Aktywność fizyczna a zapobieganie chorobom sercowo-naczyniowym
Informacje ogólne
Choroby sercowo-naczyniowe
Zasadniczo są to wszystkie choroby układu sercowo-naczyniowego i choroby na tle miażdżycy.
Zapobieganie na poziomie indywidualnym powinno być dostosowane do ogólnego ryzyka sercowo-naczyniowego: im wyższe ryzyko, tym intensywniejsze starania należy podjąć.
Zgodnie z wytycznymi ocenę ryzyka sercowo-naczyniowego należy przeprowadzić w następujących sytuacjach:
Występuje co najmniej jeden z poniższych czynników ryzyka: nadwaga, szczególnie z nagromadzeniem tłuszczu w obszarze jamy brzusznej, lub otyłość.
przy okazji badania lekarskiego u kobiet >60 lat, u mężczyzn >55 lat
osoby z wysokim poziomem stresu psychospołecznego/niskim poziomem wykształcenia lub o niskim statusie społecznym, w wieku od 35 lat
Jeśli pacjent sobie tego życzy lub wyrazi odpowiednie obawy.
Regularna aktywność fizyczna prowadzi do zmniejszenia ryzyka sercowo-naczyniowego, a tym samym do zmniejszenia śmiertelności ogólnej i sercowo-naczyniowej .
nieliniowa zależność między dawką i działaniem
Decydującym krokiem jest przejście od braku aktywności do umiarkowanej aktywności fizycznej.
Wraz z dalszym wzrostem aktywności fizycznej ryzyko chorób sercowo-naczyniowych zmniejsza się coraz bardziej.
Ryzyko zgonu
Najczęstszą przyczyną zgonów osób w wieku poniżej 75 lat są na całym świecie choroby sercowo-naczyniowe.
Aktywność fizyczna
Zalecenia dotyczące aktywności fizycznej
Zdrowym osobom dorosłym w każdym wieku zaleca się wykonywanie co najmniej 150 minut aerobowego treningu sprawności fizycznej o umiarkowanej intensywności tygodniowo (po 30 minut przez 5 dni w tygodniu) lub 75 minut treningu aerobowego o dużej intensywności tygodniowo (po 15 minut przez 5 dni w tygodniu). Można też proporcjonalnie łączyć oba z tych treningów.
Aby zwiększyć korzyści u zdrowych osób dorosłych, zaleca się stopniowe wydłużanie czasu aerobowego treningu sprawności fizycznej o umiarkowanej intensywności do 300 minut tygodniowo lub 150 minut tygodniowo w przypadku treningu aerobowego o dużej intensywności. I w tym przypadku oba te treningi można łączyć.
Zaleca się regularną ocenę i doradztwo w zakresie aktywności fizycznej/sportowej w celu poprawy zaangażowania i, w razie potrzeby, stopniowego wydłużania aktywności fizycznej/sportowej.
Ćwiczenia należy wykonywać kilka razy w tygodniu każdorazowo przez ≥10 minut i równomiernie rozkładać je na cały tydzień, tj. 4–5 dni w tygodniu, najlepiej codziennie.
U osób o niskim ryzyku sport jest zalecany bez ograniczeń.
Osoby z czynnikami ryzyka i prowadzące siedzący tryb życia, które zamierzają zwiększyć swoją aktywność fizyczną, powinny wcześniej przejść dokładne badanie przedmiotowe (w tym w razie potrzeby próbę wysiłkową).
Czynności, które powinien wykonać lekarz podczas zalecania i przepisywania treningu
Zapytać o wcześniejszą aktywność fizyczną i ćwiczenia.
Zapytać o miejsce pracy i styl życia.
Ustalić ilość czasu spędzanego przed ekranem.
Przed rozpoczęciem treningu u pacjentów z czynnikami ryzyka należy klinicznie wyjaśnić status chorób współistniejących i ocenić przeciwwskazania.
U każdego pacjenta należy ustalić indywidualny program treningowy obejmujący trening wytrzymałościowy, siłowy, a także trening koordynacji i gibkości.
Aby lepiej zmotywować pacjentów, pomocna jest na przykład strategia 5-A jest:
Każde z 5 A oznacza:
Assess (ocena stanu)
Advise (bezpośrednie, jasno sformułowane zalecenia dotyczące zmiany postępowania)
Agree (potwierdzenie gotowości do zmiany)
Assist (zaoferowanie wsparcia)
Arrange (umówienie kolejnych spotkań)
Przykładowe efekty treningu fizycznego
Poprawa sprawności fizycznej
zmniejszenie reakcji organizmu na stres (aktywność współczulna)
Nadciśnienie tętnicze o charakterze złośliwym, ze wzrostem skurczowego ciśnienia tętniczego >190 mmHg pomimo maksymalnego możliwego skojarzonego leczenia przeciwnadciśnieniowego
Spadek skurczowego ciśnienia tętniczego o ≥20 mmHg pod wpływem obciążenia, szczególnie u pacjentów z chorobą wieńcową
Zasadniczo ryzyko związane ze zwiększoną aktywnością fizyczną, zalecaną w zapobieganiu chorobom sercowo-naczyniowym, jest bardzo niskie.
Zaleca się ostrożność przy:
bardzo forsownym wysiłku fizycznym
dużej ogólnej aktywności
zaburzeniach układu mięśniowo-szkieletowego w wywiadzie
Aktywność fizyczna a choroby sercowo-naczyniowe
Choroby sercowo-naczyniowe w ogólnym ujęciu
W badaniach retrospektywnych, przekrojowych i prospektywnych wykazano odwrotną zależność między chorobami sercowo-naczyniowymi, aktywnością fizyczną w pracy lub w czasie wolnym i sprawnością fizyczną1.
Osoby nieaktywne fizycznie są narażone na dwukrotnie wyższe ryzyko zachorowania na chorobę wieńcową w porównaniu z osobami aktywnymi fizycznie2.
Dotyczy to zarówno kobiet, jak i mężczyzn.
Choroba wieńcowa
Trening fizyczny ma pozytywny wpływ na zachorowalność i śmiertelność w rozumieniu profilaktyki wtórnej nawet w przypadku rozpoznanej choroby wieńcowej.
Z epidemiologicznego punktu widzenia istnieje prawdopodobny związek między brakiem aktywności fizycznej a udarami mózgu.
Zmniejszenie ryzyka poprzez aktywność fizyczną o 25% (udar niedokrwienny) lub 33% (krwotok mózgowy)
Rehabilitacja kardiologiczna
Przydatne sporty to chodzenie, bieganie (jogging), pływanie, jazda na rowerze i trening wytrzymałościowy na maszynach takich jak ergometry wioślarskie. Uzupełniająco można stosować ćwiczenia gimnastyczne lub lekki trening siłowy.
Aktywność fizyczna a zespół metaboliczny
Lipidy/lipoproteiny
W randomizowanych, kontrolowanych badaniach wykazano, że zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn trening redukuje o 10–17% poziom lipoprotein bogatych w trójglicerydy 3.
Wpływ aktywności fizycznej, zwłaszcza wytrzymałościowej, na ciśnienie tętnicze
Można oczekiwać obniżenia ciśnienia tętniczego o 7/5 mmHg (odpowiednio skurczowe/rozkurczowe ciśnienie tętnicze), choć istnieją duże różnice indywidualne4.
W innej metaanalizie, która obejmowała tylko badania z udziałem osób z wysokim ciśnieniem tętniczym, stwierdzono wyższy efekt — lub niższe o 13/18 mmHg skurczowe i rozkurczowe ciśnienie tętnicze
mechanizmów
Decydującymi mechanizmami są poprawa wrażliwości baroreceptorów i podatności tętnic.
Efekt ten jest prawdopodobnie spowodowany również zmniejszoną aktywnością współczulną i aktywnością reniny.
Innym wyjaśnieniem może być zmniejszenie masy ciała w wyniku zwiększonej aktywności fizycznej.
Regularna aktywność fizyczna przynajmniej raz w tygodniu przekłada się na względne ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 wynoszące 0,67 w porównaniu do osób nieaktywnych fizycznie5.
Osoby z nadwagą i sprawne fizycznie są narażone na niższe ryzyko chorób sercowo-naczyniowych niż osoby szczupłe i nieaktywne fizycznie.
Hemostaza/fibrynoliza
Wykazano, że umiarkowana aktywność fizyczna może mieć pozytywny wpływ na agregację płytek krwi (in vitro) u nieaktywnych mężczyzn z umiarkowaną nadwagą3.
Dysfunkcja śródbłonka
Dysfunkcja śródbłonka jest wczesnym objawem miażdżycy.
Wykazano, że ćwiczenia fizyczne poprawiają czynność śródbłonka, zarówno u osób zdrowych, jak i u osób z rozpoznaną chorobą wieńcową6.
Zmiana ta jest prawdopodobnie spowodowana między innymi zwiększonym stężeniem tlenku azotu.
Nagły zgon podczas aktywności fizycznej
Intensywna aktywność fizyczna może wiązać się z tymczasowym zwiększonym ryzykiem nagłego zgonu sercowego, szczególnie u mężczyzn.
W jednym z badań wykazano, że aktywność fizyczna była prawdopodobnie czynnikiem sprawczym 3–4% zawałów serca7.
Ryzyko to można zmniejszyć poprzez regularny trening.
Struktura treningu
Przed rozpoczęciem treningu
Ocena wydolności na podstawie wywiadu lekarskiego i wyników, ewent. próby wysiłkowej EKG, echokardiografii
Wykluczenie przeciwwskazań
Podział na grupy ryzyka
Czy konieczne jest monitorowanie na podstawie kontrolnych badań lekarskich?
Dodatkowe monitorowanie (częstość akcji serca) podczas treningu z wyznaczonymi celami dla danego zakresu treningowego?
Czy konieczny jest nadzór lekarza?
W sportach popularnych lub w przypadku treningów rekreacyjnych nacisk kładzie się na ogólne zalecenia dotyczące unikania nieprawidłowych obciążeń. Z reguły wystarczy szczegółowy wywiad lekarski, porada i ogólne badanie stanu zdrowia. Badania dodatkowe zaleca się tylko w przypadku dolegliwości wskazujących na chorobę lub poważnych wcześniejszych chorób. Za wszelką cenę należy unikać patologizacji tego obszaru. Jednak indywidualne porady dotyczące unikania przeciążeń związanych ze sportem są pomocne.
Aerobowy trening wytrzymałościowy
Odpowiednie dyscypliny sportowe: bieganie, pływanie, chodzenie, jazda na rowerze, ergometr, stepper itp.
Intensywność treningu można kontrolować na podstawie 5 czynników:
częstość akcji serca
moc w watach
pobór tlenu
poziom mleczanu we krwi
kontrola według skali BORGA (miara subiektywnego odczuwania stresu)
Zalecane w treningu wytrzymałościowym o umiarkowanej intensywności:
45-65% rezerwy tętna, wartość Borga: 11–13
Czas trwania: 30 minut lub więcej na sesję treningową
Zalecane w treningu wytrzymałościowym o wysokiej intensywności:
65-85% rezerwy tętna, wartość Borga: 13–16
Czas trwania: 20 minut lub więcej na sesję treningową
trening siłowy
Ćwiczyć całe ciało, tj. jak najwięcej grup mięśni.
Zalecenie dotyczące kontroli treningu
intensywność: 30% maksymalnej siły („maksimum dla jednego powtórzenia“)
zakres: 6–8 ćwiczeń, 10–15 powtórzeń
Przebieg zwiększenie do 50–60%
Wybrane efekty :
stabilizacja układu mięśniowo-szkieletowego
kompensacja spadku masy mięśniowej wraz z wiekiem
poprawa wrażliwości na insulinę
poprawa metabolizmu mięśni
Trening koordynacyjny
Zmniejszenie ryzyka urazów
Zmniejszenie ryzyka upadku
Indywidualnie dopasowany trening jest możliwy również u pacjentów z następującymi schorzeniami:
Aktywność fizyczna powinna być stosowana jak wysoce skuteczny lek zapobiegający chorobom układu sercowo-naczyniowego.
Decydującym krokiem o najwyższej skuteczności jest przejście od braku aktywności do umiarkowanej aktywności fizycznej.
Aktywność fizyczna umożliwia pacjentom wzięcie odpowiedzialności za własne zdrowie i utrzymanie zdrowia.
W przypadku rekreacyjnej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności, trwającej co najmniej 30 minut przez 5 dni w tygodniu, ryzyko sercowo-naczyniowe jest niższe o 35%.
Korzyści przynosi każda jednostka treningowa trwająca co najmniej 10 minut!
Liczy się każda forma ruchu. Należy zachęcać pacjentów do prowadzenia aktywnego trybu życia: korzystania ze schodów zamiast windy, jeżdżenia rowerem zamiast samochodem (lub parkowania samochodu w pewnej odległości od celu) itp.
Aktywność fizyczną można rozpocząć w każdym wieku i na każdym poziomie sprawności.
Barlow CE, Defina LF, Radford NB, et al. Cardiorespiratory fitness and long-term survival in "low-risk" adults. J Am Heart Assoc 2012; 1:e001354. www.ncbi.nlm.nih.gov
Powell KE, Thompson PD, Caspersen CJ, Kendrick JS. Physical activity and the incidence of coronary heart disease. Ann Rev Public Health 1987; 8: 253-87. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Lin X, Zhang X, Guo J, et al. Effects of Exercise Training on Cardiorespiratory Fitness and Biomarkers of Cardiometabolic Health: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Journal of the American Heart Association: Cardiovascular and Cerebrovascular Disease. 2015;4(7):e002014. doi:10.1161/JAHA.115.002014. www.ncbi.nlm.nih.gov
Dickinson HO, Mason JM, Nicolson DJ, et al. Lifestyle interventions to reduce raised blood pressure: a systematic review of randomized controlled trials. J Hypertens 2006; 24:215. www.ncbi.nlm.nih.gov
Thent ZC, Das S, Henry LJ. Role of Exercise in the Management of Diabetes Mellitus: the Global Scenario. Baradaran HR, ed. PLoS ONE. 2013;8(11):e80436. www.ncbi.nlm.nih.gov
Hambrecht R, Wolf A, Gielen S, Linke A, Hofer J, Erbs S et al. Effect of exercise on coronary endothelial function in patients with coronary artery disease. N Engl J Med 2000; 342: 454 - 60. New England Journal of Medicine
Dahabreh IJ, Paulus JK. Association of episodic physical and sexual activity with triggering of acute cardiac events: systematic review and meta-analysis. JAMA 2011; 305:1225. PubMed
Petrella RJ. How effective is exercise training for the treatment of hypertension? Clin J Sport Med 1998; 8: 224 - 31. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Autor*innen
Lino Witte, Dr. med., Arzt in Weiterbildung, Innere Medizin, Frankfurt
Erika Baum, Prof. Dr. med., Professorin für Allgemeinmedizin, Biebertal (Review)
Monika Lenz, Fachärztin für Allgemeinmedizin, Neustadt am Rübenberge
fysisk aktivitet og forebygging av hjerte- og karsykdom Metabolsk syndrom Hjerte- og karsykdom, fysisk aktivitet
Sport Fitness Ruch Trening Trening siłowy Trening kondycyjny Trening wytrzymałościowy Trening aerobowy Zapobieganie
Aktywność fizyczna a zapobieganie chorobom sercowo-naczyniowym
Zasadniczo są to wszystkie choroby układu sercowo-naczyniowego i choroby na tle miażdżycy. Zapobieganie na poziomie indywidualnym powinno być dostosowane do ogólnego ryzyka sercowo-naczyniowego: im wyższe ryzyko, tym intensywniejsze starania należy podjąć.