Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Szyjnopochodny ból głowy

Streszczenie

  • Definicja: Wtórny ból głowy spowodowany zaburzeniami w górnym odcinku kręgosłupa szyjnego. Ból wychodzi z okolicy potylicznej i poprzez interakcję w kompleksie trójdzielno-szyjnym może rzutować się w okolicy czołowej.
  • Epidemiologia: Chorobowość szacowana na 0,4–4% populacji ogólnej.
  • Objawy: Jednostronny ból głowy wychodzący z okolicy potylicznej i promieniujący od tyłu głowy ku przodowi, często z jednoczesnym bólem szyi, który nie musi być zawsze obecny. Nasilenie bólu lub wywołanie przez palpację lub ruchy głowy.
  • Badanie fizykalne: Wywołanie bólu przez ruch lub palpację. Neurologicznie bez zmian.
  • Diagnostyka: Rozpoznanie kliniczne. Ewentualnie w badaniach obrazowych stwierdzenie potencjalnej przyczyny zaburzenia. Dolegliwości bólowe zmniejszają się po zastosowaniu blokady nerwów.
  • Leczenie: Przyczynowe oraz fizjoterapia lub terapia manualna. Bardzo niewiele dostępnych danych dotyczących specyficznej, opartej na dowodach, farmakoterapii lub leczenia zabiegowego.

Informacje ogólne

Definicja

  • Wtórny (objawowy) ból głowy spowodowany różnorodnymi zaburzeniami kręgosłupa szyjnego1
  • Definicja według klasyfikacji bólów głowy ICHD-3 (The International Classification of Headache Disorders)
    • Obecne kryteria ICHD-3 są bardziej rygorystyczne odnośnie związku przyczynowego, niż w poprzednich wersjach.2-3
  • Należy go różnicować z bólami głowy związanymi z zespołem bólu szyjno-mięśniowo-powięziowego, czyli bólami głowy spowodowanymi wzmożonym napięciem mięśni szyi.1

Epidemiologia

  • Chorobowość: około 0,4–4% populacji ogólnej3-4
  • Średni wiek zachorowania: 33 lata3
  • Kobiety chorują częściej niż mężczyźni.3 

Etiologia i patogeneza

Przyczyny w odcinku szyjnym kręgosłupa

Patogeneza

  • Powstawanie bólu
    • podrażnienie czuciowego korzenia nerwowego C2 (n. occipitalis major, n. occipitalis minor), rzadziej C3 (n. occipitalis tertius)1,7
    • potylica i kark jako obszar unerwienia czuciowego włókien czuciowych nerwów rdzeniowych C2 i C3
      • Nerw rdzeniowy C1 zawiera wyłącznie włókna ruchowe.
  • Promieniowanie bólu (do okolicy czołowej)
    • interakcja percepcji bólu z włókien górnego odcinka szyjnego i nerwu trójdzielnego (kompleks trójdzielno-szyjny)1,5,7
    • Rezultatem jest projekcja bólu do obszarów unerwianych przez nerw trójdzielnego (V).

Czynniki predysponujące

  • Zaburzenia rozwojowe połączenia czaszkowo-kręgowego
  • Wcześniejsze uszkodzenia lub urazy8
  • Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa

ICD-10

  • G44 Inne zespoły bólu głowy
    • G44.3 Przewlekły pourazowy ból głowy
    • G44.8 Inne określone zespoły bólu głowy
  • R51 Ból głowy

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

Kryteria diagnostyczne według ICHD-31

  • A: Ból głowy spełniający kryterium C.
  • B: Stwierdzenie choroby lub zmian w obrębie kręgosłupa szyjnego lub tkanek miękkich szyi w badaniu przedmiotowym i/lub w badaniach obrazowych, o których wiadomo, że są potwierdzoną przyczyną bólu głowy.
  • C: Spełnienie co najmniej dwóch z następujących kryteriów:
    1. Ból głowy pozostaje w relacji czasowej do choroby kręgosłupa szyjnego lub zmian w odcinku szyjnym kręgosłupa.
    2. Ból głowy ulega poprawie wraz z ustępowaniem choroby kręgosłupa szyjnego.
    3. Ograniczenie ruchomości kręgosłupa szyjnego i nasilenie bólu głowy przy wykonywaniu odpowiednich manewrów wywołujących ból głowy
    4. Ból głowy ustępuje po wykonaniu w ramach diagnostyki blokady nerwów szyjnych ewentualnie nerwu unerwiającego daną okolicę.
  • D: Objawy nie zostały opisane trafniej innym rozpoznaniem ICHD-3.

Diagnostyka różnicowa

Wywiad lekarski

Wywiad dotyczący bólu głowy

  • Charakter bólu
    • przeważnie tępy, rwący
  • Natężenie (intensywność)
    • przeważnie umiarkowane3,5
  • Czas trwania
    • ból ciągły, utrzymujący się od kilku godzin do kilku dni
    • Często nasila się w postaci napadu.
  • Umiejscowienie
    • jednostronny ból głowy w okolicy potylicznej1,3,5
    • promieniowanie bólu z okolicy potylicznej do czołowej
  • Możliwe czynniki wyzwalające
    • palpacja mięśni karku5
    • ruch głowy (np. dłużej trwające zgięcie lub prostowanie głowy)

Objawy towarzyszące

  • Ból szyi1
  • Nudności, wymioty oraz światło- i/lub dźwiękowstręt1
    • na ogół w mniejszym stopniu niż w przypadku migreny
  • Towarzyszący, rozlany ból barku lub ramienia3
  • Rzadsze objawy towarzyszące3
    • zaburzenia połykania z uczuciem kuli w gardle
    • zawroty głowy
    • łzawienie lub wyciek z nosa
    • obrzęk okołooczodołowy

Badanie przedmiotowe

  • Badanie fizykalne
    • Należy zwrócić szczególną uwagę na badanie głowy, szyi, kręgosłupa i barków.
    • cechy ewentualnej choroby podstawowej (np. guzy)
  • Badanie neurologiczne - bez odchyleń
  • Opcjonalne objawy kliniczne
    • postawa odciążająca
    • zmniejszona ruchomość kręgosłupa szyjnego
    • wzmożone napięcie mięśni
    • wrażliwość na ucisk kręgu C2 z wywołaniem bólu

Badania uzupełniające w gabinecie lekarza rodzinnego

  • Nie są wymagane.

Diagnostyka specjalistyczna

Badania obrazowe

  • Badania obrazowe górnego odcinka kręgosłupa szyjnego i struktur przyległych w celu wykrycia możliwych przyczyn
    • np. zniesienie fizjologicznej krzywizny, skrzywienie, spondyloza, zmiany wrodzone, pourazowe, zapalne lub nowotworowe
    • Rodzaj badania zależy od podejrzewanego rozpoznania (RTG/TK/RM).
  • W razie potrzeby RTG czynnościowe w celu potwierdzenia ograniczonej ruchomości

Blokada diagnostyczna nerwów lub stawów międzykręgowych

  • Blokada poprzez miejscowe ostrzyknięcie środkami znieczulającymi i/lub glikokortykosteroidami
  • Struktury docelowe7
    • blokada nerwu potylicznego większego i mniejszego (C2 i C3)
    • stawy międzykręgowe C2/C3
  • Miarodajne diagnostycznie, jeśli nastąpiło dwukrotne zmniejszenie natężenia bólu nawet w okolicy nie poddanej znieczuleniu (z kontrolą placebo).5
  • Ustąpienie bólu głowy po diagnostycznej blokadzie jest kryterium diagnostycznym klasyfikacji ICHD-3.1

Wskazania do skierowania do specjalisty

  • W przypadku podejrzenia szyjnopochodnego bólu głowy skierowanie do neurologa, ortopedy lub specjalisty leczenia bólu – w zależności od podejrzewanej przyczyny.
  • Jeśli podejrzewa się inne wtórne bóle głowy lub radikulopatię górnego odcinka szyjnego – skierowanie do neurologa lub ortopedy.

Leczenie

Cele leczenia

  • Złagodzenie objawów
  • Leczenie przyczyny

Ogólne informacje o leczeniu

  • Należy leczyć chorobę podstawową, jeśli jest to możliwe.
  • Dotychczas brak skutecznych, opartych na dowodach naukowych, metod leczenia.5,7
  • Jeśli występuje prawdopodobieństwo szyjnopochodnego bólu głowy, zaleca się pragmatyczne podejście do leczenia obejmujące fizjoterapię, ewentualnie w skojarzeniu z terapią manualną.5

Farmakoterapia

  • Dotychczas brak udowodnionej skuteczności leczenia farmakologicznego5
  • Stosowane substancje czynne (poza zarejestrowanymi wskazaniami, „off label”)9
    • leki przeciwbólowe lub NLPZ
      • np. ibuprofen 400 mg 3 razy dziennie przez kilka dni
    • leki zmniejszające napięcie mięśniowe
    • trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne
    • leki przeciwpadaczkowe
  • Substancje o potwierdzonym braku skuteczności
    • toksyna botulinowa10
    • opiaty3

Leczenie niefarmakologiczne

  • Terapia manualna i fizjoterapia
    • dotychczas brak jednoznacznych danych dotyczących skuteczności5,11
    • W jednym z badań stwierdzono zmniejszenie bólu na skutek terapii manualnej i/lub fizjoterapii, z efektem utrzymującym się przez 12 miesięcy.12
  • Techniki relaksacyjne
    • np. progresywna relaksacja mięśni według Jacobsona
  • Ćwiczenia i aktywność fizyczna w zależności od choroby/przyczyny podstawowej

Blokada

  • Blokada nerwu potylicznego większego lub stawu międzykręgowego środkami miejscowo znieczulającymi i/lub glikokortykosteroidami
  • Znaczenie w diagnostyce różnicowej1
  • Rzadko długotrwała skuteczność terapeutyczna5
    • złagodzenie objawów w 94% przypadków, ale utrzymujące się średnio tylko 23,5 dni

Elektroterapia

  • TENS (przezskórna elektrostymulacja nerwów), jonoforeza, pole magnetyczne
    • Nie zaleca się stosowania, brak kontrolowanych badań dotyczących skuteczności.5

Leczenie chirurgiczne

  • Interwencje chirurgiczne w celu leczenia choroby podstawowej, jeśli wskazane
  • Zabiegi chirurgiczne, neuroablacja
    • np. „uwolnienie” lub resekcja nerwu potylicznego większego (n. occipitalis major)
      • W badaniach wykazano tymczasową poprawę.5
    • brak kontrolowanych badań dotyczących skuteczności leczenia chirurgicznego

Przebieg, powikłania i rokowanie

Powikłania

Rokowanie

  • Rokowanie zależy od przyczyny bólu.

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Deximed

Ilustracje

Rtg kręgosłupa szyjnego w projekcji bocznej: 1 = wyrostek kolczysty obrotnika (prosessus spinosus axis) 2 = kręg szczytowy (atlas) 3 = podstawa czaszki 4 = ząb obrotnika (dens axis) 5 = staw międzykręgowy 6 = trzon kręgu C6
Rtg kręgosłupa szyjnego w projekcji bocznej: 1 = wyrostek kolczysty obrotnika (prosessus spinosus axis) 2 = kręg szczytowy (atlas) 3 = podstawa czaszki 4 = ząb obrotnika (dens axis) 5 = staw międzykręgowy 6 = trzon kręgu C6

Źródła

Wytyczne

  • Międzynarodowe Towarzystwo Bólu Głowy. Międzynarodowa Klasyfikacja Bólów Głowy, wydanie 3 (ICHD-3). Stan na rok 2018. www.ichd-3.org

Piśmiennictwo

  1. Headache Classification Committee of the International Headache Society (IHS) The International Classification of Headache Disorders, 3rd edition. Cephalalgia. 2018;38(1):1-211. doi:10.1177/0333102417738202 www.ichd-3.org
  2. Frese A, Evers S. Biological markers of cervicogenic headache. Cephalalgia 2008; 28 (Suppl 1): 21. www.ncbi.nlm.nih.gov
  3. Antonaci F, Sjaastad, O. Cervicogenic Headache: A Real Headache. Curr Neurol Neurosci Rep (2011) 11: 149. doi:10.1007/s11910-010-0164-9 link.springer.com
  4. Sjaastad O. Cervicogenic headache: comparison with migraine without aura; Vaga study. Cephalalgia 2008; 28 (Suppl 1): 18. www.ncbi.nlm.nih.gov
  5. Bogduk N, Govind J. Cervicogenic headache: an assessment of the evidence on clinical diaganosis, invasive tests, and treatment. Lancet Neurol 2009; 8: 959. PubMed
  6. Cooper G, Bailey B, Bogduk N. Cervical zygapophyseal joint pain maps. Pain Med 2007; 8: 344. PubMed
  7. Biondi DM. Cervicogenic headache: a review of diagnostic and treatment strategies. J Am Osteopath Assoc. 2005 Apr;105(4 Suppl 2):16S-22S. www.ncbi.nlm.nih.gov
  8. Obelieniene D, Bovim G, Schrader H, Surkiene D, Mickeviaiene D, Miseviaiene I et al. Headache after whiplash: a historical cohort study outside the medico-legal context. Cephalalgia 1998; 18: 559 - 64. PubMed
  9. Boudreau GP, Marchand L. Pregabalin for the management of cervicogenic headache: a double blind study. Can J Neurol Sci. 2014; 41: 603-10: pmid: 25373811 PubMed
  10. Linde M, Hagen K, Salvesen Ø, Gravdahl GB, Helde G, Stovner LJ. Onabotulinum toxin A treatment of cervicogenic headache: a randomised, double-blind, placebo-controlled crossover study. Cephalalgia. 2011; 31: 797-807. PMID: 21300635 PubMed
  11. Posadzki P, Ernst E. Spinal manipulations for cervicogenic headaches: a systematic review of randomized clinical trials. Headache 2011; 51(7): 1132-9 PubMed
  12. Jull G, Trott P, Potter H, et al. A randomized controlled trial of exercise and manipulative therapy for cervicogenic headache. Spine 2002; 27: 1835. PubMed

Autorzy

  • Katarzyna Kosiek, Dr n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Poradnia Lekarzy Rodzinnych w Łodzi (recenzent)
  • Tomasz Tomasik, Dr hab. n. med., Prof. UJ, specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
  • Jonas Klaus, lekarz w trakcie specjalizacji z neurologii, Hamburg
G44; G443; G448; R51
Ból głowy; Szyjnopochodny ból głowy; Ból szyi; Kręgosłup szyjny; Zespół kręgosłupa szyjnego; Bóle w odcinku szyjnym kręgosłupa; Kręg szczytowy; Kręg oborotowy; Axis; Atlas; Nerw potyliczny; Nerw potyliczny większy; Nerw potyliczny mniejszy; Nerw potyliczny trzeci; Neuralgia nerwów potylicznych; kompleks trójdzielno-szyjny; C2; C3
Szyjnopochodny ból głowy
document-disease document-nav document-tools document-theme
Definicja: Wtórny ból głowy spowodowany zaburzeniami w górnym odcinku kręgosłupa szyjnego. Ból wychodzi z okolicy potylicznej i poprzez interakcję w kompleksie trójdzielno-szyjnym może rzutować się w okolicy czołowej.
Neurologia
Szyjnopochodny ból głowy
/link/973ba14b1c5f45b78b9b7ce1ecc2c43f.aspx
/link/973ba14b1c5f45b78b9b7ce1ecc2c43f.aspx
szyjnopochodny-bol-glowy
SiteDisease
Szyjnopochodny ból głowy
K.Reinhardt@gesinform.de
jlive.mroz@konsylium24com#dr.dabrowska@wp.pl
pl
pl
pl