Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Niezamierzona utrata masy ciała to niezamierzony spadek masy ciała o ≥5% w ciągu 6–12 miesięcy.^1-5
• Kacheksja^1,4
  • wyraźna utrata masy ciała z rozpadem tkanki mięśniowej i tłuszczowej w przebiegu chorób przewlekłych (np. kacheksja nowotworowa)
  • Zobacz również artykuł Kacheksja i odwodnienie w opiece paliatywnej.
• Sarkopenia^1,6
  • postępująca utrata masy i siły mięśniowej w zaawansowanym wieku z powodu zmian fizjologicznych i/lub w kontekście wielochorobowości 

Objawy B

• Objawy B oznaczają zespół objawów, składający się z:
  
  • gorączki (>38°C)
  • nocnych potów
  • utraty masy ciała (≥10% w ciągu 6 miesięcy)
• Związek z nowotworami złośliwymi (np. chłoniakiem Hodgkina, rakiem płuc) lub innymi wyniszczającymi chorobami (np. gruźlicą)

Częstość występowania

• Współczynnik chorobowości niezamierzonej utraty masy ciała w ciągu ostatnich 6 miesięcy w populacji ogólnej około 7%²
• Wyższy współczynnik chorobowości u osób w wieku ≥65 lat: ok. 15–20%^1-3
• Współczynnik chorobowości wśród mieszkańców placówek opiekuńczych: do 50–60%²

Rozważania diagnostyczne

Podstawy fizjologiczne^1,7

• Zmiany masy ciała zachodzą fizjologiczne w ciągu całego życia.
• Zazwyczaj masa ciała wzrasta stopniowo od wczesnej dorosłości do 5.–6. dekady życia.
  • przy tym od około trzeciej dekady życia ma miejsce spadek masy mięśniowej i wzrost procentowej zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie
• Od około 70. roku życia masa ciała spada o około 0,1–0,2 kg na rok.
  • Uogólnione zaburzenia w obrębie mięśni w starszym wieku (sarkopenia) jest ważnym czynnikiem, który może prowadzić do ich osłabienia.
  • Nadmierna utrata masy ciała nie jest fizjologicznym zjawiskiem, które towarzyszy procesowi starzenia się.⁷

Patofizjologia

• Niezamierzona utrata masy ciała opiera się na trzech mechanizmach przyczynowych:
  1. zwiększone zużycie energii
  2. zmniejszona podaż składników odżywczych z utratą apetytu lub bez niej
  3. zmieniony metabolizm (wzmożony metabolizm energetyczny)
• Czynniki wpływające na utrzymanie masy ciała²
  • dostępność (odpowiedniego) odżywiania
  • aktywność fizyczna
  • czynniki środowiskowe,
  • mechanizmy kontroli hormonalnej
    • m.in. za pośrednictwem peptydów, takich jak leptyna, cholecystokinina i grelina
• Udział m.in. cytokin prozapalnych  (np. TNF-alfa) w kacheksji nowotworowej jest przyczyną²:
  • zmniejszenia apetytu
  • redukcji tkanki mięśniowej i tłuszczowej
  • zwiększonego zużycie energii
• Również w przypadku chorób przewlekłych (np. kacheksja w niewydolności serca), kluczowy jest wpływ cytokin prozapalnych (IL-1, IL-6, TNF-alfa) na zaburzenia równowagi kataboliczno-anabolicznej.¹

Przyczyny

• Wiele możliwych przyczyn^1-2,4,7
  • w tym choroby nowotworowe, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, psychiczne, neurologiczne i endokrynologiczne
  • często wieloczynnikowe
  • W ujęciu ogólnym, częstsze są przyczyny nienowotworowe.^2,4,7-9
• Najczęstsze przyczyny^1,3,7
  • choroby nowotworowe: 15–37%
  • choroby przewodu pokarmowego: 10–20%
  • zaburzenia psychiatryczne: 10–23%
  • nieznane pomimo kompleksowej diagnostyki: 25%
    • stosunkowo dobre rokowanie w tych przypadkach
• Niedożywienie jest również częstą przyczyną utraty masy ciała w szpitalach i stanowi czynnik ryzyka, którego można uniknąć.

Niezamierzona utrata masy ciała u starszych pacjentów^3,10-11

• Główne przyczyny  („9 D niezamierzonej utraty masy ciała”):
  1. Dentition (stan uzębienia)
  2. Dysgeusia (dysgeuzja, zaburzenia smaku)
  3. Dysphagia (dysfagia)
  4. Diarrhea (biegunka)
  5. Disease (choroba przewlekła)
  6. Dementia (otępienie)
  7. Dysfunction (status społeczny)
  8. Drugs (leki)
  9. Depression (depresja)

Powikłania^2-4 

• Związek z:
  • obniżoną jakością życia
  • zwiększoną zachorowalnością i śmiertelnością
  • ryzykiem złamań kości (np. złamanie szyjki kości udowej)
  • zwiększonym zapotrzebowaniem na opiekę i hospitalizację
  • zwiększonym ryzykiem powikłań okołooperacyjnych

Niebezpieczny przebieg, którego można uniknąć^2,10

• Choroby nowotworowe
• Przewlekłe choroby zakaźne
• Zaburzenia endokrynologiczne
• Działania niepożądane leków
• Nadużywanie substancji psychoaktywnych
• Zespoły kacheksji w chorobach narządowych (np. niewydolność serca, POChP, przewlekła choroba nerek)

ICD-10

• R63 Objawy i dolegliwości związane z przyjmowaniem pokarmów i płynów
  • R63.0 Jadłowstręt
  • R63.3 Trudności w karmieniu i nieprawidłowe karmienie
  • R63.4 Nieprawidłowa utrata masy ciała
  • R63.8 Inne objawy i dolegliwości związane z przyjmowaniem pokarmów i płynów
• R64 Wyniszczenie [kacheksja]
• E40-E46 Niedożywienie
• E43 Ciężkie niedożywienie białkowo-energetyczne, nieokreślone
• E44 Niedożywienie białkowo-energetyczne umiarkowanego lub łagodnego stopnia

Diagnostyka różnicowa

Choroby nowotworowe^1-3

• Zasadniczo wszystkie nowotwory złośliwe mogą prowadzić do niezamierzonej utraty masy ciała.
  • Stanowią przyczynę około 15–37% znacznej utraty masy ciała

Nowotwory złośliwe, które częściej prowadzą do utraty masy ciała

• Rak jamy ustnej i gardła
• Rak krtani
• Rak przełyku
• Rak żołądka
• Nowotwór jelita grubego
• Rak trzustki
• Rak wątrobowokomórkowy
• Rak dróg żółciowych
• Rak płuc
• Chłoniak Hodgkina
• Chłoniak nie-Hodgkina
• Przewlekła białaczka limfocytowa (PBL)
• Przewlekła białaczka szpikowa (PBS)
• Szpiczak mnogi i guz plazmatycznokomórkowy
• Rak prostaty
• Rak piersi
• Rak jajnika

Nowotwory złośliwe, które rzadziej prowadzą do utraty masy ciała

• Ostra białaczka limfoblastyczna (ALL)
• Ostra białaczka szpikowa (AML)
• Zespół rakowiaka
• Rak nerki (nerkowokomórkowy)
• Rak pęcherza moczowego

Choroby gastroenterologiczne^1-3,7

• Nienowotworowe choroby gastroenterologiczne są przyczyną około 10–20% przypadków znacznej utraty masy ciała.

Zaburzenia wchłaniania

• Zaburzenie wchłaniania oznacza nieprawidłowe wchłanianie składników odżywczych w wyniku dysfunkcji błony śluzowej jelit.
  • często przewlekła biegunka jako objaw towarzyszący
• Jest to najczęstsza nienowotworowa, gastroenterologiczna przyczyna niezamierzonej utraty masy ciała.¹
• Przyczyny
  • nieswoiste zapalenie jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego)
  • celiakia
  • nietolerancje (np. nietolerancja laktozy)
  • przewlekłe niedokrwienie jelit
  • guzy neuroendokrynne (np. żołądkowiak lub guz wydzielający VIP)
  • resekcje jelit
  • zakażenia żołądkowo-jelitowe

Zaburzenia trawienia

• Zaburzenia trawienia oznaczają upośledzony rozpad składników odżywczych w przewodzie pokarmowym.
  • często przewlekła biegunka jako objaw towarzyszący
• Przyczyny
  • resekcja żołądka lub pomost omijający żołądek
  • niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki (np. w przypadku przewlekłego zapalenia trzustki)
  • niedobór kwasów żółciowych
    • cholestaza
    • zaburzenia wchłaniania kwasów żółciowych (resekcja jelita krętego, marskość wątroby, leczenie kolestyraminą)

Dysfagia

• Dysfagia oznacza zaburzenia funkcji i koordynacji aktu połykania, co może prowadzić do niewystarczającej podaży pokarmów.
• Nienowotworowe przyczyny przewlekłej dysfagii
  • uchyłki przełyku
  • zwężenia
  • achalazja
  • skurcze przełyku
  • dysfagie neurogenne (np. zespół parkinsonowski)

Choroby zakaźne^1-2

Zakażenia żołądkowo-jelitowe

• Choroba Whipple'a
• Giardioza
• Pełzakowica (ameboza)
• Kryptosporydioza
• Zarażenia pasoyżytami (np. tasiemcem)

Przewlekłe zakażenia

• Zakażenie HIV
• Gruźlica
• Prątki niegruźlicze
• Przewlekłe zapalenie wątroby typu C

Rzadkie zakażenia

• Choroba kociego pazura
• Histoplazmoza

Choroby psychiczne^1-3,7

• Choroby psychiczne są przyczyną około 10–23% przypadków znacznej utraty masy ciała.
• Depresja
  • najczęstsza psychiatryczna przyczyna niezamierzonej utraty masy ciała
  • Zobacz także artykuły Zaburzenia depresyjne u dzieci i młodzieży i Depresja w starszym wieku.
• Uogólnione zaburzenia lękowe
• Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
• Uzależnienie od alkoholu lub narkotyków
• Wymioty psychogenne

Zaburzenia geriatryczne^1,6,9

• Niezamierzona utrata masy ciała dotyczy około 15–20% wszystkich pacjentów geriatrycznych.
• Zobacz także artykuły:
  • badanie geriatryczne
  • pogarszający się stan zdrowia w starszym wieku
  • przewlekła dysfagia
  • niedożywienie
  • zdrowie zębów u osób starszych

Kacheksja związana z wiekiem

• Przyczyny niewystarczającego spożywania pokarmów w starszym wieku
  • problemy z zębami/zgryzem
  • zaburzenia węchu/smaku (dysgeuzja)
  • upośledzenie funkcji poznawczych (objawy otępienia)
  • ograniczenia fizyczne (osłabienie mięśni, sarkopenia, ogólne osłabienie)
  • izolacja społeczna
  • ubóstwo
• Współczynnik chorobowości do 50%
• Znacząca utrata masy ciała nie jest naturalną częścią procesu starzenia się.
• czynnik predysponujący do osłabienia i związany ze zwiększoną śmiertelnością

Osłabienie

• Definicja i etiologia
  • Stan zwiększonej podatności na choroby i wzmożone ryzyko niekorzystnego rokowania.
  • Prowadzi do nieproporcjonalnie poważnych skutków po stosunkowo łagodnych chorobach lub interwencjach medycznych.
  • Jest związane z wielochorobowością i niepełnosprawnością.
• Kryteria kliniczne zespołu osłabienia (frailty-syndrome) 
  • osłabienie siły mięśniowej
  • brak aktywności fizycznej
  • zmniejszona prędkość chodu
  • wyczerpanie fizyczne i/lub psychiczne
  • niezamierzona utrata masy ciała
• Inne cechy kliniczne
  • częste upadki
  • splątanie (aż do majaczenia)
  • Ograniczenia kompetencji czynnościowych z niepełnosprawnością w życiu codziennym (disability)

Przyczyny neurologiczne^1-2

Dysfagia neurogenna

• Liczne choroby neurologiczne wiążą się z neurogennymi zaburzeniami połykania (dysfagia) i wynikającym z nich niedożywieniem, np.:
  • udar
  • choroba Parkinsona
  • stwardnienie zanikowe boczne (SLA)
  • stwardnienie rozsiane
  • miastenia rzekomoporaźna

Choroby otępienne

• Otępienie może prowadzić do niedożywienia i utraty masy ciała.
  • choroba Alzheimera
  • otępienie naczyniopochodne
  • otępienie z ciałami Lewy’ego
  • otępienie czołowo-skroniowe

Zaburzenia mięśni

• Skurcze przełyku (dysfunkcja mięśnia pierścienno-gardłowego)
• Miopatie zapalne
• Zatrucie jadem kiełbasianym (botulizm)
• Dystrofia mięśniowa
• Rdzeniowy zanik mięśni

Zaburzenia endokrynologiczne^1-2

• Nadczynność tarczycy
• Guz chromochłonny
• Cukrzyca, szczególnie cukrzyca typu 1
• Niedoczynność kory nadnerczy (choroba Addisona)

Inne przyczyny^1-4

Niedożywienie

• Zobacz artykuł Niedożywienie.
• Niedożywienie może być spowodowane przez:
  
  • ograniczenia fizyczne lub poznawcze
  • warunki psychospołeczne
  • brak właściwej opieki
  • izolację społeczną
  • ubóstwo

Stan uzębienia

• Ból zęba
• Próchnica
• Utrata zębów
• Niedopasowane protezy
• Urazy dziąseł

Leki

• Liczne działania niepożądane leków mogą prowadzić do utraty masy ciała poprzez różne mechanizmy:
  • biegunka
    • np. przyjmowane środki przeczyszczające, leki przeciwcukrzycowe (metformina, agoniści receptora GLP-1)
  • nudności i wymioty
    • np. antybiotyki, L-dopa, SSRI, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne
  • dysfagia
    • np. NLPZ, bisfosfoniany, antybiotyki
  • brak apetytu
    • np. opiaty, leki przeciwpadaczkowe, metformina, benzodiazepiny
  • zaburzenia smaku (dysgeuzja)
    • np. naparstnica, spironolakton, teofilina i inhibitory ACE
  • suchość ust (kserostomia)
    • np. leki antycholinergiczne, diuretyki pętlowe, leki przeciwhistaminowe

Alkohol i inne substancje

• Choroba alkoholowa
  • często zmniejszone spożycie pokarmów (pokrycie zapotrzebowania na kalorie przez alkohol) i niedobory witamin
• Palenie tytoniu
  • Tytoń zmniejsza naturalny apetyt.
  • czynnik ryzyka raka płuc
• Nadużywanie innych substancji (np. kokaina, heroina, amfetaminy)

Przewlekłe choroby narządowe

• Choroby przewlekłe ze zmniejszonym spożyciem pokarmów i zwiększonym zużyciem energii
• Przewlekła obturacyjna choroba płuc
  • kacheksja u około 25% pacjentów w przebiegu choroby
• Przewlekła niewydolność serca
• Przewlekła choroba nerek

Zaburzenia reumatologiczne

• Reumatoidalne zapalenie stawów
• Ogólnoustrojowe zapalenia naczyń (np. polimialgia reumatyczna)
• Kolagenozy (np. sklerodermia)
  

Diagnostyka

Wywiad lekarski^1-4

Utrata masy ciała

• Kluczowe jest ustalenie, czy doszło do znacznej utraty masy ciała.
  • u ok. 50% pacjentów brak obiektywnej utraty masy ciała
  • Pośrednią wskazówką mogą być wcześniejsze zdjęcia pacjenta lub zauważona przez niego zmiana rozmiaru odzieży.
• Aktualna masa ciała i masa początkowa oraz okres utraty masy ciała
• Dokumentowanie historii masy ciała przez pacjentów (regularne ważenie i rejestrowanie)

Objawy towarzyszące

• Gorączka i nocne poty (objawy B)
• Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego
  • ból brzucha
  • biegunka
  • biegunka tłuszczowa
  • zaparcia
  • wczesne uczucie sytości
  • nudności i wymioty
• Zmęczenie i znużenie
• Podatność na zakażenia
• Duszność
• Obrzęki obwodowe
• Upośledzenie funkcji poznawczych (w przypadku otępienia)
• Kołatanie serca i wzmożone pocenie się (w przypadku nadczynności tarczycy lub guza chromochłonnego)
• Wielomocz i polidypsja (w cukrzycy typu 1)
• Brak miesiączki (w przypadku jadłowstrętu psychicznego)

Przyczyny

• Wywiad żywieniowy
• częstotliwość i ilość regularnych posiłków
• brak apetytu
• zaburzenia smaku
• problemy z przygotowywaniem posiłków
• Status społeczny i warunki życia
  • możliwości zaopatrzenia i mobilność (np. zakupy, gotowanie)
  • izolacja społeczna lub wsparcie ze strony krewnych i znajomych
• Choroby przewlekłe (np. choroba Parkinsona, HIV lub cukrzyca typu 2)
• Wcześniejsze zabiegi chirurgiczne w obrębie jamy brzusznej (np. resekcja jelita grubego, chirurgia bariatryczna)
• Wcześniejsze zaburzenia psychiatryczne (np. depresja, zaburzenia odżywiania)
• Stan uzębienia i dolegliwości stomatologiczne
• Podróż w wywiadzie
• Substancje szkodliwe i używki
  • alkohol, palenie tytoniu lub inne substancje (np. kokaina, heroina)
• Wywiad dotyczący przyjmowania leków
  • działania niepożądane poszczególnych leków lub wielolekowość
  • możliwość przedawkowania (zwłaszcza u starszych kobiet o niskiej masie ciała)

Badanie przedmiotowe^1-2,4,7

Określenie masy ciała

• Określenie masy ciała i wskaźnika masy ciała (BMI).
• Porównanie z wcześniejszą masą ciała pacjentów.
• Możliwe są wahania masy ciała w ciągu dnia do 2 kg, dlatego należy dążyć do jej określenia w tym samym czasie.

Ogólne badanie lekarskie

• Dokładne badanie lekarskie jest początkowo ważniejsze niż diagnostyka instrumentalna.
• Oznaki wyraźnej utraty masy ciała
  • niepasująca odzież
  • zapadnięte oczy
  • wydatne kości policzkowe
  • redukcja tkanki mięśniowej i tłuszczowej
• Badanie jamy brzusznej
  • masa w jamie brzusznej, np. guz
• Badanie węzłów chłonnych
  • limfadenopatia, np. w przypadku zakażeń lub chorób nowotworowych
• Badanie jamy ustnej i ocena stanu uzębienia
• Objawy kliniczne chorób narządowych (POChP, niewydolność serca, przewlekła choroba nerek)
• Objawy kliniczne endokrynopatii (nadczynność tarczycy)
• W razie potrzeby badanie per rectum (krew w stolcu)
• Badanie przesiewowe w kierunku zaburzeń poznawczych i/lub depresji
• Zobacz także artykuł Badanie geriatryczne u starszych pacjentów.

Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego

• Podstawowe postępowanie diagnostyczne^3-4
  • wywiad lekarski i badanie przedmiotowe
  • standardowe badania laboratoryjne (w tym parametry tarczycy i badanie w kierunku krwi utajonej w kale)
  • badanie USG jamy brzusznej
  • RTG klatki piersiowej

Diagnostyka laboratoryjna^1-5

• Badania laboratoryjne
• morfologia krwi z rozmazem (niedokrwistość, leukocytoza)
• elektrolity (sód, potas)
• parametry nerkowe (kreatynina, mocznik)
• transaminazy (AST, ALT), GGTP
• glukoza we krwi, HbA1c
• ferrytyna
• albumina (w surowicy)
• elektroforeza surowicy
• parametry czynności tarczycy (TSH)
• CRP, LDH i OB jako wskaźnik złośliwych i przewlekłych chorób zakaźnych
• Badanie na obecność krwi utajonej w kale
  • Około 1/3 przypadków jest spowodowana przyczynami żołądkowo-jelitowymi.
  • diagnostyka nieinwazyjna, ale ograniczona czułość i swoistość
  • dalsza diagnostyka w przypadku dodatniego wyniku (endoskopia)
• Badanie ogólne moczu (np. białkomocz)

Diagnostyka specjalistyczna

Podstawowa diagnostyka obrazowa^1,3

• Badanie pod kątem chorbób narządowych i nowotworowych
• RTG klatki piersiowej
  • np. gruźlica, rak płuc
• Badanie USG jamy brzusznej
  • np. zapalenie wątroby, cholestaza, masy

Dalsza diagnostyka

• Rozszerzenie diagnostyki zgodnie z podejrzewanymi rozpoznaniami na podstawie wywiadu lekarskiego (np. współistniejące objawy) lub w celu wyjaśnienia nieprawidłowości w przeprowadzonych wcześniej badaniach:
  • dalsze badania laboratoryjne
  • dalsze badania obrazowe (np. tomografia komputerowa, TK)
  • endoskopia (np. kolonoskopia)
  • biopsja i histologia
  • diagnostyka zaburzeń wchłaniania
  • badania czynności trzustki
  • ocena neurologicznej lub psychiatrycznej
• Ew. skierowanie na dodatkową kolonoskopię w ramach wczesnego wykrywania raka jelita grubego, jeśli nie została wykonana.

Środki i zalecenia

Wskazania do skierowania do specjalisty

• W przypadku niejasnej utraty masy ciała i prawidłowych wyników podstawowej diagnostyki, zaleca się obserwację przez okres 3–6 miesięcy.^1,3-5
  • Oczekiwanie obserwacyjne jest korzystniejsze niż nieukierunkowana, inwazyjna diagnostyka.⁸
• W przypadku nieprawidłowych wyników, które wskazują na przyczynę organiczną, wskazane jest skierowanie do odpowiedniego specjalisty w celu dalszej diagnostyki.⁴
• W przypadku kacheksji lub ciężkiego niedożywienia można rozważyć hospitalizację.
• Pomimo szczegółowej diagnostyki i obserwacji, przyczyna niezamierzonej utraty masy ciała pozostaje niewyjaśniona w 5–36% przypadków.^1,3-4,7

Postępowanie

• Postępowanie terapeutyczne zależy od przyczyny, jeśli została ona ustalona.
• W przypadku nieznanej przyczyny, zalecana jest kontrola masy ciała przez okres 3–6 miesięcy.^1,3-4
  
  • Jeśli masa ciała nadal spada z nieznanych przyczyn, należy przeprowadzić dalszą diagnostykę.
• W przypadku wieloczynnikowej utraty masy ciała, wskazane może być leczenie interdyscyplinarne (stomatolog, dietetyk, fizjoterapeuta, terapeuta zajęciowy, logopeda, pracownik socjalny, ambulatoryjna opieka pielęgniarska), w razie potrzeby z udziałem krewnych.¹⁰
• Wczesne leczenie niedożywienia ma pozytywny wpływ na śmiertelność, zachorowalność, a także tolerancję terapii i wskaźniki powikłań leczenia.

Postępowanie niefarmakologiczne

• Zalecane u starszych pacjentów z niezamierzoną utratą masy ciała.³
• Dostosowanie nawyków żywieniowych
  • częstsze i mniejsze posiłki
  • zmiana/poprawa smaku lub konsystencji posiłków
  • zminimalizowanie ograniczeń dietetycznych
  • jedzenie w towarzystwie lub ze wsparciem
• Aktywność fizyczna
  • Regularna aktywność fizyczna lub fizjoterapia może zwiększyć apetyt u pacjentów w podeszłym wieku i zapobiec utracie masy mięśniowej (sarkopenii).^4,10
• Konsultacje dietetyczne
  • W przypadku wielu chorób, np. cukrzycy lub chorób nowotworowych istnieją specjalnie dostosowane konsultacje dietetyczne.
    
• Przegląd leków, szczególnie w przypadku wielolekowości
  • Niska masa ciała jest jednym z najważniejszych czynników ryzyka niepożądanych działań leków u pacjentów w podeszłym wieku.
    
    • W przypadku stwierdzenia utraty masy ciała,  należy rozważyć modyfikację dawek przyjmowanych leków — szczególnie w przypadku wielolekowości.

Postępowanie farmakologiczne

• Leczenie farmakologiczne ma drugorzędne znaczenie, jeśli przyczyna jest nieznana.
• Suplementy żywieniowe
  • Niewystarczające dane na temat skuteczności, zwłaszcza efekt długoterminowy jest niejasny.
  • Isnieją doniesienia, że suplementacja wysokobiałkowa była w stanie zmniejszyć śmiertelność u pacjentów w podeszłym wieku niezależnie od utraty masy ciała.¹⁰
  • przyjmować między posiłkami w celu utrzymania apetytu^4,10
• Środki pobudzające apetyt^4,10
  • Skuteczność nie jest wystarczająco udowodniona.
  • Mogą prowadzić do przyrostu masy ciała, ale nie zmniejszają śmiertelności.
• Żywienie dojelitowe i pozajelitowe
  
  • Może być konieczne np. w przypadku chorób nowotworowych lub wielochorobowości.
  • Wskazania zależą od stopnia utraty masy ciała i choroby podstawowej.

Informacje dla pacjentów

• Utrata masy ciała u osó dorosłych