Definicja: Numeryczna aberracja chromosomalna z brakującym chromosomem X (kariotyp 45,X) lub strukturalnie wadliwym (postacie mozaikowe) chromosomem X.
Częstość występowania: Zapadalność wynosi ok. 1 na 2000–3000 żywych urodzeń noworodków płci żeńskiej.
Objawy: Od wieku ok. 18 miesięcy zauważalne staje się zahamowanie wzrostu. Dojrzewanie płciowe charakteryzuje się pierwotnym brakiem miesiączki, niepowodzeniem dojrzewania płciowego i brakiem rozwoju drugorzędowych cech płciowych.
Wyniki: Wrodzony obrzęk limfatyczny, niskorosłość, dysgenezja gonad, zdeformowana klatka piersiowa w kształcie tarczy, boczne fałdy szyi w kształcie skrzydeł (skrzydlik szyjny), hipogonadyzm, szeroko rozstawione sutki, koślawość łokci oraz skrócone kości śródręcza i śródstopia. Jeśli występuje postać mozaikowa, wyniki są mniej wyraźne. Zazwyczaj nie występuje opóźnienie umysłowe.
Diagnostyka: Określenie kariotypu (w przypadku postaci mozaikowych możliwa jest błędne rozpoznanie), FSH/LH, estradiolu, FT4 i TSH.
Leczenie: Zazwyczaj stosuje się leczenie objawowe hormonami wzrostu i estrogenami.
informacje ogólne
Definicja
Numeryczna aberracja chromosomalna z brakującym (kariotyp 45,X) lub strukturalnie wadliwym (postacie mozaikowe) chromosomem X w kariotypie kobiecym1.
Cechy kliniczne obejmują wrodzony obrzęk limfatyczny, niskorosłość i dysgenezję gonad2.
Rozpoznanie zwykle ustala się w ramach diagnostyki prenatalnej, podczas porodu, w wieku wzrostowym w wyniku widocznej niskorosłości lub u młodych kobiet z powodu braku dojrzałości płciowej z pierwotnym brakiem miesiączki.
częstość występowania
1 na 2000–3000 żywych urodzeń noworodków płci żeńskiej1
Etiologia i patogeneza
U kobiet dotkniętych chorobą kariotyp to 45,X lub w ok. 30% przypadków występuje wariant mozaikowy 45,X/46,XX.
Mogą również wystąpić inne aberracje chromosomalne, w których brakuje części chromosomu płciowego.
Kariotyp 45,X (tylko jeden chromosom X) opiera się na nieprawidłowym rozmieszczeniu chromosomów podczas tworzenia komórek rozrodczych w trakcie mejozy, w ok. 60% przypadków brakuje ojcowskiego chromosomu X.
Śmiertelność prenatalna jest bardzo wysoka.
Szacuje się, że nawet 99% wszystkich ciąż z zespołem Turnera kończy się poronieniem w 1. lub 2. trymestrze ciąży3.
Typowe zahamowanie wzrostu często pojawia się w wieku około 18 miesięcy6.
Niskorosłość jest najbardziej widoczna w wieku 9–10 lat.
Średni wzrost kobiet z zespołem Turnera jest o około 20 cm niższy od oczekiwanego wzrostu końcowego w oparciu o potencjał genetyczny (średni wzrost obojga rodziców).
ICD-10
Q96 Zespół Turnera
Q96.0 Kariotyp 45, X
Q96.1 Kariotyp 46, X izo (Xq)
Q96.2 Kariotyp 46, X z nieprawidłowym chromosomem płciowym, z wyjątkiem izo (Xq)
Q96.3 Mozaika, 45, X / 46, XX lub XY
Q96.4 Mozaika, 45, X / inne linie komórkowe z nieprawidłowym chromosomem płciowym
Q96.8 Inne warianty zespołu Turnera
Q96.9 Zespół Turnera, nieokreślony
diagnostyka
O ile nie zaznaczono inaczej, artykuł został oparty na tych źródłach7.
Kryteria diagnostyczne
Kariotyp 45,X lub mozaika 45,X/46,XX lub inne aberracje chromosomalne z brakującym lub strukturalnie uszkodzonym chromosomem X
Niskorosłość (bez leczenia wzrost końcowy często poniżej 150 cm)
Niepowodzenie dojrzewania płciowego
Inteligencja
Z reguły brak niepełnosprawności intelektualnej, u ok. 10% pacjentek występują łagodne lub umiarkowane zaburzenia rozwojowe.
U ok. 70% ma problemy z nauką, przy czym szczególnie zaburzony jest rozwój umiejętności niewerbalnych, percepcyjnych i motorycznych8.
Inne typowe cechy kliniczne zespołu Turnera obejmują1,7:
Wrodzony, przemijający obrzęk limfatyczny (grzbiet dłoni lub stopy), który utrzymuje się przez kilka lat i może nasilać się w okresie dojrzewania.
zdeformowaną klatkę piersiową w kształcie tarczy z szeroko rozstawionymi sutkami
skrzydlik szyjny (boczne fałdy szyi w kształcie skrzydeł)
koślawość (deformacja) łokcia
skrócone kości śródręcza i śródstopia
Wady serca (często koarktacja aorty) w 17–45% przypadków; dwupłatkowa zastawka aortalna jest powszechna i może przyczyniać się do poszerzenia aorty w wieku dorosłym.
Wady rozwojowe nerek — nerka podkowiasta, podwójny moczowód — mogą w rzadkich przypadkach prowadzić do dysfunkcji nerek.
Neurogenny ubytek słuchu: powtarzające się zakażenia ucha w dzieciństwie mogą prowadzić do pogorszenia słuchu.
wady wzroku, takie jak zez, ptoza lub błąd refrakcji
Postacie mozaikowe mogą być fenotypowo dyskretne, a kobiety dotknięte chorobą mogą zajść w ciążę.
Opóźniony rozwój poznawczy i zaburzenia lękowe są możliwymi nieprawidłowościami w okresie dojrzewania.
Większość dziewcząt i kobiet dotkniętych zespołem Turnera jest zadowolona z jakości swojego życia9.
Dodatkowe konsultacje u specjalistów
Gonadotropiny, wzrost (FSH/LH) u dzieci poniżej trzeciego roku życia i powyżej ósmego do dziewiątego roku życia
Niski poziom estrogenu (estradiolu)
Zazwyczaj wystarczające jest określenie kariotypu za pomocą badania krwi, ale zespół Turnera może zostać przeoczony w postaciach mozaikowych1, dlatego należy przeanalizować co najmniej 30 komórek.
Oznaczanie we krwi wartości tyroksyny (T4) i TSH w wieku 10–20 lat; istnieje zwiększone ryzyko niedoczynności tarczycy.
Dalsze badania u specjalisty
Sekcję opracowano na podstawie tych źródeł literaturowych1,7,10-12.
Diagnostyka prenatalna
Obrzęk płodu jest często widoczny w badaniu ultrasonograficznym.
Badanie krwi matki może być potwierdzeniem zmienionych poziomów beta-hCG, niesprzężonego estriolu i alfa-fetoproteiny.
Wyniki badania chromosomów mogą odbiegać od normy.
Podczas porodu
W niektórych przypadkach rozpoznanie można ustalić po urodzeniu, gdy dziecko wykazuje klasyczne objawy, takie jak opuchnięte, obrzęknięte dłonie i stopy lub powiększona skóra szyi.
Zespół niedorozwoju lewego serca lub zwężenie cieśni aorty mogą również wskazywać na zespół Turnera.
Obowiązkowa u pacjentek z zespołem Turnera, aby dowiedzieć się, czy istnieje wrodzona wada serca.
Krzywa wzrostu
Istnieje swoista dla zespołu, orientacyjna krzywa wzrostu7,10,13.
Umożliwia przybliżone określenie przypuszczalnego ostatecznego wzrostu.
Ponadto można znacznie łatwiej, niż w przypadku zwykłych krzywych, rozpoznać odchylenia od fizjologicznego wzrostu, które mogą na przykład wskazywać na niedoczynność tarczycy.
O ile nie zaznaczono inaczej, artykuł został oparty na tych źródłach7,10-12.
Cele terapii
Ustąpienie dolegliwości, dobre samopoczucie, satysfakcjonujące życie i samoakceptacja9
Odpowiedni do wieku rozwój drugorzędowych cech płciowych
Wzrost do ostatecznej wysokości
Zapobieganie powikłaniom sercowym, płucnym, żołądkowo-jelitowym, endokrynologicznym i psychologicznym
Ogólne informacje o leczeniu
Leczenie hormonami wzrostu należy rozpocząć, gdy widoczne jest opóźnienie wzrostu (długość ciała poniżej –2 odchyleń standardowych [SD]).
Wczesne leczenie hormonami wzrostu może prowadzić do odpowiedniego dla wieku rozpoczęcia dojrzewania.
Leczenie estrogenami służy rozwojowi drugorzędowych cech płciowych (kobiece piersi) i chroni przed zaburzeniami spowodowanymi niedoborem estrogenów (choroby układu krążenia, osteoporoza).
W okresie dojrzewania około 80–90% pacjentek ma podwyższony poziom FSH i LH przy jednocześnie niskim poziomie estrogenów.
Ponadto po podaniu estrogenu można podać progestagen w celu uregulowania comiesięcznej miesiączki14.
Regularne leczenie hormonalne należy rozpocząć w wieku 11–12 lat14.
Leczenie farmakologiczne
Leczenie hormonami wzrostu
Ostateczny wzrost w wyniku leczenia hormonami wzrostu może zostać zwiększony średnio o 7–15 cm12.
rekombinowany ludzki hormon wzrostu w tygodniowej dawce 0,3–0,4 mg/kg lub 4 j.m./m12
Jak dotąd nie ma zgody co do tego, czy to długotrwałe i kosztowne leczenie jest rzeczywiście opłacalne.
Leczenie estrogenami z cykliczną suplementacją progesteronu od początku okresu dojrzewania
W większości przypadków produkcja estrogenów przez jajniki nie jest wystarczająca.
W 90% przypadków leczenie jest konieczne do osiągnięcia pełnego rozwoju pokwitania i możliwie najbardziej fizjologicznego wzrostu ciała1,12,14.
Leczenie estrogenami należy rozpocząć między 11. a 12. rokiem życia, ale nie później niż w wieku 14 lat14.
Jest to korzystne dla rozwoju psychospołecznego, jeśli dziewczęta doświadczają dojrzewania mniej więcej w tym samym czasie, co ich koleżanki w tym samym wieku.
W przypadku jednoczesnego leczenia hormonami wzrostu, terapia estrogenowa może być rozpoczęta w bardzo niskich dawkach przed okresem dojrzewania i w ten sposób może wspierać wzrost ciała14-15.
Nie ma międzynarodowego konsensusu co do optymalnego leczenia.
Dotychczas nie odnotowano zwiększonej częstości występowania raka piersi podczas terapii16.
U niektórych kobiet podczas leczenia można zaobserwować podwyższone wartości enzymów wątrobowych.
W wieku 9–10 lat leczenie oksandrolonem (sterydem anabolicznym) może być przydatne w celu przyspieszenia wzrostu i zyskania czasu przed rozpoczęciem terapii estrogenowej17.
Zalecenia dla pacjentek
Warto współpracować z centrum kompetencyjnym lub konsultacjami ds. zespołu Turnera, oferowanymi np. w szpitalu uniwersyteckim.
Spontaniczna ciąża jest możliwa tylko u 2% kobiet dotkniętych chorobą.
W przypadku silnego pragnienia posiadania dzieci, opcją może być sztuczne zapłodnienie przy użyciu własnych komórek jajowych (zapłodnienie in vitro, IVF) lub wszczepienie zapłodnionych komórek jajowych dawczyni („transfer zarodka“, dozwolony tylko w niektórych krajach).
Szczególne ryzyko ciąży u pacjentek z zespołem Turnera:
Sybert VP. Phenotypic effects of a mosaicism for a 47,XXX cell line in Turner syndrome. J Med Genet 2002; 39: 217-21. PubMed
Elsheikh M, Wass JA, Conway GS. Autoimmune thyroid syndrome in women with Turner's syndrome -- the association with karyotype. Clin Endocrinol (Oxf) 2001; 55: 223-6. PubMed
Davenport ML, Punyasavatsut N, Stewart PW, Gunther DF, Savendahl L, Sybert VP. Growth failure in early life: an important manifestation of Turner syndrome. Horm Res 2002; 57: 157-64. PubMed
Cui X, Cui Y, Shi L, Luan J, Zhou X, Han J. A basic understanding of Turner syndrome: Incidence, complications, diagnosis, and treatment. Intractable Rare Dis Res. 2018;7(4):223-228. doi:10.5582/irdr.2017.01056. www.ncbi.nlm.nih.gov. www.ncbi.nlm.nih.gov
Björlin Avdic H, Butwicka A, Nordenström A, Almqvist C, Nordenskjöld A, Engberg H, Frisén L. Neurodevelopmental and psychiatric disorders in females with Turner syndrome: a population-based study. J Neurodev Disord. 2021 Oct 27;13(1):51. doi: 10.1186/s11689-021-09399-6. PMID: 34706642; PMCID: PMC8554886. www.ncbi.nlm.nih.gov. www.ncbi.nlm.nih.gov
Vijayakanthi N, Marcus DJ, Fritz SP, Xiang Y, Fadoju D. Body image, self-perception and satisfaction among girls with Turner syndrome-A prospective cross-sectional study. J Clin Endocrinol Metab. 2021 Dec 10:dgab889. doi: 10.1210/clinem/dgab889. Epub ahead of print. PMID: 34893832. academic.oup.com. academic.oup.com
Paolucci DG, Bamba V. Turner Syndrome: Care of the Patient: Birth to Late Adolescence. Pediatr Endocrinol Rev. 2017 Jun;14(Suppl 2):454-461. doi: 10.17458/per.vol14.2017.pb.turnersyndromecare. PMID: 28647950. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Van Pareren, Y. K. et al. Final height in girls with Turner syndrome after long-term growth hormone treatment in three dosages and low dose estrogens. J. Clin. Endocrinol. Metab. 88, 1119–1125 (2003). academic.oup.com. academic.oup.com
Lyon AJ, Preece MA, Grant DB. Growth curve for girls with Turner syndrome. Arch Dis Child 1985; 60: 932-5. PubMed
Gravholt, C. H. et al. Clinical practice guidelines for the care of girls and women with Turner syndrome: proceedings from the 2016 Cincinnati International Turner Syndrome Meeting. Eur. J. Endocrinol. 177, G1–G70 (2017). eje.bioscientifica.com. eje.bioscientifica.com
Ross JL, Quigley CA, Cao D, et al. Growth hormone plus childhood low-dose estrogen in Turner's syndrome. N Engl J Med 2011; 364: 1230-42. New England Journal of Medicine
Viuff MH, Stochholm K, Lin A, Berglund A, Juul S, Gravholt CH. Cancer occurrence in Turner syndrome and the effect of sex hormone substitution therapy. Eur J Endocrinol. 2021 Jan;184(1):79-88. doi: 10.1530/EJE-20-0702. PMID: 33112259. eje.bioscientifica.com. eje.bioscientifica.com
Gault EJ, Perry RJ, Cole TJ, et al. Effect of oxandrolone and timimg of pubertal induction on final height in Turner's syndrome: randomised, double blind, placebo controlled trial. BMJ 2011; 342: d1980. BMJ (DOI)
Mathisen B, Reilly S, Skuse D. Oral-motor dysfunction and feeding disorders of infants with Turner syndrome. Dev Med Child Neurol 1992; 34: 141-9. PubMed
Bois E, Nassar M, Zenaty D, Léger J, Van Den Abbeele T, Teissier N. Otologic disorders in Turner syndrome. Eur Ann Otorhinolaryngol Head Neck Dis. 2018 Feb;135(1):21-24. doi: 10.1016/j.anorl.2017.08.006. Epub 2017 Sep 21. PMID: 28941966. www.sciencedirect.com. www.sciencedirect.com
Autor*innen
Moritz Paar, Dr. med., Facharzt für Allgemeinmedizin, Münster
Q96; Q960; Q961; Q962; Q963; Q964; Q968; Q969
Kortvoksthet Turners syndrom 45 x turners syndrom kortväxthet x99 annan sjukdom i kvinnliga genitalia 45 x kortväxt kromosomfel q96.1 karyotyp 46,x iso q96.2 karyotyp 46,x med avvikande könskromosom, förutom iso q96.3 mosaicism, 45,x/46,xx eller xy q96.4 mosaicism, 45,x/andra cellinjer med avvikande könskromosom q96.8 andra varianter av turners syndrom q96.9 turners syndrom, ospecificerat Zespół Turnera
Aberracja chromosomalna Brak chromosomu X Kariotyp 45 X Kariotyp 45,X/46,XX Kariotyp 45,X/47,XXX Obrzęk limfatyczny Niskorosłość Dysgenezja gonad Brak rozwoju drugorzędowych cech płciowych Brak dojrzałości płciowej Deformacja klatki piersiowej w kształcie tarczy Fałdy na szyi w kształcie skrzydeł Skrzydlik szyjny Koślawość łokcia Kobiety z zespołem Turnera Koarktacja aorty Nerka podkowiasta Leczenie hormonem wzrostu
Definicja: Numeryczna aberracja chromosomalna z brakującym chromosomem X (kariotyp 45,X) lub strukturalnie wadliwym (postacie mozaikowe) chromosomem X. Częstość występowania: Zapadalność wynosi ok. 1 na 2000–3000 żywych urodzeń noworodków płci żeńskiej.
Ginekologia
Zespół Turnera
/link/f0b27697e93f4f9898c9e38c6e1c6ba6.aspx
/link/f0b27697e93f4f9898c9e38c6e1c6ba6.aspx
zespol-turnera
SiteDisease
Zespół Turnera
K.Reinhardt@gesinform.de
Ksilje.Reinhardt@gesinformlango@nhi.de (patched by linkmapper)no