Kobiety w ciąży nie są włączane do badań klinicznych szczepionek, ponieważ ze względów etycznych nie prowadzi się eksperymentów dotyczących ryzyka uszkodzenia płodu.
"Żywe" szczepionki przeciwwirusowe lub przeciwbakteryjne są przeciwwskazane w czasie ciąży, istnieje bowiem teoretyczne ryzyko wywołania zakażenia u płodu.
Ciąża nie jest przeciwwskazaniem dla zastosowaniaszczepionek inaktywowanych zaleca się szczepienie przeciwkogrypie,tężcowi,błonicy,krztuścowi, Covid-191.
Noworodki mogą uzyskać ochronę dzięki aktywnemu przezłożyskowemu transportowi przeciwciał swoistych dla drobnoustrojów, z którymi kobieta miała wcześniej kontakt lub które wytworzyła po szczepieniu1.
W pierwszym trymestrze ciąży należy wykonywać tylko pilnie wskazane szczepienia, aby często występujące we wczesnej ciąży poronienia samoistne nie były błędnie kojarzone ze szczepieniem.
Szczepienie w okresie karmienia piersią
W okresie karmienia piersią zarówno kobieta karmiąca, jak i niemowlę karmione piersią mogą otrzymać wszystkie zalecane szczepienia. Kobietom karmiącym nie należy podawać jedynie szczepionki przeciwko żółtej gorączce.
Szczepionki inaktywowane
Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi i nagminnemu porażeniu dziecięcemu (DTP-IPV)
Dzieci w pierwszych miesiącach życia należą do grupy zwiększonego ryzyka ciężkiego przebiegu krztuśca, a źródłem zakażenia niemowląt w tym okresie zwykle są ich najbliżsi – rodzice i rodzeństwo.
Wszystkie te szczepionki są szczepionkami inaktywowanymi.
Szczepienie przeciwko krztuścowi szczepionką skojarzoną Tdap jest zalecane kobietom w każdej ciąży.
Szczepienie powinno odbyć się na początku III. trymestru (obecny największy transfer przeciwciał matczynych), a w przypadku zwiększonego prawdopodobieństwa wystąpienia porodu przedwczesnego już w II. trymestrze, niezależnie od odstępu czasu od wcześniej podawanych szczepień przeciwko krztuścowi.
Jeśli szczepienie przeciwko krztuścowi zalecane w czasie ciąży nie zostało wykonane, najlepiej zaszczepić matkę w pierwszych dniach po porodzie.
Przed porodem należy sprawdzić, czy zapewniona jest ochrona immunologiczna (szczepienie w ciągu ostatnich 10 lat) dla osób z bliskiego otoczenia noworodka.
Na podstawie badań dzieci, których matki były szczepione w czasie epidemii lub przed stwierdzeniem ciąży, szczepionki te uważa się za bezpieczne w ciąży2-4.
Szczepienie przeciwko COVID-19 jest zalecane dla kobiet w ciąży i karmiących piersią:
Kobietom w ciąży, które nie były jeszcze szczepione, zaleca się szczepienie dwiema dawkami szczepionki mRNA COVID-19 w odstępie 3–6 tygodni (Comirnaty) lub 4–6 tygodni (Spikevax) od II. trymestru. [z uwagi na dużo większą liczbę danych naukowych dotyczących szczepionek mRNA w wielu krajach, także w Polsce są one preferowane u ciężarnych]1.
Jeśli ciąża została stwierdzona już po szczepieniu pierwotnym, drugie szczepienie należy wykonać dopiero od II. trymestru.
Ponadto nieszczepionym kobietom karmiącym piersią zaleca się szczepienie dwiema dawkami szczepionki mRNA w odstępie 3–6 tygodni (Comirnaty) lub 4–6 tygodni (Spikevax).
W trakcie ciąży zaleca się podawanie inaktywowanej szczepionki czterowalentnej.
Atenuowane żywe szczepionki przeciwko grypie (aerozol do nosa) są przeciwwskazane.
Szczepienie jest zalecane, ponieważ kobiety w ciąży są narażone na zwiększone ryzyko ciężkiego przebiegu choroby i powikłań w przypadku zachorowania, a także dlatego, że wykazano, iż szczepienie jest bezpieczne i równie skuteczne, jak u kobiet niebędących w ciąży56.
W przebiegu ciąży wzrasta ryzyko ciężkiego przebiegu choroby i powikłań (porody przedwczesne, wrodzone zakażenia u noworodków)1.
Szczepienie w trakcie ciąży pomaga również chronić dziecko w ciągu pierwszych 6 miesięcy po urodzeniu, czyli w fazie, w której dziecko jest narażone na zwiększone ryzyko ciężkich przebiegów i powikłań w przypadku zachorowania na grypę
W przypadku zwiększonego ryzyka zdrowotnego szczepienie jest zalecane od I. trymestru.
Zalecenie: Szczepienie inaktywowaną szczepionką czterowalentną o aktualnej kombinacji antygenów jest zalecane od II. trymestru. (wskazania WHO)
Do szczepienia stosuje się inaktywowaną szczepionkę zawierającą antygen powierzchniowy wirusa zapalenia wątroby typu B.
Zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B w czasie ciąży może mieć bardzo ciężki przebieg u matki i dziecka.
Brakuje badań klinicznych, ale w przypadku płodów, których matki były szczepione w czasie ciąży, nie zaobserwowano zwiększonej częstości występowania wad rozwojowych.
Zalecenie: Kobiety w ciąży i karmiące piersią mogą być zaszczepione, jeśli jest to wskazane.
Zaleca się wstrzymanie się ze szczepieniem do zakończenia I. trymestru, jeśli jest to uzasadnione w świetle wskazań.
Szczepionka zawiera inaktywowane jednostki antygenowe wirusa japońskiego zapalenia mózgu.
Zalecenie: Kobiety w ciąży nie powinny być szczepione, ponieważ nie ma wystarczających badań ani doświadczeń empirycznych dotyczących stosowania tej szczepionki w czasie ciąży lub karmienia piersią.
Szczepionki żywe
Szczepienie przeciwko MMR
Szczepionka MMR zawiera żywe, atenuowane wirusy świnki, odry oraz różyczki.
Szczepionki z żywymi wirusami są zasadniczo przeciwwskazane u kobiet w ciąży, gdyż mogą prowadzić do wiremii u matki i dziecka.
Po szczepieniu żywą szczepionką należy unikać zajścia w ciążę przez 1 miesiąc.
Niemniej jednak u pacjentek, które otrzymały szczepienie MMR lub szczepienie przeciwko różyczce, nie zaobserwowano uszkodzeń płodu67.
Zalecenie: Szczepionki MMR nie należy podawać kobietom w ciąży.
Szczepienie przeciwko różyczce lub MMR we wczesnej ciąży nie stanowi wskazania do przerwania ciąży.
U kobiet w wieku rozrodczym należy w porę uzupełnić braki w szczepieniach.
Po szczepieniu żywą szczepionką należy unikać zajścia w ciążę przez jeden miesiąc.
Szczepienie przeciwko ospie wietrznej
Żywa szczepionka: przeciwwskazana w czasie ciąży
Kobietom seronegatywnym, które chcą zajść w ciążę, zaleca się dwukrotne szczepienie przeciwko ospie wietrznej.
Szczepionka zawiera żywe, atenuowane wirusy i dlatego jest zasadniczo przeciwwskazana w ciąży.
U dzieci, których matki były szczepione w czasie ciąży, nie obserwowano co prawda zwiększonej częstości występowania uszkodzeń płodu, ale dostępne są nieliczne badania na ten temat78-89.
Zachorowanie na żółtą gorączkę uznaje się za bardziej ryzykowne niż szczepienie.
Zalecenie: Szczepionkę można podać kobietom ciężarnym z wysokim ryzykiem zakażenia żółtą gorączką tylko po dokładnej ocenie stosunku korzyści do ryzyka.
Teoretycznie uzasadnione jest zalecenie, aby ze szczepieniem w miarę możliwości poczekać do zakończenia I. trymestru, przy uwzględnieniu ryzyka zakażenia.
Zalecenie w okresie karmienia piersią: Opisano przypadki możliwego zakażenia żółtą gorączką poprzez mleko matki. Dlatego nie zaleca się szczepień w okresie karmienia piersią910-1011.
Szczepionka doustna zawiera żywe, atenuowane bakterie i jest przeciwwskazana.
Szczepionka do wstrzykiwań jest inaktywowana i zawiera polisacharydy otoczkowe bakterii Salmonella typhi.
Zalecenie: W miarę możliwości należy unikać szczepienia. Jeśli ryzyko zakażenia jest wysokie, wskazane może być szczepienie w formie wstrzyknięcia.
Szczepienie w okresie karmienia piersią
Zasadniczo dostępne są tylko bardzo nieliczne dane na temat stężenia produktów szczepionkowych w mleku matki.
Teoretycznie jest mało prawdopodobne, aby niewielkie ilości szczepionki lub produktów szczepionkowych w mleku matki mogły mieć szkodliwy wpływ na dziecko.
Mleko matki może zawierać zwiększone ilości przeciwciał po szczepieniu, ale nie są one wystarczające, aby zapewnić ochronę dziecka.
Zasadniczo karmienie piersią nie stanowi przeciwwskazania dla szczepienia matki.
Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 27 października 2023 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2024. dziennikmz.mz.gov.pl (dostęp 7.02.2024)
Piśmiennictwo
Szczepienia info. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. szczepienia.pzh.gov.pl/wszystko-o-szczepieniach/jakie-szczepeinia-zaleca-sie-kobietom-w-ciazy/ (dostęp 7.02.2024)
Greenwood B. Maternal immunisation in developing countries. Vaccine 2003 Jul 28;21(24):3436-41 PubMed
Kuehn BM. ACIP: Give pertussis vaccine during every pregnancy. JAMA 2012 Nov 21;308(19):1960. PubMed
Billingsley M. Pregnant women in UK are offered whooping cough vaccine to protect newborns. BMJ 2012 Sep 28; 345:e6594. www.ncbi.nlm.nih.gov
Madhi SA, Cutland CL, Kuwanda L, Weinberg A, Hugo A, Jones S, et al. Influenza vaccination of pregnant women and protection of their infants. N Engl J Med 2014;371(10):918-31 New England Journal of Medicine
Thompson MG, Li DK, Shifflett P, Sokolow LZ, Ferber JR, Kurosky S, et al. Effectiveness of seasonal trivalent influenza vaccine for preventing influenza virus illness among pregnant women: a population-based case-control study during the 2010-2011 and 2011-2012 influenza seasons. Clinical Infectious Diseases 2014;58(4):449-57. PubMed
Hofmann J, Kortung M, Pustowoit B, et al. Persistent fetal rubella vaccine virus infection following inadvertent vaccination during early pregnancy. J Med Virol 2000; 61: 155-8. PMID: 10745249 PubMed
Cavalcanti DP, Salomão MA, Lopez-Camelo J, et al. Early exposure to yellow fever vaccine during pregnancy. Trop Med Int Health 2007; 12: 833-7. pmid:17596249 PubMed
Robert E, Vial T, Schaefer C et al. Exposure to yellow fever vaccine in early pregnancy. Vaccine 1999; 17: 283-5. PMID: 9987164 PubMed
Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Transmission of yellow fever vaccine virus through breast-feeding - Brazil, 2009. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2010;59:130-2. PMID: 20150888 PubMed
Kuhn S, Twele-Montecinos L, MacDonald J, et al. Case report: probable transmission of vaccine strain of yellow fever virus to an infant via breast milk. CMAJ 2011;183: E243-E5. PMID: 21324845 PubMed
Madhi SA, Cutland CL, Kuwanda L, Weinberg A, Hugo A, Jones S, et al. Influenza vaccination of pregnant women and protection of their infants. N Engl J Med 2014;371(10):918-31 New England Journal of Medicine
KOMUNIKAT GŁÓWNEGO INSPEKTORA SANITARNEGO z dnia 27 października 2023 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2024 dziennikmz.mz.gov.pl/DUM_MZ/2023/100/akt.pdf (dostęp 7.02.2024)
Autorzy
Elżbieta Kryj-Radziszewska, Dr n. med., specjalista medycyny rodzinne i pediatrii, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (recenzent)
Adam Windak, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
Marlies Karsch-Völk, dr n. med., lekarz rodzinny, Monachium
Kobiety w ciąży nie są włączane do badań klinicznych szczepionek, ponieważ ze względów etycznych nie prowadzi się eksperymentów dotyczących ryzyka uszkodzenia płodu.