Elastografia jest szybkim, bezbolesnym i nieinwazyjnym badaniem bez ryzyka powikłań, które pozwala ocenić elastyczność lub różnice w elastyczności tkanek.
W tej metodzie badania wykorzystuje się fakt, że w większości przypadków w obrębie zmienionej chorobowo tkanki zmienia się jej spoistość.
W badaniu fizykalnym palpacyjnie można subiektywnie ocenić twardość tkanki, która jest łatwo dostępna. Elastografia natomiast umożliwia zbadanie głębszych struktur i narządów.
Najczęściej jest używana do badania wątroby, ale również prostaty, tarczycy, piersi, trzustki, przewodu pokarmowego i węzłów chłonnych.
Podstawy techniczne
Zasada działania elastografii ultradźwiękowej opiera się na wykrywaniu zmian w elastyczności tkanki.
Tkanka jest uciskana przez niewielką siłę zewnętrzną (falę mechaniczną). Na ekranie przedstawiane są obok siebie dwa obrazy – B-mode i B-mode z nałożonym kolorowym elastogramem.
Wspólną cechą wszystkich dostępnych obecnie metod elastografii jest to, że za pomocą kontrastu i pomiaru ilościowego określa się stopień odkształcenia i czas powrotu tkanki do wyjściowego stanu.1
Wyróżnia się elastografię statyczną i dynamiczną.
Pierwsza obejmuje elastografię odkształceniową w czasie rzeczywistym (strain elastography - SE), w której porównuje się ze sobą spoistość tkanek pod wpływem ucisku (pomiar jakościowy).
Elastografię dynamiczną można podzielić na następujące rodzaje:
elastografia impulsu mocy promieniowania akustycznego (acoustic radiation force impulse – ARFI) i elastografia fali poprzecznej (shear wavese elastography – SWE) oraz
Obie metody dają wyniki ilościowe (prędkość w m/s jest przeliczana na kPa).
Wskazania
Wątroba
Do tej pory głównym obszarem zastosowania elastografii była wątroba.
Elastografia umożliwia odróżnienie prawidłowej wątroby od zwłóknienia lub marskości niezależnie od stopnia stłuszczenia. Umożliwia ocenę niealkoholowego stłuszczenia wątroby i innych rozległych uszkodzeń wątroby.
Korelacja wyniku uzyskanego w elastografii z rokowaniem pacjenta jest lepsza niż w przypadku biopsji wątroby. Innym możliwym zastosowaniem jest opisanie stopnia zwłóknienia w zapaleniu wątroby typu B i C.
Elastografia jest wykorzystywana głównie do monitorowania przebiegu choroby.
Trzustka
W trzustce możliwe jest częściowe różnicowanie zmian ogniskowych (gruczolakorak, guzy endokrynne i torbiele). Jednak rozróżnienie między ogniskowym przewlekłym zapaleniem trzustki a rakiem trzustki jest wciąż trudne. Nowotwory śluzowe, takie jak wewnątrzprzewodowy brodawkowaty nowotwór śluzowy (intraductal papillary mucinous neoplasm – IPMN), mają tendencję do łagodnego przebiegu. W ciężkim zapaleniu trzustki możliwe jest rozróżnienie między martwicą a czynnym miąższem. Autoimmunologiczne zapalenie trzustki charakteryzuje się rozległym zmniejszeniem elastyczności. Podejmowane są próby rozróżnienia między łagodną i złośliwą limfadenopatią.
Przewód pokarmowy
Jednym z zastosowań elastografii jest rozróżnienie zwężeń zwłóknieniowych od zapalnych w chorobie Leśniowskiego-Crohna w celu rozważenia leczenia operacyjnego. Zwłókniałe zwężenia są stwardniałe, a zapalne miękkie.2
Piersi
Badania wykazały, że elastografia może osiągnąć wyższą dokładność diagnostyczną niż konwencjonalne USG. Prowadzi to do zmniejszenia liczby wyników fałszywie dodatnich, a tym samym zmniejszenia liczby wykonywanych biopsji.3
Tarczyca
Elastografia polegająca na generowaniu odkształcenia badanego obszaru, jako dodatkowa funkcja ultrasonograficzna, znacznie poprawia diagnostykę tarczycy. W jednym z badań 90% guzków zostało prawidłowo zidentyfikowanych jako łagodne, gdy zastosowano jednocześnie ultrasonografię i elastografię.4
Gruczoł krokowy
Elastografia może być również stosowana w ultrasonografii transrektalnej i uzupełniać wyniki USG.
Węzły chłonne
Elastografia może uzupełniać dotychczasowe kryteria projekcji B w celu rozróżnienia łagodnych i złośliwych nowotworów węzłów chłonnych.2
Ponadto za pomocą elastografii można wybrać najbardziej podejrzany węzeł chłonny do biopsji.2
Inne możliwe obszary zastosowań
W układzie mięśniowo-szkieletowym za pomocą elastografii oceniane jest ścięgno Achillesa w celu zwiększenia pewności diagnostycznej w tendinopatiach.2
Badanie
Przygotowanie
Przed badaniem jamy brzusznej pacjenci powinni być na czczo lub 6 godzin od ostatniego posiłku
W przypadku pozostałych wskazań nie jest konieczne specjalne przygotowanie.
Procedura
W zasadzie procedura nie różni się od techniki badania ultrasonograficznego.
W zależności od badanego obszaru do skóry przykładana jest głowica ultrasonograficzna, który wibruje z określoną częstotliwością.
Ponieważ tkanka nie odkształca się liniowo, należy zachować ostrożność, aby zastosować jak najmniejszy nacisk na początku badania. W badaniu wykorzystuje się żel do USG.5
Warunkiem uzyskania dobrego elastogramu jest dobra projekcja B.5
Badanie jest bezbolesne i pozbawione skutków ubocznych. Emisja fali dźwiękowej jest odczuwalna jako lekkie pukanie.
Należy wykonać 10 prawidłowych pomiarów.
Interpretacja
Im twardsza i mniej elastyczna jest tkanka, tym szybciej przechodzą przez nią emitowane fale.
Odkształcenie może być wyrażone jako wartość liczbowa w kilopaskalach (kPa).
Im bardziej zwarta tkanka, tym mniejsze odkształcenie i wyższe wartości pomiarowe.
Oprócz danych w kilopaskalach dostępne są inne parametry, np. klasyfikacja stopnia odkształcenia wg skali Tsukuba.
Dalsze wyjaśnienia dotyczące patologicznych lub niejasnych wyników
Złotym standardem pozostaje biopsja i ocena histologiczna tkanki.
Dodatkowo można wykonać badania laboratoryjne i inne badania obrazowe (np. TK, RM, USG).
Źródła błędów
Doświadczenie osoby wykonującej badanie
Brak standaryzacji
Wysoki wskaźnik BMI i/lub wodobrzusze w przestrzeni okołowątrobowej ograniczają możliwości wykonania i interpretacji wyniku elastografii jamy brzusznej.
Rozliczenie
Elastografia nie jest badaniem dostępnym w ramach NFZ. Istnieją projekty naukowe, w ramach których badanie może zostać wykonane, ale są one zwykle ograniczone czasowo i realizowane przez wybrane placówki.
Koszty badania ponosi pacjent.
Badanie może być odstępne w ramach abonamentu w prywatnych firmach medycznych.
Barr RG, Willson SR, Rubens D, et al. Update to the Society of Radiologists in Ultrasound Liver Elastography Cansensus Statetment. Radiology 2020; 296:263–274. DOI
EFSUMB Guidelines and Recommendations on the Clinical Use of Liver Ultrasound Elastography, Update 2017 DOI
The EFSUMB Guidelines and Recommendations for the Clinical Practice of Elastography in Non-Hepatic Applications, Update 2018 DOI
Janczewska E , Pisula A , Simon K. Rekomendacje dotyczące wykonywania badań elastograficznyuch wątroby. Przegl Epidemiol 2015; 69: 429-33. pteilchz.org.pl
European Federation for Ultrasound in Medicine and Biology (EFSUMB) Guidelines and Recommendations on the Clinical Use of Ultrasound Elastography. Part 1: Basic Principles and Technology. dx.doi.org
European Federation for Ultrasound in Medicine and Biology (EFSUMB) Guidelines and Recommendations on the Clinical Use of Ultrasound Elastography. Part 2: Clinical Applications. dx.doi.org
Piśmiennictwo
Nowicki A, Dobruch-Sobczak K. Wprowadzenie do ultradźwiękowej ultrasonografii. J Ultrason. 2016 Jun;16(65):113-24. DOI
Zaleska-Dorobisz U, Pawluś A, Kucharska M. et al. Elastografia SWE w ocenie włóknienia wątroby." Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej 2015; 69: 221–226. DOI
Milkiewicz P. Elastografia wątroby w codziennej praktyce klinicznej. Gastroenterologia Kliniczna 2017;9(1):1-6. journals.viamedica.pl
EFSUMB Guidelines and Recommendations on the Clinical Use of Ultrasound Elastography. Part 1: Basic Principles and Technology. Ultraschall in Med 2013. www.dx.doi.org
EFSUMB Guidelines and Recommendations on the Clinical Use of Ultrasound Elastography. Part 2: Clinical Applications. Ultraschall in Med 2013. www.dx.doi.org
Imtiaz S. Breast elastography: A new paradigm in diagnostic breast imaging. Applied Radiology 2018. www.appliedradiology.com
Pressemitteilung der DEGUM. Schilddrüsenknoten – gutartig oder bösartig? Ultraschall-basierte Methode verbessert die Diagnostik deutlich. 2017. www.degum.de
Dietrich CF, Barr RG, Farrokh A et al. Strain Elastography - How To Do It?. Ultrasound Int Open 2017. dx.doi.org
Autorzy
Grzegorz Margas, Dr n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (recenzent)
Adam Windak, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
Miriam Spitaler, Dr n. med., lekarz rodzinny, Innsbruck/Austria
Elastografia jest szybkim, bezbolesnym i nieinwazyjnym badaniem bez ryzyka powikłań, które pozwala ocenić elastyczność lub różnice w elastyczności tkanek. W tej metodzie badania wykorzystuje się fakt, że w większości przypadków w obrębie zmienionej chorobowo tkanki zmienia się jej spoistość.