Definicja: Potencjalnie śmiertelna choroba zakaźna, wywoływana przez flawiwirusy i przenoszona poprzez ukąszenia komarów.
Epidemiologia: Na całym świecie 140 000–200 000 zachorowań rocznie, około 30 000–78 000 przypadków śmiertelnych w Afryce i Ameryce Południowej między 15 stopniem szerokości geograficznej północnej a 15 stopniem szerokości geograficznej południowej.
Objawy: Objawy grypopodobne przez 3–4 dni, następnie spontaniczna poprawa. U ok. U 15% pacjentów następuje nawrót choroby po jednej dobie z zaburzeniami czynności nerek i wątroby, żółtaczką i samoistnym krwotokami.
Badanie fizykalne: W pierwszej fazie podwyższona ciepłota ciała. W fazie 2. pojawia się żółtaczka.
Badania dodatkowe: W 2. fazie wyraźnie podwyższona aktywność enzymów wątrobowych.
Leczenie: Nie istnieje leczenie przyczynowe. Szczepienie przeciwko żółtej gorączce daje efekt ochronny nieomal 100%.
Informacje ogólne
Definicja
Żółta gorączka jest wirusowym, krwotocznym zakażeniem o wysokiej śmiertelności, wywoływanym przez wirusa z rodzaju flawiwirusów, przenoszonym przez komary.
Miejska żółta gorączka
Przeniesienie choroby z człowieka na człowieka na obszarach miejskich (zwłaszcza w Afryce) następuje przez komara Aedes aegypti.
Żółta gorączka leśna
Przeniesienie zakażenia z zakażonych małp na ludzi następuje poprzez komary Aedes/Haemagogus lub inne komary leśne na terenach zalesionych (częściej w Ameryce Południowej).
Forma pośrednia
Różne gatunki komarów, które zarażają zarówno małpy, jak i ludzi. Występuje często w lokalnych epidemiach i jest prekursorem ognisk miejskiej żółtej gorączki.
Epidemiologia
Zapadalność
Na całym świecie 140 000–200 000 zachorowań rocznie z około 30 000–78 000 przypadków śmiertelnych.
Ponad 90% wszystkich zachorowań odnotowuje się w Afryce Subsaharyjskiej.
Wiek
Na terenach endemicznych naturalna odporność rozwija się z wiekiem. Dlatego też dzieci są szczególnie podatne na zakażenia.
Lokalizacja
Żółta gorączka występuje w tropikalnych regionach Afryki oraz Ameryki Południowej i Środkowej między 15 stopniem szerokości geograficznej północnej i południowej.
2016: epidemia w Angoli i Demokratycznej Republice Konga
2017: epidemia w Brazylii z ponad 1000 zgłoszonych przypadków (od stycznia do kwietnia 2017 r.)
Choroba nie występuje w Azji.
Trendy
Epidemie, które występują w odstępach kilku lat, mogą rozprzestrzeniać się daleko w strefach umiarkowanych w ciepłych porach roku.
Liczba zachorowań na żółtą gorączkę wzrosła od lat 80., jednak przypadki u osób zaszczepionych rejestrowane są incydentalnie.
Etiologia i patogeneza
Żółtą gorączkę wywołuje arbowirus grupy B, należący do rodzaju flawiwirusów.
Żółta gorączka zalicza się do chorób odzwierzęcych; wirus przenoszony jest na ludzi przez komary. Osoby zakażone mają duże ilości wirusa we krwi i mogą w ten sposób zakażać komary-wektory.
Zakażenie
Żółtą gorączką można się zakazić na dwa sposoby:
z człowieka na człowieka przez komara Aedes aegypti („miejska żółta gorączka”)
z zakażonych małp na człowieka przez takie komary jak Haemagogus („żółta gorączka leśna”)
Do przeniesienia może dojść do 2500 metrów n.p.m. Zarówno małpy jak i same komary stanowią rezerwuar patogenów, ponieważ wirus jest przenoszony z jednego pokolenia komarów na następne.
Aedes zazwyczaj kąsają o zmierzchu, dlatego w tych porach warto stosować środki odstraszające komary.
Patofizjologia
Choroba dotyczy układu limfatycznego, wątroby, nerek i serca.
Zachorowanie na żółtą gorączkę może prowadzić do martwicy wątroby o ciężkim przebiegu.
Potwierdzeniem rozpoznania jest wykrycie wirusa we krwi lub wykrycie przeciwciał.
Rozpoznanie często stawiane jest dopiero podczas sekcji zwłok, gdzie charakterystyczna jest śródstrefowa martwica wątrobowokomórkowa (biopsja wątroby jest przeciwwskazana ze względu na ryzyko krwotoku).
Okres wylęgania wynosi 3–6 dni; w tej fazie z powodu wiremii ludzie mogą przenosić zakażenie na wektor.
Choroba może (zwłaszcza u dzieci) mieć łagodny i samoograniczający się przebieg, ale może też wystąpić postać ciężka.
Choroba charakteryzuje się trzema fazami:
faza zakażenia
faza remisji
faza intoksykacji
Faza zakażenia
Choroba zaczyna się szybkim wystąpieniem gorączki, dreszczy, bólów głowy, mięśni i stawów oraz nudności z wymiotami.
Faza remisji
U większości pacjentów po 3–4 dniach występuje krótka faza remisji ze zmniejszającą się gorączką i ustępowaniem objawów.
Faza intoksykacji
U ok. U 15% pacjentów ponownie rozwijają się ciężkie objawy, zwykle w ciągu 24 godzin, z uszkodzeniem wątroby i narastającą żółtaczką, niewydolnością nerek, skłonnością do krwotoków i wstrząsem.
Śmiertelność w grupie chorych o ciężkim przebiegu wynosi ok. 50 %1.
Ryzyko dla podróżujących
Narażone są osoby, które podróżują do wszystkich krajów, w których występuje choroba.
Z tego względu szczepienie jest zalecane w przypadku podróży do Afryki i Ameryki Południowej, jeśli trasa prowadzi do krajów położonych między 15. stopniem szerokości geograficznej północnej a 15. stopniem szerokości geograficznej południowej.
Żółta gorączka występuje nadal bardzo rzadko wśród podróżnych; w Europie w latach 2000–2004 odnotowano tylko 2 przypadki u osób nieszczepionych.
Leukopenia i małopłytkowość — zwykle w późniejszym okresie choroby
Mocz
Białkomocz jest częsty, sporadycznie z wartościami około 5,6 g/l.
Bilirubinuria
Wskazania do skierowania do hospitalizacji
Pacjenci z podejrzeniem żółtej gorączki powinni być skierowani do oddziału chorób zakaźnych w celu izolacji i leczenia.
TerapiaLeczenie
Cele terapiileczenia
Leczenie ma na celu złagodzenie objawów i leczenie ewentualnych powikłań.
Ogólne informacje o terapiileczeniu
Nie ma specyficznej terapii przeciwwirusowej.
Niezbędne jest utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej.
Zapobieganie
Szczepienie ochronne
Jest bezpiecznym środkiem zapobiegawczym.
Szczepionka zawiera atenuowane żywe wirusy, które w 99% przypadków zapewniają odporność na całe życie.
Pojedyncza dawka powoduje wytworzenie przeciwciał u ponad 96% zaszczepionych osób w ciągu 10 dni.
Poważne powikłania w wyniku szczepienia są bardzo rzadkie, ale sporadycznie występują u osób powyżej 60. roku życia, u których może rozwinąć się ciężkie/śmiertelne zakażenie wielonarządowe.
Szczepienia dla podróżnych
W celu uzyskania aktualnych wymogów i zaleceń dotyczących szczepień przeciw żółtej febrze należy zapoznać się z dedykowaną do tego celu stroną internetową WHO lub skorzystać z informacji udostępnionych przez krajowe organy do spraw ochrony zdrowia.
Szczepionka przeciw żółtej gorączce jest zalecana do czynnego uodparniania przeciw żółtej febrze u osób:
Podróżujących, przejeżdżających lub mieszkających na obszarze, gdzie występuje obecnie lub okresowo ryzyko transmisji wirusa żółtej febry.
Podróżujących do jakiegokolwiek kraju, w którym przy wjeździe wymagana jest Międzynarodowa Książeczka Szczepień (co może, lecz nie musi, zależeć od poprzedniego planu podróży).
narażonych na kontakt z potencjalnie zakaźnymi materiałami (np. personel laboratorium).
Podczas podróży do obszarów endemicznych wymagane są szczepienia udokumentowane wpisem do Międzynarodowej Książeczki Szczepień.
Międzynarodowe świadectwo szczepienia jest ważne od 10. dnia po szczepieniu.
Zgodnie z przepisami dotyczącymi szczepień oraz oficjalnego ich uznania, szczepionki przeciw żółtej febrze należy podawać w centrum szczepień zatwierdzonym przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).
Szczepionka: Stamaril®
Dorośli, młodzież i dzieci od 9. miesiąca życia: jedna dawka 0,5 ml, najlepiej podskórnie (dopuszczona również do wstrzyknięć domięśniowych)
Szczepionka przeciwko żółtej gorączce jest szczepionką żywą i nie wolno jej podawać dzieciom poniżej 9. miesiąca życia, kobietom ciężarnym lub karmiącym piersią ani osobom z poważnie upośledzonym układem odpornościowym.
W przypadku dzieci w wieku 6–8 miesięcy należy w miarę możliwości unikać podróży do obszaru endemicznego występowania żółtej gorączki, a szczepienie należy odłożyć do ukończenia co najmniej 10. miesiąca życia.
Po szczepieniu odnotowano kilka przypadków śmiertelnej choroby; są one jednak rzadkie i nie wpływają na aktualne zalecenia dotyczące szczepień.
Choroba neurotropowa związana ze szczepieniem przeciw żółtej febrze (YEL-AND ang. Yellow Fever Vaccine-Associated Neurotropic Disease) oraz choroba trzewna związana ze szczepieniem przeciw żółtej febrze (YEL-AVD ang. Yellow Fever Vaccine-Associated Viscerotropic Disease) to powikłania poszczepienne o potencjanie zagrażającym życiu przebiegu
Szczepienie przypominające
Jedno szczepienie przypominające przed ponownym narażeniem lub w przypadku ciągłego narażenia, pod warunkiem że od pierwszego szczepienia upłynęło 10 lub więcej lat.
Kobiety w ciąży
Jeżeli kobieta została zaszczepiona po raz pierwszy w czasie ciąży, powinna otrzymać kolejną dawkę szczepienia przed ponownym lub ciągłym narażeniem niezależnie od odstępu czasu od pierwszego szczepienia.
Osoby z niedoborem odporności
W przypadku niedoboru odporności w momencie podania pierwszej dawki szczepienia należy podać kolejną dawkę przed ponowną ekspozycją, niezależnie od odstępu czasu od pierwszego szczepienia.
indywidualna decyzja o podaniu kolejnych dawek szczepienia
Dzieci
Jeśli szczepienie podstawowe zostało podane przed drugimi urodzinami, drugą dawkę należy podać przed ponownym narażeniem lub w przypadku kontynuacji narażenia, jeśli od pierwszego szczepienia upłynęło 5 lub więcej lat.
Jeśli w dzieciństwie podano 2 dawki szczepionki, w wieku dorosłym nie jest wymagane dalsze szczepienie.
Jeśli w dzieciństwie podano tylko 1 dawkę szczepionki, przed ponownym narażeniem w wieku dorosłym zaleca się podanie 1 dodatkowej dawki szczepionki.
Dalsze działania
Rozprzestrzenianie się choroby można również ograniczyć poprzez kontrolę/ograniczenie populacji komarów i zapobieganie ich ukąszeniom.
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
Okres wylęgania u ludzi wynosi od 3 do 6 dni.
Faza inwazji
nagły początek z silnymi bólami głowy, bólem nóg i tachykardią, trwającymi 2–5 dni
Faza remisji
krótka faza remisji, która trwa od kilku godzin do kilku dni
WHO News release 2013. Yellow fever vaccination booster not needed. www.who.int
Autorzy
Anna Grzeszczuk, Prof. dr hab. n. med., specjalista chorób zakaźnych, Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (recenzent)
Sławomir Chlabicz, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (redaktor)
Thomas M. Heim, lekarz medycyny, dziennikarz naukowy, Freiburg
Marlies Karsch-Völk, dr n. med., specjalistka ds. medycyny ogólnej, Monachium
Definicja: Potencjalnie śmiertelna choroba zakaźna, wywoływana przez flawiwirusy i przenoszona poprzez ukąszenia komarów. Epidemiologia: Na całym świecie 140 000–200 000 zachorowań rocznie, około 30 000–78 000 przypadków śmiertelnych w Afryce i Ameryce Południowej między 15 stopniem szerokości geograficznej północnej a 15 stopniem szerokości geograficznej południowej.