Świąd w okolicy odbytu

Co to jest świąd w okolicy odbytu?

Świąd w okolicy odbytu oznacza przewlekłe lub nawracające swędzenie przy odbycie, ujściu jelita. Jeśli trwa on dłużej niż 6 tygodni, nazywany jest świądem przewlekłym. Świąd odbytu jest najczęstszym objawem w proktokologii. Na świąd w okolicy odbytu cierpi nawet 5% populacji. Przebieg jest często nawracający. Oznacza to, że po chwilowej poprawie dolegliwości wciąż wracają.

Przyczyny

Pewną rolę może odgrywać utrzymująca się wilgoć w okolicy odbytu. Możliwymi przyczynami są choroby miejscowe w okolicy odbytu lub dolegliwości ginekologiczne. Do niebezpiecznych chorób, którym można zapobiegać, należą choroby ogólnoustrojowe, takie jak cukrzyca, choroby wątroby, mocznica, chłoniaki, przewlekłe zapalne choroby jelit i układowe choroby skóry.

Zarówno zbyt intensywna, jak i zbyt niedbała higiena osobista może wywołać świąd. Zbyt częste mycie wysusza skórę, ponieważ wypłukiwane są tłuszcze, chroniące skórę. W efekcie świąd się nasila. I odwrotnie, zła lub niedbała higiena osobista również sprzyja powstawaniu odpowiednich dolegliwości. Drapanie się, gdy swędzi, zwykle nasila uczucie świądu.

Ponadto substancje drażniące w pożywieniu prawdopodobnie również mogą powodować lub przynajmniej nasilać świąd odbytu. Może to nastąpić pośrednio poprzez zmianę konsystencji stolca. Do substancji niekorzystnych należą m.in. kawa, herbata, piwo, pomidory i czekolada. Pewną rolę wyzwalającą odgrywają również leki, np. cytostatyki.

U 20–25% chorych nie udaje się ustalić przyczyny.

Świąd może wystąpić jako nieswoisty objaw przy wielu chorobach w okolicy odbytu lub odbytnicy na przykład:

Hemoroidy

• Epizody jasnoczerwonej krwi w stolcu, która może rozpryskać się w toalecie podczas wypróżniania.
• Możliwe wyczuwalne guzki w okolicy odbytu.
• Potwierdzenie rozpoznania przez diagnostykę medyczną, w razie potrzeby za pomocą rektoskopii.
• Przyczyna jest w dużej mierze niewyjaśniona.

Wypadnięcie odbytu (wypadnięcie błony śluzowej)

• Oznacza wypadnięcie błony śluzowej kanału odbytu.
• Dotyczy całego obszaru kanału odbytu lub tylko jego części.
• Zajęty jest odcinek odbytnicy o długości maksymalnie 2 cm.
• Ucisk na odbytnicę może spowodować ponowne wybrzuszenie wypadnięcia.

Wypadnięcie odbytnicy (wypadnięcie wszystkich warstw ściany jelita)

• Oznacza to wypadnięcie wszystkich warstw ściany odbytnicy.
• Wypadnięcie może mieć długość ok. 10–20 cm.
• Za pomocą badania palpacyjnego próbuje się wsunąć odbytnicę z powrotem.
• Ucisk na odbytnicę spowoduje ponowne wybrzuszenie wypadnięcia.

Szczelina odbytu

• Oznacza bolesne rozdarcia błony śluzowej.
• Osoby dotknięte chorobą mogą w pewnych okolicznościach czuć rozdarcie.
• Często na papierze toaletowym jest widoczna świeża krew.
• Prowadzi do zawilgocenia okolic odbytu.
• Występuje zarówno u małych dzieci, jak i u kobiet po porodzie.

Ropień odbytu i przetoka odbytu

• Ropień odbytu wynika głównie z ostrego zapalenia gruczołów w okolicy odbytu.
• Przetoki odbytu prawie zawsze powstają z istniejącego ropnia odbytu. Dokładny mechanizm powstawania nie jest znany.
• Przetoka często przebiega od kanału odbytu do skóry, która leży wokół odbytu. Otwór zewnętrzny może być widoczny.
• Osoby chore skarżą się na uczucie wilgoci.
• Od czasu do czasu rozwijają się podrażnienia skóry (egzema).

Zapalenie odbytnicy spowodowane m.in. chorobą Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego

• Idiopatyczne zapalenie odbytnicy występuje bez znanej przyczyny.
• Zapalenie odbytnicy w przebiegu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego: przewlekła biegunka, krew i śluz w stolcu, zwłaszcza u młodszych pacjentów.
• Zapalenie odbytnicy w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna: przewlekła biegunka, bóle brzucha i zmiany w okolicy odbytu.

Zapalne choroby skóry

• • miejscowo w wyniku innej choroby okolicy odbytu, takiej jak hemoroidy, przetoki
    w przypadku alergii kontaktowych
  • wyprysk atopowy (neurodermit)
  • wyprysk łojotokowy (łojotokowe zapalenie skóry)
  • łuszczyca
  • liszaj twardzinowy zanikowy
  • liszaj czerwony (płaski)
  • rumień polekowy.

Biegunka

• Biegunka o różnych przyczynach może miejscowo wysuszać skórę i błonę śluzową oraz powodować podrażnienia związane z używaniem papieru toaletowego.

Zakażenia

Pasożyty

• Owsiki
  • Są zwane też owsikami ludzkimi.
  • Występują najczęściej u małych dzieci.
  • intensywne świąd odbytu w nocy.
  • Robak może być widoczny w stolcu lub wokół otworu odbytnicy.
• Tasiemce
• Roztocze
  • świerzb
• Pierwotniaki
  • giardioza.

Grzyby

• Grzybica może wystąpić w przypadku utrzymującej się wilgoci, np. spowodowanej przetokami lub inkontynencją.
• Zakażenie grzybicza prawie zawsze pojawia się w wyniku innych chorób lub leczenia antybiotykami.
• Często występują kandydozy i dermatofity (zakażenie grzybicą).
• Przy uporczywej wilgoci z powodu przetoki lub nietrzymania moczu
  • w wyniku innych chorób lub antybiotykoterapii.

Bakterie

• Rak odbytu
  • jest to rzadka choroba
  • objawy miejscowe w postaci ran, krwawień i wyrostków w otworze kanału odbytu i wokół niego.
• Inne
  • choroba Bowena (neoplazja śródnaskórkowa)
  • erytroplazja Queyrata
  • pozasutkowa postać choroby Pageta
  • histiocytoza z komórek Langerhansa
  • vhłoniak Hodgkina
  • rak płaskonabłonkowy skóry
  • rak stercza
  • rak jelita grubego i odbytnicy lub Polipy jelita grubego
  • gruczolak potowy.
• Swędzenie spowodowane nowotworem złośliwym
  • zazwyczaj na całym ciele
  • np. przy chłoniakach, białaczce i raku prostaty.

Przyczyny hormonalne i metaboliczne lub zapalne

• niedobór żelaza (świąd uogólniony całego ciała)
• zapalne choroby jelit
• cukrzyca
• zespół Sjögrena.

Przyczyny psychosomatyczne

• świąd somatoformiczny, patrz także artykuł Zaburzenia somatoformiczne.
• depresja.

Przyczyny neuropatyczne

• Na przykład w przypadku ucisku korzeni nerwowych w lędźwiowym odcinku kręgosłupa.

Historia choroby i badanie lekarskie

Lekarz bardzo dokładnie wypyta o dolegliwości. Możliwe pytania to:

• Kiedy pojawiają się objawy?
• Czy zauważył(a) Pan(i) krwawienia lub wydzieliny?
• Jak wygląda wypróżnianie (częstotliwość, konsystencja, kontynencja, higiena)?
• Czy uprawia Pan(i) seks analny, a jeśli tak, to czy z użyciem lubrykantu?
• Czy występują inne choroby i dolegliwości?

Podczas badania przedmiotowego okolica anogenitalna jest oglądana, a następnie oceniana palpacyjnie. Lekarz wyjaśni wcześniej tę metodę badania. Służy ona do oceny kanału odbytu i ewentualnie gruczołu krokowego. Jeśli jest to wskazane, dodatkowo zlecane są badania laboratoryjne w celu wykluczenia chorób ogólnoustrojowych.

W specjalistycznych placówkach medycznych można również wykonać proktoskopię. Służy ona np. do wykrywania hemoroidów lub zapalenia odbytnicy. Rektoskopia służy do oceny odbytnicy. Kolonoskopia nadaje się do kontroli całego jelita grubego, ale jest też najbardziej inwazyjną metodą badania. W zależności od podejrzewanego rozpoznania lekarz może również zalecić wizytę u ginekologa lub dermatologa/alergologa.

Terapia

Co możesz zrobić sam?

• Odpowiednia higiena z regularnym, ale niezbyt częstym myciem się.
• Należy używać tylko wody, np. prysznic lub bidet.
• Unikać detergentów (środków myjących, zawierających mydła/surfaktanty).
• Delikatnie osuszyć.
• Nie trzeć i nie szorować suchym papierem, używać dużej ilości papieru toaletowego lub wody.
• Pielęgnacja skóry w okolicy odbytu.
• Produkty pielęgnacyjne bez alergenów, odbudowujące barierę skórną lub miękka pasta z tlenkiem cynku.
• Środki mające na celu zmniejszenie miejscowego narażenia na działanie potu.
• Należy nosić bawełnianą bieliznę.
• Nie należy nosić obcisłych ubrań.
• Unikać czynności, które prowadzą do zwiększonej potliwości.
• Podczas miesiączki używać tamponów zamiast podpasek.
• Nie należy siedzieć zbyt długo w miejscu, unikać plastikowych siedzeń.
• Nie drapać.
• Aby złagodzić miejscową wilgoć, można umieścić w fałdzie pośladkowym chłonne bawełniane kompresy i często je zmieniać.
• Unikać czynników wyzwalających świąd.
• Dostosować nawyki żywieniowe.
• Celem jest kształtny stolec i obniżenie zwiększonej częstotliwości oddawania stolca.

Leki

W celu złagodzenia świądu zaleca się stosowanie miejscowych glikokortykosteroidów. Ze względu na reakcje niepożądane nie należy ich stosować długotrwale. W bardzo ciężkich przypadkach stosuje się miejscowe inhibitory kalcyneuryny (pimekrolimus, takrolimus). Inne leki mają możliwą skuteczność, ale nie zostało to dotychczas wystarczająco udowodnione. Są to m.in. krem z kapsaicyną, miejscowo stosowany palmitoiloetanoloamid (składnik aktywny podobny do kannabinoidów), kremy zawierające mocznik oraz wstrzykiwanie pod skórę miejscowych glikokortykosteroidów.

Autorzy

• Hannah Brand, absolwentka studiów medycznych, Berlin
• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent