 lub 2 stopniu leczenia jako opcja terapeutyczna, wraz z unikaniem alergenów i farmakoterapią.
    • Niekontrolowana astma oskrzelowa jest przeciwwskazaniem do SIT.
  • U pacjentów z zapaleniem błony śluzowej nosa i spojówek oraz alergią na pyłki SIT może w pewnych warunkach zmniejszać ryzyko rozwoju astmy.10
    • Ten wtórny aspekt profilaktyczny jest ważnym powodem, dla którego terapię należy rozpocząć jak najwcześniej w dzieciństwie i w okresie dojrzewania.
  • Odpowiedź na leczenie jest jednak bardzo zróżnicowana indywidualnie.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

Źródła

Piśmiennictwo

  1. WHO. Prevention of Allergy and Allergic Asthma. Based on the WHO/WAO Meeting on the Prevention of allergy and Allergic Asthma. http://www.worldallergy.org/professional/who_paa2003.pdf, oktober 2004. apps.who.int
  2. Mallol J, Crane J, von Mutius E, et al. The International Study of Asthma and Allergies in Childhood (ISAAC) Phase Three: A global synthesis. Allergologia et Immunopathologia 2012; 41(2): 73-85. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  3. Samoliński B, Raciborski F, Lipiec A i wsp. Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce (ECAP). Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology 2014; 1: 10-18.
  4. Dobek J, Panaszek B. Alergologia w praktyce lekarza POZ. Lekarz POZ 2016; 2: 126-30. PubMed
  5. Kawalec W, Grenda R. Kulus M. Pediatria. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa w-wa 2018.
  6. Halken S. Early sensitisation and development of allergic airway disease - risk factors and predictors. Paediatr Respir Rev 2003; 4: 128-34. PubMed
  7. Ulrik CS, Backer V. Longitudinal determinants of bronchial responsiveness to inhaled histamine. Chest 1998; 113: 973-9. PubMed
  8. Host A, Andrae S, Charkin S et al. Allergy testing in children: why, who, when and how? Allergy 2003; 58: 559-69. PubMed
  9. Abramson MJ, Puy RM, Weiner JM. Injection allergen immunotherapy for asthma. Cochrane Database of Systematic Reviews 2010, Issue 8. Art. No.: CD001186. DOI: 10.1002/14651858.CD001186.pub2. DOI
  10. Moller C, Dreborg S, Ferdousi HA et al. Pollen immunotherapy reduces the development of asthma in children with seasonal rhinoconjunctivitis (the PAT-study). J Allergy Clin Immunol 2002; 109: 251-6. PubMed

Opracowanie

  • Tomasz Tomasik (redaktor)
  • Ewa Rudnicka- Drożak (recenzent)
  • Lino Witte (recenzent/redaktor)
  • Caroline Beier (recenzent/redaktor)
allergiforebygging; allergiprofylakse; Allergi; förebygga allergier; Allergiprofylax
Atopia; Profilaktyka pierwotna; alergia; Choroba alergiczna; Alergia zależna IgE; Uczulenie alergiczne; Ekspozycja na alergen; Hipoalergiczna mieszanka dla niemowląt; Immunoterapia swoista dla alergenu; ASIT; Sierść; Włosy kota; Roztocza kurzu domowego; Dym tytoniowy; Emisje pojazdów mechanicznych; Spaliny samochodowe; Pleśń; Zanieczyszczenie powietrza; Pyłek trawa
Zapobieganie alergiom
document-disease document-nav document-tools document-theme
Do istotnych chorób atopowych należą: astma alergiczna alergiczny nieżyt nosa i spojówek (katar sienny) wyprysk atopowy. astma alergiczna alergiczny nieżyt nosa i spojówek (katar sienny)
Alergologia
Zapobieganie alergiom
/link/7fee3fde858f444daab2f2904d9a6276.aspx
/link/7fee3fde858f444daab2f2904d9a6276.aspx
zapobieganie-alergiom
SiteDisease
Zapobieganie alergiom
K.Reinhardt@gesinform.de
live.com#we.wiszniewska@gmail.com
pl
pl
pl