informacje ogólne
Definicja
- Uraz oka lub części ciała sąsiadujących z okiem.
- Do urazów oczu często dochodzi w pracy lub podczas uprawiania sportu1.
Częstość występowania
- Jedna z najczęstszych przyczyn ostrej hospitalizacji w klinikach okulistycznych.
- Urazy oka występują w około 75% przypadków u mężczyzn i są najczęstsze w młodszym wieku2.
- Metaanaliza z USA: współczynnik chorobowości urazów oka 7,5/100, upośledzenia wzroku związanego z urazem 4,4/1000 i ślepoty po urazie 5,1/10003
Etiologia i patogeneza
- Często w kontekście wypadków sportowych lub wypadków podczas pracy2
Klasyfikacja
- Urazy oka
- zamknięte urazy oka: bez drążącego urazu powłoki oka
- uraz spowodowany promieniowaniem UV: oślepienie, ślepota śnieżna
- urazy spowodowane ciałem obcym: ciało obce w rogówce/spojówce i/lub twardówce (zobacz artykuł Ciało obce na rogówce lub spojówce)
- stłuczenia: wskutek tępego urazu (zobacz artykuł Stłuczenie oka)
- urazy chemiczne/termiczne: spowodowane m.in. przez kwasy, zasady, wapno niegaszone, nadtlenki, substancje alkilujące, gorące metale (zobacz artykuł Oparzenia chemiczne oka)
- urazy blaszkowate: rogówki, spojówki i/lub twardówki
- otwarte urazy oczu: drążący uraz powłoki oka
- Zerwanie: tępy przedmiot jako czynnik wyzwalający
- rozdarcie: ostry przedmiot jako czynnik wyzwalający
- penetracja: uraz drążący spowodowany przez ciało obce bez pozostania ciała obcego (zobacz artykuł Perforujące urazy oka)
- wewnątrzgałkowe uszkodzenie przez ciało obce: ciało obce pozostałe wewnątrz gałki
- zamknięte urazy oka: bez drążącego urazu powłoki oka
- Urazy przydatków i oczodołu
- urazy przewodu łzowego
- urazy kostnego oczodołu (np. złamanie rozprężające oczodołu, uraz w wyniku przebicia)
- urazy wewnątrzoczodołowe z pozostaniem ciała obcego lub bez pozostania ciała obcego
- stłuczenie/ucisk nerwu wzrokowego
- urazy powstałe wskutek ugryzienia (np. przez psa)
- urazy powieki
ICD-10
- S05 Uraz oka i oczodołu
- S05.0 Uraz spojówki i abrazja rogówki bez informacji o ciele obcym
- S05.1 Stłuczenie gałki ocznej i tkanek oczodołu
- S05.2 Zranienie i pęknięcie oka z wypadnięciem lub utratą tkanek oka
- S05.3 Zranienie oka bez wypadnięcia lub utraty tkanek oka
- S05.4 Rana drążąca oczodołu z ciałem obcym lub bez ciała obcego
- S05.5 Rana drążąca gałki ocznej z ciałem obcym
- S05.6 Rana drążąca gałki ocznej bez ciała obcego
- S05.7 Wyrwanie oka
- S05.8 Inne urazy oka i oczodołu
- S05.9 Uraz oka i oczodołu, nieokreślony
diagnostyka
wywiad lekarski
objawy
- Oparzenie chemiczne? Natychmiastowe płukanie, a następnie dalsze badanie i wywiad lekarski
- Możliwe objawy
- upośledzenie wzroku
- podwójne widzenie
- ból
- niemożność otwarcia oka
- uczucie ciała obcego w przypadku małych ciał obcych
Okoliczności powstania urazu
- Wcześniejsze choroby oka
- wcześniejsze urazy
- operacje
- istniejące zaburzenia oka
- pomoce okulistyczne
- Czy stosowano środki ochronne (okulary ochronne)?
- Czas wystąpienia urazu
- Nieprzytomność czy amnezja wsteczna?
- Mechanizm wypadku?
- Wypadek w pracy czy w domu?
- Miejsce urazu?
- Siła zewnętrzna?
- Pod wpływem alkoholu, narkotyków, leków?
- Środki podjęte po wypadku?
- Choroby współistniejące?
- skłonność do krwawień (np. leczenie leczenie przeciwkrzepliwe)
- choroby zakaźne (np. HIV, zapalenie wątroby)
- zaburzenia metaboliczne (np. cukrzyca)
- zaburzenia drgawkowe
- znane nawracające omdlenia omdlenia
- Zawsze należy sprawdzać ochronę przeciwtężcowąi przeciwbłoniczą.
- W przypadku urazów spowodowanych pogryzieniem przez zwierzęta, należy wziąć pod uwagę wściekliznę.
Badanie fizykalne
- Możliwe objawy:
- zaczerwienienie, opuchlizna, krwiak
- krwotok, widoczne rozdarcia
- widoczne ciała obce
- zmętnienie rogówki
- nieregularna tęczówka
- ograniczona lub bolesna motoryka źrenic
- zaburzony odruch źreniczny
W gabinecie lekarza rodzinnego: podejście ukierunkowane na priorytety
- Oparzenie chemiczne? Wówczas natychmiastowe płukanie oka (zobacz artykuł Oparzenia chemiczne oka)
- Dalsze, potencjalnie zagrażające życiu urazy lub zagrożenie dla dróg oddechowych? Np. urazy twarzoczaszki lub kręgosłupa szyjnego, uraz czaszkowo-mózgowy, wdychanie gazów, niedrożność dróg oddechowych
- Wzrost ciśnienia w oczodole (zespół ciasnoty wewnątrzoczodołowej): może wystąpić szybko po urazie, rozpoznanie kliniczne. Następujące objawy4:
- nagłe pogorszenie widzenia
- podwójne widzenie
- opuchlizna okołooczodołowa
- ból oka
- wysunięcie gałki ocznej (wytrzeszcz)
- Stan nagły! Konieczna jak najszybsza dekompresja chirurgiczna.
- Upośledzenie wzroku?
- Badanie orientacyjne i dobre udokumentowanie, ponieważ w przypadku poważniejszych urazów pacjenci mogą wymagać analgosedacji, co oznacza, że kontrola wzroku nie będzie mogła być przeprowadzona w późniejszym terminie.
- Na przykład czytanie pisma, rozpoznawanie palców, tylko rozpoznawanie ruchów, tylko rozpoznawanie światła
- Stopień utraty wzroku koreluje zarówno z ciężkością/rokowaniem urazu, jak i jego stopniem zaawansowania.
- Nagła utrata wzroku? Np. w przypadku urazowej niedrożności tętnicy środkowej lub ucisku nerwu wzrokowego, przestrzeni okołogałkowej
- Stan nagły, natychmiastowe skierowanie do szpitala!
- Badanie orientacyjne i dobre udokumentowanie, ponieważ w przypadku poważniejszych urazów pacjenci mogą wymagać analgosedacji, co oznacza, że kontrola wzroku nie będzie mogła być przeprowadzona w późniejszym terminie.
- Badanie całego oka
- Krwiak powiek („krwiak okularowy”? W połączeniu z innymi objawami/wynikami wymaga wyjaśnienia).
- spojówka i kanaliki łzowe: rozdarcia? ptoza? obrzęk okołooczodołowy?
- twardówka: rozdarcie, krwotok, ciało obce, wyciek płynu wewnątrzgałkowego?
- zmętnienie rogówki? krwotok w komorze przedniej?
- tęczówka okrągła, nieregularna?
- motoryka źrenicy: jeśli bolesna lub (na krańcach zakresu ruchu) ograniczona: przede wszystkim złamanie rozprężające oczodołu
- odruchy źreniczne?
- Bezwarunkowo należy unikać nacisku na oko. Jeśli badanie jest utrudnione z powodu obrzęku powiek, lepiej go unikać w ramach podstawowej opieki zdrowotnej5.
- Podwójne widzenie?
- Soczewki kontaktowe? Udokumentować i usunąć, jeśli jest to możliwe bez trudu.
- Zawsze badać oboje oczu, zaczynając od zdrowego oka.
leczenie
Ogólne informacje o leczeniu
- W przypadku oparzeń chemicznych: natychmiastowe płukanie oka (zobacz artykuł Oparzenia chemiczne oka)
- Odpowiednia analgezja, doustna albo dożylna
- Na przykład ibuprofen 600 mg doustnie, sulfon nowaminy 1–2,5 g powoli dożylnie
- można stosować opioidy, np. morfina 2–10 mg dożylnie, piritramid 3,75–15 mg dożylnie
- Leki przeciwwymiotne, jeśli są konieczne.
- Na przykład MCP 10 mg dożylnie, dimenhydrynat 62 mg dożylnie
- Ważne, ponieważ wymioty zwiększają ciśnienie wewnątrzgałkowe.
- Profilaktyka antybiotykowa w przypadku urazów drążących
- W razie konieczności dawka przypominająca szczepienia przeciwtężcowego
- Należy unikać5:
- Kropli do oczu
- opatrunków wywierających ucisk na gałkę oczną
- ból i wymioty (zwiększone ciśnienie w oku)
- RM w przypadku podejrzenia metalicznego ciała obcego
- Drążące ciała obce należy pozostawić na miejscu i unikać dalszych manipulacji.
- Chronić oko za pomocą klapki na oko lub przedmiotu unieruchamiającego, który nie wywiera nacisku na oko i przetransportować poszkodowaną osobę do okulisty/kliniki okulistycznej5.
- Małe ciała obce: często można je wypłukać albo usunąć wacikiem.
Wskazanie do skierowania do specjalisty/hospitalizacji
- Zawsze do współoceny przez okulistę
- Raczej ambulatoryjnie
- urazy spowodowane promieniowaniem UV
- powierzchowne lub wbite ciała obce
- urazy blaszkowate spojówki/rogówki/twardówki
- drobne stłuczenia bez zmian wymagających leczenia chirurgicznego w przednim i tylnym segmencie oka
- drobne urazy chemiczne/termiczne
- drobne urazy powiek i przewodu łzowego
- Raczej stacjonarnie
- otwarte urazy oka
- ciężkie urazy powstałe wskutek ugryzienia
- poważne urazy chemiczne/termiczne
- ciężkie urazy powiek i dróg łzowych obejmujące przewody łzowe
- poważne stłuczenia
- urazy oczodołu spowodowane przez ciało obce
- przy urazach wielorakich: w zależności od konsensusu zespołu medycznego prowadzącego leczenie
- W podejrzeniu złamania oczodołu: skierowanie na dalsze badania obrazowe i, w razie potrzeby, współocena przez chirurga szczękowo-twarzowego i okulistę
Przebieg, powikłania, rokowanie
przebieg
- W zależności od ciężkości urazu, od całkowitego wyleczenia do utraty wzroku
powikłania
- Ostry wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego z upośledzeniem wzroku (przedział oczodołowy): może wystąpić w dowolnym momencie. Unikać wszelkich działań, które mogą zwiększyć ciśnienie wewnątrzgałkowe5.
- Utrata wzroku
- Szpecący wygląd z psychicznymi schorzeniami następczymi
rokowania
- W zależności od rodzaju i ciężkości urazu, od całkowitego wyleczenia do utraty wzroku
Dodatkowe informacje
- Zaburzenie widzenia/utrata wzroku
- Oparzenia chemiczne oka
- Stłuczenie oka
- Perforujące urazy oczu
- Ciało obce na rogówce lub spojówce
- Złamanie oczodołu
- Zapalenie wnętrza gałki ocznej
informacje dla pacjentów
Informacje dla pacjentów w Deximed
Illustrationen
Hyphäma nach einem stumpfen Trauma
Quellen
Literatur
- Kim T, Nunes AP, Mello MJ, Greenberg PB. Incidence of sports-related eye injuries in the United States: 2001-2009. Graefes Arch Clin Exp Ophthalmol. 2011 Nov;249(11):1743-4. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Pandita A, Merriman M. Ocular trauma epidemiology: 10-year retrospective study. N Z Med J. 2012;125(1348):61. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Swain T, McGwin Jr G. The Prevalence of Eye Injury in the United States, Estimates from a Meta-Analysis. Ophthalmic Epidemiol; 2020 Jun;27(3):186-193. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Lima V, Burt B, Leibovitch I, Prabhakaran V, Goldberg RA, Selva D. Orbital compartment syndrome: the ophthalmic surgical emergency. Surv Ophthalmol. 2009 Jul;54(4):441-9. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Kroesen CF, Snider M, Bailey J, Buchanan A, Karesh JW , La Piana F, Seefeldt E, Egan JA, Mazzoli RA. The ABCs of Ocular Trauma: Adapting a Familiar Mnemonic for Rapid Eye Exam in the Pre-Ophthalmic Zone of Care. Mil Med 2020 Jan 7;185(Suppl 1):448-453. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Autorka
- Franziska Jorda, dr n. med., specjalista chirurgii trzewnej, lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, Kaufbeuren