Aktywność fizyczna, w szczególności w nadwadze i otyłości

Informacje ogólne

• Ćwiczenia są korzystne dla zdrowia, ale w wielu segmentach populacji nie są praktykowane w wystarczającym zakresie¹.
• Konsekwencją braku ruchu i otyłości jest rosnąca liczba zachorowań na tak zwane choroby cywilizacyjne, które przodują w globalnych statystykach przyczyn zgonów, głównie choroby sercowo-naczyniowe².
• Istnieją również dowody na to, że do zwiększonego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, nowotworów, cukrzycy typu 2 i przedwczesnej śmierci prowadzi również długotrwałe siedzenie, niezależnie od poziomu innej aktywności fizycznej³.
• Profilaktyczne i terapeutyczne efekty odpowiedniego poziomu aktywności są poparte dowodami naukowymi. Efekty te dotyczą wielu różnych chorób, w tym choroby wieńcowej, cukrzycy typu 2, nowotworów⁴ i zaburzeń psychiatrycznych⁵.
• Decydującym krokiem o najwyższej skuteczności jest przejście od braku aktywności do umiarkowanej aktywności fizycznej.
• Przyczyny braku ruchu są wielorakie i prawdopodobnie w przeważającej mierze uwarunkowane środowiskowo i systemowo. Wymagają zatem w szczególności rozwiązań opracowywanych na poziomie politycznym. Nie zdejmuje to jednak odpowiedzialności z lekarzy rodzinnych.
• Jako świadczeniodawcy podstawowej opieki zdrowotnej lekarze rodzinni mają bliski kontakt z ogólną populacją i szczególnie zagrożonymi grupami pacjentów.
• Wykazano, że lekarz rodzinny może motywować pacjentów do trwałego zwiększenia aktywności fizycznej do zalecanego poziomu (szacowany NNT 12–25 w porównaniu z szacowanym NNT dla zaprzestania palenia 50–120)⁶. Nawet niewielki wzrost aktywności fizycznej zmniejsza ryzyko i poprawia rokowanie.

Definicje

Definicja aktywności fizycznej

• Aktywność fizyczną należy odróżnić od sportu. Różnica jest klarowna, jeśli odwołamy się do terminów „niezorganizowana” i „zorganizowana” aktywność fizyczna.
  • Sport to „ukierunkowana, zorganizowana aktywność fizyczna mająca na celu, między innymi, zwiększenie metabolizmu energetycznego i poprawę sprawności fizycznej (np. wytrzymałości, siły, zręczności i równowagi)”.
  • (Niezorganizowana) aktywność fizyczna to „każdy ruch fizyczny, inicjowany przez mięśnie szkieletowe, który powoduje znaczny wzrost wydatku energetycznego powyżej poziomu spoczynkowego“⁷. Do aktywności fizycznej zalicza się każdą czynność fizyczną i każdą formę ruchu w życiu codziennym (np. wchodzenie po schodach, chodzenie, załatwianie spraw na piechotę, praca w ogrodzie).

Definicja nadwagi i otyłości

• Wskaźnik masy ciała (BMI) jest najczęściej stosowaną miarą oceny nadwagi i otyłości. Jest to stosunek masy ciała do kwadratu wzrostu (kg/m²).
  • niedowaga <18,5>
  • masa ciała w normie 18,5–24,9
  • nadwaga 25,0–29,9
  • otyłość 30 i więcej
    • Otyłość jest klasyfikowana przez WHO jako samodzielna jednostka chorobowa (ICD-10 E66).
• Jedną z wad stosowania wskaźnika BMI jest to, że nie różnicuje się w nim masy tłuszczowej i masy mięśniowej.
• Nagromadzenie tłuszczu w obrębie jamy brzusznej jest niezależnym czynnikiem ryzyka różnych chorób, ważne jest zatem, aby ocenić ilość brzusznej tkanki tłuszczowej.
• Prostą miarą jest pomiar obwodu w talii.
  • Obwód w talii nie powinien przekraczać 102 cm u mężczyzn i
  • 88 cm u kobiet.
  • Ważniejsza jest ogólna ocena indywidualnych czynników ryzyka i chorób współistniejących, a także ocena kształtu ciała, z uwzględnieniem masy ciała.

Interwencje lekarza rodzinnego ukierunkowane na zwiększenie poziomu aktywności fizycznej pacjentów

• Zarówno zorganizowana, jak i niezorganizowana aktywność fizyczna ma pozytywny wpływ na zdrowie. Pacjentów należy zachęcać do codziennej aktywności niezależnie od indywidualnych celów treningowych (np. wchodzenie po schodach, chodzenie, załatwianie spraw na piechotę, praca w ogrodzie).
• Aktywność fizyczna jest skuteczną formą terapii wielu chorób.
  • Zobacz także artykuł Aktywność fizyczna a choroby sercowo-naczyniowe.

Którzy pacjenci odnoszą korzyści?

• Lekarze podstawowej opieki zdrowotnej mogą sprawić, że ich pacjenci zwiększą swoją aktywność fizyczną. Efekt ten jest jednak niewielki lub umiarkowany.
  • Poradnictwo w tym zakresie jest szczególnie skuteczne u pacjentów, którzy wcześniej nie byli aktywni, oraz gdy skłania się pacjentów do zmiany zachowania, stosując kilka różnych technik⁶.
• Ze względu na najbardziej znaczące oczekiwane efekty w międzynarodowych wytycznych zaleca się prowadzenie poradnictwa w zakresie aktywności fizycznej w następujących grupach pacjentów⁹:
  • pacjenci prowadzący przeważnie siedzący tryb życia lub osoby nieaktywne
  • pacjenci przewlekle chorzy (choroba wieńcowa, cukrzyca, depresja itp.)
  • pacjenci ze zwiększonym ryzykiem chorób następczych (nadwaga, wysokie ciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia, stres psychiczny itp.)

Jakie metody i treści są odpowiednie?

• Wybór odpowiednich treści i technik interwencji mających na celu zwiększenie poziomu aktywności fizycznej pacjentów powinien opierać się przede wszystkim na dowodach naukowych. Z drugiej strony konieczne jest ich indywidualne dostosowanie do pacjenta i ogólnych uwarunkowań.
• W codziennej praktyce lekarze mogą dysponować ograniczonym czasem. Aby zaoszczędzić czas, poszczególne elementy poradnictwa można jednak rozdzielić wśród pracowników placówki¹⁰.
• Procedury ukierunkowane na zachowanie wydają się być najbardziej skuteczne, w przeciwieństwie do np. metod poznawczych⁶.
  • Obejmują one wspólne ustalanie celów przez lekarzy i pacjentów, towarzyszące informacje zwrotne i instrukcje dotyczące samokontroli. Zasadniczo wskazane jest łączenie kilku komponentów. 
• Interwencje ukierunkowane na zwiększenie poziomu aktywności pacjentów zazwyczaj przebiegają w trzech etapach¹⁰
  .
  • Należy ustalić, jaki jest typowy poziom aktywności pacjenta.
  • Należy przekazać pacjentom wszystkie informacje potrzebne do rozpoczęcia odpowiedniego programu ćwiczeń.
  • Należy wspierać pacjentów podczas treningu, aby kontynuowali program.
• W wielu publikacjach zaleca się łatwy do zapamiętania schemat 5-A, szczególnie przydatny w gabinetach lekarzy rodzinnych¹⁰, który został pierwotnie opracowany dla osób pragnących rzucić palenie¹¹:
  • Assess (ocena) — określenie poziomu aktywności pacjenta.
  • Advise (doradzanie) — doradzanie pacjentom w zakresie indywidualnych zagrożeń i korzyści dla zdrowia, wynikających ze zwiększenia poziomu aktywności.
  • Agree (uzgodnienie) — określenie spersonalizowanego planu działania wspólnie z pacjentem.
  • Assist (pomoc) — opracowanie wspólnie z pacjentem strategii, które umożliwią przestrzeganie planu działania w przypadku wystąpienia jakichkolwiek przeszkód.
  • Arrange (organizacja) — dalsze postępowanie, planowanie spotkań kontrolnych.
• Podstawowe aspekty poradnictwa, które mogą przynieść trwały efekt¹⁰
  :
  • kontrola przebiegu z informacją zwrotną
  • podejmowanie decyzji wspólnie z pacjentem
  • informacje o lokalnych programach ćwiczeń, np. grup samopomocy, klubów sportowych, centrów fitness, kas chorych

Aktywność codzienna

• Ważne jest, aby pacjent zerwał z nieaktywnym stylem życia, kojarzonym z samochodem, autobusem, pociągiem, windami, schodami ruchomymi, fotelem, telewizją itp.
• Można na przykład zacząć od „programu chodzenia”:
• chodzenie na piechotę do pracy i z pracy albo pokonywanie pieszo części tej trasy, korzystanie ze schodów jako okazji do forsownej wspinaczki, rezygnowanie z samochodu i załatwianie drobnych spraw w okolicy na piechotę, chodzenie pieszo do kina lub do przyjaciół i znajomych
• Zaletą takiego planu jest to, że stopniowo, ale konsekwentnie prowadzi do lepszej kondycji, nie narażając przy tym na większe ryzyko kontuzji, które wzrasta w przypadku podejmowania aktywności ruchowej, do której człowiek nie jest przyzwyczajony.
• Wszyscy, którzy nie są w tak dobrej formie, a więc nie mają zbytniej ochoty na rozpoczęcie przygody z ruchem, mogą zmotywować się tym, że najprawdopodobniej zrobią większe postępy niż ci, którzy są w lepszej formie.

Struktura programu treningowego

Przed rozpoczęciem treningu

• Ocena wydolności na podstawie wywiadu lekarskiego i wyników badań, w razie potrzeby próba wysiłkowa EKG, echokardiografia
• Wykluczenie przeciwwskazań
• Podział na grupy ryzyka
  • Czy konieczne jest monitorowanie na podstawie kontrolnych badań lekarskich?
  • Dodatkowe monitorowanie (częstość akcji serca) podczas treningu z wyznaczonymi celami dla danego zakresu treningowego?
  • Czy konieczny jest nadzór lekarza?
• W sportach popularnych lub w przypadku treningów rekreacyjnych nacisk kładzie się na ogólne zalecenia dotyczące unikania nieprawidłowych obciążeń. Z reguły wystarczy szczegółowy wywiad lekarski, porada i ogólne badanie stanu zdrowia. Badania dodatkowe zaleca się tylko w przypadku dolegliwości wskazujących na chorobę lub poważnych wcześniejszych chorób. Za wszelką cenę należy unikać patologizacji tego obszaru, pomocne są jednak indywidualne porady dotyczące unikania przeciążeń związanych ze sportem.

Aerobowy trening wytrzymałościowy

• Odpowiednie dyscypliny sportowe: bieganie, pływanie, chodzenie, jazda na rowerze, ergometr, stepper itp.
• Intensywność treningu można kontrolować na podstawie 5 czynników:
  1. częstość akcji serca
  2. moc w watach
  3. pobór tlenu
  4. poziom mleczanu we krwi
  5. kontrola według skali BORGA (miara subiektywnego odczuwania stresu)
• Zalecane w treningu wytrzymałościowym o umiarkowanej intensywności:  
  • 45-65% rezerwy tętna, wartość Borga: 11–13
  • czas trwania: 30 minut lub więcej na sesję treningową
• Zalecane w treningu wytrzymałościowym o wysokiej intensywności: 
  • 65-85% rezerwy tętna, wartość Borga: 13–16
  • czas trwania: 20 minut lub więcej na sesję treningową

Trening siłowy

• Ćwiczyć całe ciało, tj. jak najwięcej grup mięśni.
• Zalecenie dotyczące kontroli treningu
  • intensywność: 30% maksymalnej siły („maksimum dla jednego powtórzenia“)
  • zakres: 6–8 ćwiczeń, 10–15 powtórzeń
  • przebieg zwiększenie do 50–60%
• Wybrane efekty:
  
  • stabilizacja układu mięśniowo-szkieletowego
  • kompensacja spadku masy mięśniowej wraz z wiekiem
  • poprawa wrażliwości na insulinę
  • poprawa metabolizmu mięśni

Trening koordynacyjny

• Zmniejszenie ryzyka urazów
• Zmniejszenie ryzyka upadku
• Indywidualnie dopasowany trening jest możliwy również u pacjentów z następującymi schorzeniami:
  • stabilna choroba wieńcowa
  • stan po interwencji przezcewnikowej (PCI)
  • stabilna przewlekła niewydolność serca
  • stabilna kardiomiopatia
  • stan po wszczepieniu kardiowertera-defibrylatora
  • stan po transplantacji serca
  • choroby zastawki serca
  • stan po operacji zastawki serca

Połączenie aktywności fizycznej ze zmianą diety

• U pacjentów z nadwagą/otyłością rozpoczynających dietę niskokaloryczną aktywność fizyczna jest ważna, aby przeciwdziałać utracie masy mięśniowej¹².
  • Połączenie zmian w diecie i ćwiczeń fizycznych prowadzi do znacznie lepszych wyników niż sama dieta pod względem jakości utraty masy ciała (stosunek utraty tkanki tłuszczowej do utraty tkanki mięśniowej).
• Utrzymanie lub zwiększenie masy mięśniowej jest ważne dla poziomu metabolizmu spoczynkowego, nawet po zakończeniu diety.

Sport Fitness Redukcja masy ciała Budowanie masy mięśniowej Porady lekarza rodzinnego Motywacja Trening Plan treningowy Trening aerobowy Trening anaerobowy Trening siłowy Trening wytrzymałościowy

Aktywność fizyczna, w szczególności w nadwadze i otyłości

document-disease document-nav document-tools document-theme

Ćwiczenia są korzystne dla zdrowia, ale w wielu segmentach populacji nie są praktykowane w wystarczającym zakresie1. Konsekwencją braku ruchu i otyłości jest rosnąca liczba zachorowań na tak zwane choroby cywilizacyjne, które przodują w globalnych statystykach przyczyn zgonów, głównie choroby sercowo-naczyniowe2.

Profilaktyka/Promocja zdrowego trybu życia

Aktywność fizyczna w nadwadze i otyłości

/link/6f01e576496e4521a2257ecb8d95c69c.aspx

/link/6f01e576496e4521a2257ecb8d95c69c.aspx

aktywnosc-fizyczna-wnadwadze-iotyloscii-otylosci

SiteDisease

Aktywność fizyczna w nadwadze i otyłości

K.Reinhardt@gesinform.de

anders@nhisilje.lango@nhi.no (patched by linkmapper)

pl

pl

pl