Badania mogą być wykonywane z zewnątrz przez ścianę klatki piersiowej (przezklatkowe) lub przez przełyk (przezprzełykowe).
Badanie przezklatkowe jest zwykle określane jako TTE (Transthoracic Echocardiography – echokardiografia przezklatkowa).
Badanie przezprzełykowe jest zwykle nazywane TEE (Transesophageal Echocardiography – echokardiografia przezprzełykowa).
Większość badań jest wykonywana jako TTE, 5–10% jako TEE (patrz poniżej specjalne wskazania do TEE).
Zazwyczaj przeprowadzane przez kardiologów, ale szkolenie i certyfikacja są również możliwe dla osób niebędących kardiologami (przede wszystkim lekarzy medycyny rodzinnej, chorób wewnętrznych, anestezjologów, kardiochirurgów).
Wskazania
Badanie funkcji skurczowej lewej komory (left ventricle – LV)
w przypadku objawów klinicznych wskazujących na możliwą chorobę kardiologiczną
Ponowna ocena w przypadku stwierdzenia niewydolności serca, jeśli wyniki kliniczne ulegną zmianie.
w przypadku terapii potencjalnie kardiotoksycznej, przed jej rozpoczęciem i w trakcie leczenia
przed jakimkolwiek zabiegiem kardiochirurgicznym
przed operacją niekardiologiczną w celu oceny ryzyka operacyjnego w przypadku rozpoznanej choroby serca lub klinicznych objawów choroby serca
Badanie funkcji rozkurczowej lewej komory
pacjenci z klinicznymi objawami niewydolności serca i prawidłową funkcją skurczową w celu wyjaśnienia dysfunkcji rozkurczowej (niewydolność serca z zachowaną frakcją wyrzutową, Heart Failure with Preserved Ejection Fraction – HFPEF)
Badanie prawej komory serca
wspólna ocena podczas każdego badania echokardiograficznego
TEE w przypadku dodatniego wyniku TTE, w celu wyjaśnienia powikłań związanych z zapaleniem wsierdzia (m.in. ropnie) lub w przypadku pogorszenia stanu klinicznego
TEE w przypadku ujemnego wyniku TTE, ale uzasadnionego klinicznego podejrzenia IE
Definicja echokardiografii ratunkowej: kwalifikowana diagnostyka wykonywana przez lekarzy, którzy potrafią samodzielnie i odpowiedzialnie przeprowadzić, udokumentować, zinterpretować i ocenić badanie.1
preferowane wykonanie za pomocą nowoczesnego ultrasonografu lub laptopa
Tak zwane urządzenia kieszonkowe nie spełniają standardów echokardiografii ratunkowej ze względu na ograniczenia tych urządzeń.
Kontrola procedur interwencyjnych
Powodzenie nowoczesnych procedur interwencyjnych w dużej mierze zależy od monitorowania i prowadzenia za pomocą obrazowania.
Do określenia prędkości przepływu krwi można wykorzystać metodę dopplerowską.
Stosuje się różne techniki dopplerowskie:
CW Doppler
Ciągła (continuous wave – CW) transmisja i odbiór sygnałów dźwiękowych; mierzone są wszystkie prędkości wzdłuż wiązki dźwiękowej.
rejestrowanie nawet dużych prędkości przepływu
PW Doppler
Doppler fali pulsacyjnej (pulse waved – PW), w przeciwieństwie do CW Dopplera, umożliwia pomiar prędkości przepływu krwi w małym obszarze zwanym objętością próbki dopplerowskiej.
Wada: wysokie prędkości przepływu nie mogą być rejestrowane.
Doppler kolor
rodzaj dopplera fali pulsacyjnej
Prędkości przepływu w wielu objętościach pomiarowych są oznaczone kolorami.
Umożliwia kolorową wizualizację przepływu krwi, w szczególności również niewydolność zastawek i przetok.
Na obrazie 2D identyfikowane są charakterystyczne wzory (plamki) i śledzone są zmiany ich wzajemnego położenia (speckle tracking – śledzenie plamki).
Echokardiografia 3D
Przestrzenne obrazowanie struktur serca w czasie rzeczywistym za pomocą specjalnych głowic matrycowych
Rejestrowanie zestawów danych objętościowych do analiz ilościowych
Korzyści kliniczne w zakresie następujących aspektów4:
pomiar objętości jam serca i określenie masy ścian serca bez konieczności przyjmowania geometrycznych założeń
określenie odcinkowego ruchu ściany lewej komory serca i kwantyfikacja dyssynchronii
przestrzenna prezentacja zastawek serca
ocena wolumetryczna regurgitacji i przetok poprzez badanie obrazowe Doppler kolor 3D
echokardiografia obciążeniowa 3D
Badanie przezklatkowe i przezprzełykowe
TEE 3D w czasie rzeczywistym jest również ważne, szczególnie w przypadku kontroli nowych interwencyjnych procedur cewnikowania.5
Echokardiografia kontrastowa
Wybór środka kontrastowego zależy od potrzeb diagnostycznych.
Najprostszym kontrastem stosowanym w echokardiografii jest wstrząśnięty roztwór soli fizjologicznej, wstrząśnięta mieszanina krwi i soli fizjologicznej w następującym celu:
obrazowanie przetok (np. PFO, ASD)
wzmocnienie sygnału niedomykalności zastawki trójdzielnej badaniu dopplerem fali ciągłej
Echokardiograficzne środki kontrastowe to zawiesiny pęcherzyków gazu w otoczce lipidowej lub białkowej, które przechodzą przez mikrokrążenie płucne (pęcherzyki składające się ze stabilnej otoczki z fosfolipidów lub albuminy i gazu, który jest trudno rozpuszczalny w osoczu):
łatwiejsza wizualizacja jamy lewej komory serca, zwłaszcza w warunkach obniżonej echogeniczności
Ułatwia to pomiar objętości i frakcji wyrzutowej (EF).
Wykonanie badania echokardiograficznego podczas obciążenia i po zwiększonym wysiłku serca w celu określenia, czy u badanego występuje niedokrwienie mięśnia sercowego.
Możliwe są różne rodzaje obciążenia:
ćwiczenia na ergometrze rowerowym w pozycji półsiedzącej
bez nachylenia bocznego (pacjent może lepiej stąpać)
z bocznym nachyleniem (lepsze warunki echogenne, zwłaszcza od strony szczytowej)
obciążenie farmakologiczne:
dobutamina
adenozyna
Echokardiografia obciążeniowa z wykorzystaniem ergometrii i środków farmakologicznych mają porównywalną wartość diagnostyczną.
Ważne wskazania
wykrywanie niedokrwienia przy podejrzeniu choroby wieńcowej
dalsze postępowanie w przypadku rozpoznanej choroby wieńcowej
oceny żywotności mięśnia sercowego w celu wyjaśnienia potrzeby rewaskularyzacji
zaawansowana ocena czynności serca i hemodynamiki w obecności zaburzeń rytmu serca
Wyjaśnienia w kontekście medycyny ratunkowej i intensywnej terapii oraz badań śródoperacyjnych
Kontrola interwencji cewnikowych, takich jak przezcewnikowa implantacja zastawki aortalnej (transcatheter aortic valve implantation – TAVI), klipsowanie w przypadku ciężkiej niedomykalności zastawki mitralnej lub trójdzielnej, zamykanie zastawek przedsionkowych, zamykanie PFO, zamykanie przetok (np. ASD, VSD)5,7
odpowiedź na konkretne pytania (np. przy dalszym postępowaniu, w medycynie ratunkowej)
Standardowe badanie przezklatkowe
Ogólne informacje
Cel: w przypadku większości pytań klinicznych wystarczająca jest ocena komór, przedsionków, zastawek serca, osierdzia, naczyń doprowadzających i odprowadzających w odniesieniu do takich kryteriów jak:
wymiary
morfologia
funkcja
Miejsca przyłożenia głowicy ultrasonograficznej
W trakcie badania cztery okna echokardiograficzne (tzw. projekcje):
koniuszkowe (nad koniuszkiem serca)
przymostkowe (głowica obok mostka, w przybliżeniu w punkcie Erba)
podmostkowe (głowica na nadbrzuszu)
nadmostkowe (głowica nad rękojeścią mostka)
Standardowe przekroje
Skanowanie z okna koniuszkowego
„projekcja 4-jamowa”: lewa i prawa komora, lewy i prawy przedsionek, zastawka mitralna i trójdzielna
„projekcja 5-jamowa”: lewa i prawa komora, lewy i prawy przedsionek, odpływ lewej komory/zastawka aortalna
„projekcja 3-jamowa”: lewa komora, lewy przedsionek, odpływ lewej komory/zastawka aortalna
Neskovic AN, Hagendorff A, Lancellotti P, et al. Emergency echocardiography: the European Association of Cardiovascular Imaging recommendations. Eur Heart J – Cardiovasc Imaging 2013; 14: 1-11. doi:10.1093/ehjci/jes193 DOI
Flachskampf FA, Badano L, Daniel WG, et al. Recommendations for transoesophageal echocardiography: update 2010. Eur J Echocardiogr ; 11: 557-576. doi:10.1093/ejechocard/jeq057 DOI
Voigt JU, Pedrizzetti G, Lysyansky P, et al. Definitions for a common standard for 2D speckle tracking echocardiography: consensus document of the EACVI/ASE/Industry Task Force to standardize deformation imaging. Eur Heart J - Cardiovasc Imaging 2015; 16: 1-11. doi:10.1093/ehjci/jeu184 DOI
Lang RM, Badano LP, Tsang W, et al. EAE/ASE Recommendations for Image Acquisition and Display Using Three-Dimensional Echocardiography. Eur Heart J - Cardiovasc Imaging 2012; 13: 1-46. doi:10.1093/ehjci/jer316 DOI
Zamorano JL, Badano LP, Bruce C, et al. EAE/ASE recommendations for the use of echocardiography in new transcatheter interventions for valvular heart disease. Eur J Echocardiogr 2011; 12: 557-584. doi:10.1093/ejechocard/jer086 DOI
Flachskampf FA, Decoodt P, Fraser AG, et al. Recommendations for performing transesophageal echocardiography. Eur J Echocardiogr 2001; 2: 8-21. doi:10.1053/euje.2000.0066 DOI
Flachskampf FA, Wouters PF, Edvardsen T, et al. Recommendations for transoesophageal echocardiography: EACVI update 2014. Eur Heart J - Cardiovasc Imaging 2014; 15: 353-65. doi:10.1093/ehjci/jeu015 DOI
Lang RM, Badano LP, Mor-Avi V, et al. Recommendations for Cardiac Chamber Quantification by Echocardiography in Adults: An Update from the American Society of Echocardiography and the European Association of Cardiovascular Imaging. Eur Heart J Cardiovasc Imaging 2015; 16: 233-271. doi:10.1093/ehjci/jev014 DOI
Autorzy
Jadwiga Nessler, Prof. dr hab. n. med., specjalista chorób wewnętrzych oraz kardiologii, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (recenzent)
Adam Windak, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
Michael Handke, Prof. Dr med., Facharzt für Innere Medizin, Kardiologie und Intensivmedizin, Freiburg i. Br.
Echokardiografia to badanie ultrasonograficzne serca potocznie nazywane „echem serca”. Najważniejsza nieinwazyjna procedura obrazowania serca
kilka milionów badań rocznie
dostępne w całym kraju na oddziałach i w gabinetach kardiologicznych
stacjonarne urządzenia wysokiej klasy do zróżnicowanej diagnostyki
małe, mobilne urządzenia do badań w nagłych wypadkach
brak ekspozycji na promieniowanie (w przeciwieństwie do kardio-TK)
stosunkowo niskie wydatki na aparaturę techniczną (zwłaszcza w porównaniu z kardiologicznym rezonansem magnetycznym)