Informacje ogólne
Definicja
- Grypa jest chorobą zakaźną wywoływaną przez wirusy grypy
- Wirusy grypy naleą do rodziny ortomyksowirusów.
- Wyróżnia się typy A, B i C.
- W przypadku zakażenia u ludzi praktyczne znaczenie mają tylko typy A i B.
- Wirusy grypy powodują tylko niewielką część wszystkich chorób z objawami tzw. przeziębienia.
Informacje ogólne
- Grypa może prowadzić do groźnych dla życia powikłań, na przykład zaburzeń ze strony układu oddechowego lub układu krążenia, zwłaszcza u osób starszych, o obniżonej odporności lub pacjentów z chorobami przewlekłymi.
- Na przebieg choroby można wpłynąć tylko w bardzo ograniczonym stopniu poprzez zastosowanie leczenia przeciwwirusowego.
- Szczepienie przeciwko grypie jest bezpieczne i skuteczne pod pewnymi warunkami.
- Zaleca się coroczne szczepienie u wszystkich dzieci powyżej 6. miesiąca życia i u wszystkich dorosłych, szczególnie u osób powyżej 55. roku życia oraz osób z chorobami przewlekłymi.1
Epidemiologia
- Zapadalność na grypę zmienia się z roku na rok.
- Mniej lub bardziej rozległe epidemie grypy występują niemal co roku
- W miesiącach zimowych – od końca grudnia do początku marca – można odnotować sezonową falę zakażeń.
- Nasilenie fali zachorowań na grypę zmienia się znacznie z roku na rok.
- Podczas ostrej epidemii grypy w sezonie 2018/2019 w Polsce odnotowano około 17 500 przyjęć do szpitala z powodu grypy lub podejrzenia grypy i około 150 zgonów.2
- Podczas pandemii COVID–19 w latach 2020/2021 fala zakażeń wirusem grypy pozostała w dużej mierze ograniczona dzięki środkom kontroli zakażeń.
- Według szacunków WHO co roku na grypę poważnie choruje od 3 do 5 milionów osób.
- Tylko w krajach uprzemysłowionych co roku w wyniku grypy umiera prawdopodobnie 250 000–500 000 osób.
- Aspekty ekonomiczne
- Chociaż większość zakażeń wirusem grypy ustępuje samoistnie, to niewiele jest innych chorób, które wiążą się z tak znacznymi kosztami w postaci nieobecności w pracy, wizyt lekarskich, hospitalizacji i innych bezpośrednich kosztów finansowych ponoszonych zarówno przez pacjenta jak i system ochrony zdrowia.
Etiologia i patogeneza
- Grypa jest zwykle wywoływana przez wirus grypy typu A lub B.
- Wirus grypy charakteryzuje się znaczną różnorodnością antygenową.
- Podział według białek H i N
- Wirusy grypy typu A są klasyfikowane według ich antygenowych struktur powierzchniowych, które są zbudowane z glikoprotein: hemaglutyniny (H) i neuraminidazy (N).
- W wirusach grypy B również występują antygeny powierzchniowe H i N, ale ich podtypy nie są swoiste.
- Przenoszenie z człowieka na człowieka następuje głównie drogą kropelkową poprzez wydzieliny z dróg oddechowych
- Nowe badania sugerują, że do zakażenia może dojść również poprzez rozpylanie wirusa przez osobę chorą niezależnie od kaszlu i kichania.3
- Okres inkubacji: 1–4 dni.
- Okres zakaźności
- Zakaźność pojawia się już dzień przed wystąpieniem pierwszych objawów i utrzymuje się do 5 dni po pojawieniu się objawów.
- U dzieci możliwy jest dłuższy okres zakaźności, prawdopodobnie do 7 dni od wystąpienia objawów.
- W górnych i dolnych drogach oddechowych może wystąpić obrzęk, przekrwienie, martwica, a czasem krwotok.
- Sprzyja to nadkażeniom bakteryjnym.
- Grypa sezonowa
- Zakażenia wirusem grypy są szeroko rozpowszechnione na całym świecie.
- W strefie umiarkowanej półkuli północnej i południowej epidemie grypy występują sezonowo, tzn. regularnie w miesiącach zimowych.
- W niektórych krajach, głównie w regionach tropikalnych, grypa występuje przez cały rok, choć w ciągu roku mogą występować fale zachorowań.
- Sezonowe fale zachorowań wywołują podtypy A i B.
- Zakażenia wirusem grypy są szeroko rozpowszechnione na całym świecie.
- Pandemia grypy
- Pandemia to ogólnoświatowa epidemia.
- Pandemię grypy wywołuje nowy (niesezonowy) wirus grypy:
- przeciwko któremu nie wykształciła się wcześniej odporność populacyjna lub przeciwko któremu odporność wykształciła tylko niewielka część populacji
- który jest patogenem ludzkim oraz
- który łatwo rozprzestrzenia się wśród ludzi.
- Grypa odzwierzęca
- Swoiste dla danego gatunku wirusy grypy A krążą w populacjach ptaków, świń i koni na całym świecie, przy czym głównym rezerwuarem są ptaki.
- W niektórych regionach endemiczne zakażenia wirusem grypy A dotyczą również psów (Azja Południowo–Wschodnia, USA) i kotów (Azja Południowo–Wschodnia).
- Opisano zakażenia objawowe u ludzi spowodowane przeniesieniem wirusa z ptaków (podtypy H5, H6, H7, H9, H10) i świń (podtypy H1, H3).4
- Ptasia grypa: wirusy (ptasiej) grypy wyizolowane u ptaków wykazywały dotychczas niską patogenność u ludzi.
- Do przeniesienia choroby może dojść poprzez bliski kontakt z zakażonym, chorym lub martwym drobiem lub poprzez zanieczyszczenia odchodami drobiu.
- Spożywanie odpowiednio podgrzanych lub ugotowanych produktów drobiowych nie jest źródłem zakażenia.
- Wirusy grypy pochodzące od świń mogą być przenoszone na ludzi poprzez kontakt z zakażonymi zwierzętami.
- Przenoszenie się choroby z człowieka na człowieka odnotowano tylko w kilku odosobnionych przypadkach.
Patogeneza
- Wszystkie wirusy grypy posiadają dwie różne glikoproteiny powierzchniowe: hemaglutyninę (H) i neuraminidazę (N)
- Za pomocą cząsteczki hemaglutyniny wirus przyczepia się do komórki gospodarza, a następnie może do niej wniknąć.
- Neuraminidaza przerywa błonę komórkową, powodując uwolnienie wirusów, które następnie zakażają nowe komórki.
- Bez działania neuraminidazy replikacja wirusa nastąpiłaby tylko raz; liczba wirusów byłaby zbyt mała, aby doprowadzić do rozwoju choroby.
- Zmienność antygenowa
- Przesunięcie antygenowe: mutacje punktowe powodują zmiany w antygenach powierzchniowych.
- Dzięki temu wirus może omijać odpowiedź immunologiczną.
- Dlatego WHO zaleca coroczne aktualizację składu antygenów w szczepionkach.
- Skok antygenowy: jeśli organizm gospodarza zostanie zakażony jednocześnie dwoma różnymi podtypami wirusa, to właściwości genetyczne, a tym samym antygenowe, mogą zostać przeniesione z jednego podtypu wirusa na drugi.
- Może to prowadzić do pojawienia się nowych, także wysoce zakaźnych wariantów wirusa.
- Przesunięcie antygenowe: mutacje punktowe powodują zmiany w antygenach powierzchniowych.
Czynniki ryzyka ciężkiego przebiegu
- Choroby przewlekłe, np:
- Ciąża, III trymestr.
- Upośledzenie odporności.
- Wiek powyżej 60 lat.
ICD–10
- J10 Grypa wywołana zidentyfikowanym wirusem grypy.
- J10.0 Grypa z zapaleniem płuc wywołanym przez zidentyfikowany wirus grypy.
- J10.1 Grypa z innymi objawami ze strony układu oddechowego wywołana przez zidentyfikowany wirus grypy.
- J10.8 Grypa z innymi objawami wywołana przez zidentyfikowany wirus grypy.
- J11 Grypa, wirus niezidentyfikowany.
- J11.0 Grypa z zapaleniem płuc wywołana przez niezidentyfikowany wirus.
- J11.1 Grypa z innymi objawami ze strony układu oddechowego wywołana przez niezidentyfikowany wirus.
- J11.8 Grypa z innymi objawami wywołana przez niezidentyfikowany wirus.
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
- Podejrzenie grypy stawia się przede wszystkim na podstawie wyniku badania podmiotowego:
- wysoka gorączka
- dreszcze
- bóle mięśni
- ogólne osłabienie
- nieswoiste objawy przeziębienia (w tym kaszel)
- ewentualnie objawy ze strony przewodu pokarmowego (zwłaszcza u dzieci).
- ból brzucha
- nudności/wymioty
- biegunka
- W szczycie fali zachorowań na grypę i podczas epidemii typowe objawy grypy mają tak dobrą wartość predykcyjną, że u większości pacjentów chorobę można z wystarczającym prawdopodobieństwem rozpoznać na podstawie obrazu klinicznego
- Podczas epidemii grypy należy jednak brać ją pod uwagę również w przypadku wystąpienia nieswoistych objawów bez towarzyszącej gorączki, zwłaszcza u osób starszych i/lub z obniżoną odpornością.
- Rozpoznanie grypy można potwierdzić na podstawie dodatniego wyniku szybkiego testu antygenowego (tzw. test COMBO).
Obowiązek zgłaszania
- Każdy przypadek grypy potwierdzony wynikiem testu lekarz zgłasza do powiatowego inspektora sanitarno–epidemiologicznego właściwego ze względu na miejsce rozpoznania zakażenia na druku ZLK–1 (w formie papierowej lub elektronicznej).
Diagnostyka różnicowa
- Zakażenie wirusem grypy/przeziębienie: przeważnie ból gardła, katar, raczej brak kaszlu, przeważnie umiarkowana gorączka lub jej brak.
- Zakażenie dróg oddechowych w wyniku zakażenia innymi wirusami.
- Zapalenie płuc wywołane przez inne patogeny.
- Paciorkowcowe zapalenie gardła i migdałków.
- Mononukleoza.
- Odmiedniczkowe zapalenie nerek.
- Zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych.
- Białaczka.
- Inne choroby gorączkowe, np. malaria (pobyt w krajach tropikalnych, nawet w dalszej przeszłości).
Wywiad lekarski
- Gorączka, często 39–40,5°C
- szybki wzrost temperatury w ciągu 1–2 godzin
- często towarzyszące dreszcze
- czas trwania: do 1 tygodnia
- nie musi występować u osób starszych.
- Typowe objawy to osłabienie i ból mięśni, senność, bóle głowy i suchy kaszel.
- Dodatkowo mogą wystąpić objawy, takie jak dreszcze, ból gardła, kaszel (często z odkrztuszaniem plwociny po kilku dniach) oraz uczucie ucisku w klatce piersiowej.
- Szczególnie u dzieci może dodatkowo wystąpić utrata apetytu, ból brzucha i wymioty.
- Z reguły po 5–7 dniach następuje znaczna poprawa.
- W ciężkich przypadkach choroba nasila się 3–10 dni po wystąpieniu objawów.
Badanie fizykalne
- Gorączka, lekkie zaczerwienienie gardła.
- Słabszy ogólny stan fizyczny.
Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego
Badania wirusologiczne5
- W warunkach praktyki lekarza rodzinnego podejrzenie zachorowania na grypę można potwierdzić szybkim testem antygenowym (tzw. test COMBO, umożliwiający badanie w kierunku zakażenia wirusami: grypy A i B, RSV i SARS–CoV–2).
Wskazania do hospitalizacji
- Jeśli pacjentowi grożą powikłania lub już wystąpiły, np:
- powikłane zakażenia bakteryjne
- ciężkie zaostrzenie astmy lub POChP
- zapalenie płuc (o ciężkim przebiegu lub u osób z dużym ryzykiem powikłań)
- dekompensacja przewlekłej niewydolności narządów (serca, nerek, płuc).
Leczenie
Cele leczenia
- Łagodzenie objawów.
- Zmniejszenie ryzyka powikłań.
Ogólne informacje o leczeniu
- Zalecenia dotyczą zarówno sezonowej jak i pandemicznej postaci grypy.
- Leczenie objawowe - spoczynek, odpowiednie nawodnienie, leczenie przeiwgorączkowe i przeciwzapalne.
- trwają dyskusje, czy leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe są przydatne, czy też obniżanie gorączki za pomocą leków może osłabiać mechanizmy obronne organizmu.
- ze względu na ryzyko wystąpienia zespołu Reye'a kwas acetylosalicylowy i inne salicylany są przeciwwskazane u dzieci do 12. roku życia.
- Leczenie przyczynowe - inhibitory neuraminidazy
- w Polsce obecnie do leczenia grypy zarejestrowane są dwie substancje z grupy inhibitorów neuraminidazy: oseltamiwir i zanamiwir (podanie w inhalacji)
- mechanizm działania inhibitorów neuraminidazy polega na hamowaniu namnażania wirusa grypy i uwalniania nowych wirionów z zakażonych komórek
- skraca czas do ustąpienia objawów u dorosłych o około pół dnia, z około 6,8 dni do około 6,2 dni.5
- według zaleceń polskich ekspertów leczenie przeciwwirusowe należy wdrożyć w następujących grupach pacjentów:
- hospitalizowanych z powodu grypy, niezależnie od wieku.
- z grup ryzyka ciężkiego przebiegu i powikłań grypy:
- w wieku <5 lat lub powyżej 55 lat
- ze współistniejącymi chorobami układu oddechowego, układu krążenia, metabolicznymi, neurologicznymi, chorobami nerek lub wątroby
- ciężarnych i w pierwszych 2 tygodniach połogu
- otyłych (BMI >40)
- dzieci leczone przewlekle kwasem acetylosalicylowym
- z niedoborami odporności
- z ciężkimi i szybko narastającymi objawami grypy.
- leczenie oseltamiwirem powinno się także rozważyć u wszystkich chorych bez przeciwwskazań, z objawami trwającymi <48 godzin, ze względów epidemiologicznych
- ponieważ większość zachorowań na ptasią grypę ma ciężki przebieg, WHO zaleca stosowanie terapii przeciwwirusowej również w przypadku tej choroby.
Farmakoterapia6
- Leczenie objawowe
- środki przeciwgorączkowe/przeciwbólowe oraz w razie potrzeby przeciwkaszlowe.
- Leczenie przyczynowe - inibitory neuraminidazy
- należy ją wdrożyć w przypadku pacjentów z grup ryzyka oraz w przypadkach ciężkiego przebiegu grypy (zwłaszcza konieczności hospitalizacji).
- Jeśli istnieje ryzyko nadkażenia bakteryjnego, wskazana jest antybiotykoterapia.
Terapia przeciwwirusowa (inhibitory neuraminidazy)
- Leczenie wydaje się przynosić najlepsze efekty, jeśli zostanie rozpoczęte jak najwcześniej, tj. w ciągu 48 godzin od pojawienia się pierwszych objawów.
- Leczenie kobiet w ciąży
- u kobiet w ciąży ryzyko powikłań związanych z grypą jest wyższe zarówno dla matki, jak i płodu, zwłaszcza w III trymestrze.
- przyjmowanie inhibitorów neuraminidazy w czasie ciąży wydaje się być bezpieczne
- W procesie podejmowania decyzji należy rozważyć korzyści i ryzyko związane z leczeniem przeciwwirusowym i profilaktyką grypy.
67 - Zanamiwir
78- lek w postaci do inhaacji
- zarejestrowany w Polsce, jednak praktycznie niedostępny.
- Oseltamiwir
- czas trwania leczenia - 5 dni, w przypadku pacjentów w immunosupresji - można wydłużyć do 10 dni
- wynik ujemnego testu antygenowego wykonany u pacjenta z typowymi objawami i w sezonie zwiększonej zapadalności na grypę nie wyklucza grypy i nie powinien opóźniać rozpoczęcia leczenia oseltamiwirem
- dawkowanie:
- do 9. miesiąca życia: 3mg/kg 2x dziennie
- 9-11 miesiąc życia: 3,5mg/kg 2x dziennie
- dzieci w wieku 1-12 lat w zależności od masy ciała:
- <15 kg 30mg 2x dziennie
- 15-23 kg 45mg 2x dziennie
- 23-40 kg 60mg 2x dziennie
- dorosli i dzieci >12 lat: 75mg 2x dziennie
- dawkowanie oseltamiwiru należy dostosować do wartości przesączania kłębuszkowego u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek
Szczepienia/zapobieganie
Dobrowolna izolacja i zapobieganie w środowisku
- Osoby chore na grypę mogą wrócić do miejsc publicznych, takich jak zakłady pracy, szkoła, placówki opieki dziennej nad dziećmi, gdy tylko pozwala na to ich stan ogólny.
- U dorosłych zwykle nie ma już ryzyka zakażenia innych osób 6 dni po wystąpieniu objawów, u dzieci od 8 dni po wystąpieniu objawów.
Higiena
- Przestrzeganie zasad starannej higieny rąk może zapobiec rozprzestrzenianiu się wirusów grypy.
- Stosowanie maseczek, rękawic i fartuchów ochronnych również zmniejszyło ryzyko przenoszenia SARS.
- Nie wiadomo, w jakim stopniu wyniki te można ekstrapolować na rozprzestrzenianie się wirusów grypy.
- Stosowanie maseczek, rękawic i fartuchów ochronnych również zmniejszyło ryzyko przenoszenia SARS.
Szczepienie89-910
Inaktywowane czterowalentne szczepionki przeciwko grypie
- Należy stosować szczepionkę zawierającą aktualny skład antygenów zalecany przez WHO.
- Coroczne szczepienie jest zalecane nawet wtedy, gdy skład antygenowy szczepionki jest niezmieniony w stosunku do poprzedniego sezonu.
- Zaleca się coroczne szczepienie przed sezonem grypowym, najlepiej w okresie od września do listopada.
- W przypadku braku szczepienia w tych miesiącach, warto wykonać szczepienie w grudniu, a nawet później – na początku epidemii grypy lub w jej trakcie.
- Pełny rozwój ochrony po zaszczepieniu zajmuje 10–14 dni.
Kto powinien się zaszczepić?
- W oparciu o przesłanki kliniczne i indywidualne, szczepienie jest zalecane u dzieci powyżej 6 miesiąca życia i dorosłych ze zwiększonym ryzykiem zdrowotnym z powodu choroby podstawowej, np.:
- po przeszczepach narządów
- z przewlekłymi chorobami układu oddechowego
- z chorobami serca/układu krążenia
- z chorobami wątroby lub nerek
- z cukrzycą lub innymi chorobami metabolicznymi
- z przewlekłymi chorobami neurologicznymi, np. stwardnieniem rozsianym z rzutami choroby wywołanymi przez zakażenia
- z wrodzonym lub nabytym niedoborem odporności lub zakażeniem HIV
- także u pacjente ciężarnych
- W oparciu o przesłanki epidemiologiczne, szczepienie zalecane jest u wszystkich dzieci powyżej 6. miesiąca życia i u wszystkich dorosłych, szczególnie u:
- zdrowych dzieci powyżej 6. miesiąca życia
- osób powyżej 55. roku życia
- pensjonariuszy domów pomocy społecznej i innych placówek opiekuńczych
- osób, które jako możliwe źródło zakażenia mogą zagrażać osobom z grup ryzyka (patrz wyżej) mieszkającym w tym samym gospodarstwie domowym lub osobom pozostającym pod ich opieką.
- W związku ze zwiększonym ryzykiem zawodowym, szczepienie powinny wykonać:
- osoby z grupy podwyższonego ryzyka zarażenia się (np. personel medyczny, służby mundurowe)
- osoby przebywające w obiektach o dużym natężeniu ruchu publicznego
- osoby, które mogą stanowić potencjalne źródło zakażenia dla osób z grup ryzyka znajdujących się pod ich opieką.
1011
Szczepienia u dzieci
- Szczepienie przeciwko grypie inaktywowaną szczepionką czterowalentną jest zalecane u wszystkich dzieci powyżej 6. miesiąca życia.
- Dzieci szczepione są taką samą dawką jak dorośli
- Dzieci do 9. roku życia, które są szczepione przeciwko grypie po raz pierwszy w życiu, otrzymują 2 szczepienia w odstępie ≥4 tygodni.
- Oprócz szczepionki inaktywowanej, dostępna jest również szczepionka żywa, która jest podawana donosowo i może być stosowana u dzieci i młodzieży w wieku od 24. miesiąca do 18. roku życia, np. w przypadkach lęku przed zastrzykami w wywiadzie.
- Przeciwwskazana np. w niedoborach odporności, astmie, ciąży, u osób kontaktujących się z pacjentami z niedoborami odporności, u osób z ciężkimi reakcjami alergicznymi na białko jaja kurzego w wywiadzie lub inne składniki szczepionki w wywiadzie, leczonych salicylanami.
Choroby odzwierzęce związane z grypą
- WHO regularnie aktualizuje swoje zalecenia dotyczące odpowiednich szczepów wykorzystywanych do produkcji szczepionki przeciwko odzwierzęcym wirusom grypy.
- Szczepionki przeciwko grypie A(H5N1) są zatwierdzone w Europie i mogą być stosowane np. u pracowników narażonych zawodowo w specjalistycznych laboratoriach / obiektach badawczych w ramach bezpieczeństwa i higieny pracy.
- Zatwierdzona jest jedna szczepionka dla ludzi przeciwko ptasiej grypie do stosowania poza okresami pandemii oraz kilka innych, gotowych do zmodyfikowania i wdrożenia w razie wystąpienia pandemii.
1112
Szczepienie przeciwko pneumokokom
- Więcej szczegółów znajduje się w artykule inwazyjne zakażenie pneumokokowe.
- Szczepionki przeciwko grypie i pneumokokom można podać w tym samym czasie, ale w różnych okolicach anatomicznych.
Skuteczność szczepień przeciwko grypie
- Skuteczność szczepienia przeciwko szczepom grypy potwierdzonym laboratoryjnie wynosi – w zależności od zgodności z krążącymi szczepami – 20–60%, przy czym u osób starszych średnio 41%.
- U osób starszych wskaźnik ochrony po szczepieniu jest niższy niż u osób młodszych.
- Grypa u osób zaszczepionych przebiega łagodniej niż u osób nieszczepionych.
Przeciwwskazania do szczepienia przeciwko grypie
- Choroba przebiegająca z gorączką (≥38,5°C), ciężkie ostre zakażenie.
- Alergia na białko jaja kurzego.
- Wirus jest namnażany na zarodkach kurzych – bezwzględne przeciwskazanie do szczepień z użyciem szczepionki wyprodukowanej na bazie białka jaja kurzego.
- Nietolerancja innych składników, np. gentamycyny.
- Nie należy stosować szczepionki żywej u pacjentów z obniżoną odpornością, ciężką astmą, leczonych salicylanami oraz u kobiet w ciąży.
Szczepienie podróżne
- Osoby z grup podwyższonego ryzyka powinny się zaszczepić – niezależnie od corocznych szczepień jesienią – co najmniej 2 tygodnie przed rozpoczęciem podróży.
- podróżni w wieku ≥55 lat oraz podróżni ze wskazaniami (patrz punkt kto powinien się zaszczepić?) w razie podróży do obszarów, gdzie występuje grypa sezonowa
- półkula północna: od listopada do kwietnia
- półkula południowa: od maja do października
- tropiki: przez cały rok
- kobiety w ciąży lub planujące ciążę.
- podróżni w wieku ≥55 lat oraz podróżni ze wskazaniami (patrz punkt kto powinien się zaszczepić?) w razie podróży do obszarów, gdzie występuje grypa sezonowa
- Szczepionka w zależności od sytuacji w regionie
- Jeżeli w kraju ojczystym wskazane jest szczepienie przeciwko grypie sezonowej, należy zastosować szczepionkę aktualnie tam zalecaną.
- Jeśli planowany pobyt na półkuli południowej pokrywa się na kilka tygodni z tamtejszym sezonem grypowym, warto zaszczepić się na miejscu, aby być lepiej zabezpieczonym przed krążącymi lokalnie wirusami.
- Szczepionkę dla półkuli południowej można zazwyczaj otrzymać tylko lokalnie.
Chemioprofilaktyka
- Skuteczność inhibitorów neuraminidazy w profilaktyce grypy waha się od 60% do 90% względnej redukcji ryzyka i utrzymuje się tylko tak długo, jak długo stosowany jest lek.
- w efekcie profilaktycznego zastosowania oseltamiwiru u zdrowych osób obserwowano nudności, wymiotowanie, bóle głowy, objawy psychiatryczne, a niepożądane oddziaływanie na nerki obserwowano częściej niż w przypadku placebo.
- Stosowanie przedekspozycyjne
- można rozważyć, gdy konieczna jest ochrona specyficznych grup osób przed zakażeniem, a nie jest dostępna skuteczna szczepionka; może to dotyczyć np.:
- Personelu medycznego.
- Osób z określonymi istniejącymi wcześniej chorobami, które nie mogą być zaszczepione.
- Ograniczonej ochrony poszczepiennej, np. u osób ze znacznymi niedoborami odporności.
- można rozważyć, gdy konieczna jest ochrona specyficznych grup osób przed zakażeniem, a nie jest dostępna skuteczna szczepionka; może to dotyczyć np.:
- Stosowanie poekspozycyjne
- w przypadku wybuchu epidemii grypy, np. w szpitalu lub w domu pomocy społecznej.
- w populacjach wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu i powikłań grypy
- Profilaktyka farmakologiczna z zastosowaniem oseltamiwiru
- czas trwania: 10 dni
- dawkowanie:
- do 9. miesiąca życia: 3mg/kg 1x dziennie
- 9-11 miesiąc życia: 3,5mg/kg 1x dziennie
- dzieci w wieku 1-12 lat w zależności od masy ciała:
- <15 kg 30mg 1x dziennie
- 15-23 kg 45mg 1x dziennie
- 23-40 kg 60mg 1x dziennie
- dorosli i dzieci >12 lat: 75mg 1x dziennie
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
- W około 1/3 zakażeń przebieg jest łagodny (z lub bez gorączki) lub bezobjawowy.
1213 - Czas trwania choroby to zazwyczaj 1–2 tygodnie, zwykle z wysoką gorączką w pierwszym tygodniu.
- Zmęczenie i kaszel mogą utrzymywać się dłużej.
- Przebieg choroby zależy od wieku i statusu odporności pacjentów, od charakterystyki wirusa, a także od stosowania nikotyny, innych chorób, immunosupresji i ciąży.
- Kobiety w ciąży są narażone na zwiększone ryzyko powikłań zarówno dla matki, jak i dla płodu, zwłaszcza w III trymestrze.
1314
Powikłania
- Zaostrzenie astmy lub POChP.
- Wtórne zakażenia bakteryjne
- Np. zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok lub odoskrzelowe zapalenie płuc.
- Jedną z częstych przyczyn ciężkich zachorowań i zgonów jest pneumokokowe zapalenie płuc.
- Jednym z częstych powikłań grypy jest zapalenie mięśnia sercowego.
1415 - Zapalenie osierdzia.
- Pierwotne wirusowe zapalenie płuc.
- Poinfekcyjne zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego.
Rokowanie
- Szczególnie narażone na rozwój ciężkich, być może zagrażających życiu, zakażeń wtórnych, są osoby z grup wysokiego ryzyka.
- Należą do nich przede wszystkim pacjenci z immunosupresją oraz osoby z chorobami układu sercowo–naczyniowego lub płuc.
- Podczas epidemii grypy w sezonie 2018/2019 w Polsce odnotowano około 17 500 przyjęć do szpitala z powodu grypy i 150 zgonów.2
Dalsze postępowanie
- Ponowna konsultacja lekarska w dowolnym momencie w przypadku pogorszenia.
- W razie potrzeby należy wykonać oznaczyć CRP, co może pomóc w ustaleniu dalszego postępowania.
- Ewentualne badanie RTG klatki piersiowej w celu wykluczenia zapalenia płuc.
Informacje dla pacjentów
Edukacja pacjenta
- Jest to infekcja wirusowa, dlatego leczenie antybiotykami jest wskazane tylko w przypadku podejrzenia istotnego nadkażenia bakteryjnego.
- U zdrowych pacjentów, bez chorób przewlekłych, grypa zwykle ustępuje samoistnie.
- Szczepienie przeciwko grypie zalecane jest wszystkim osobom powyżej 6 miesiąca życia, szczególnie tym ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na grypę lub ciężkiego jej przebiegu.
- Należą do nich osoby przewlekle chore, kobiety w ciąży i osoby po 55. roku życia.
Materiały edukacyjne dla pacjentów
Źródła
Wytyczne
- Mastalerz–Migas A., Kuchar E., Nitsch–Osuch A. et al. Rekomendacje profilaktyki, diagnostyki i leczenia grypy u dorosłych dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej: FLU KOMPAS POZ – ADULTS Rekomendacje opracowane przez ekspertów: Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Wakcynologii i Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy. Family Medicine & Primary Care Review 2020, 22(1). ptmr.info.pl dostęp 22.09.2023)
Piśmiennictwo
- Demicheli V., Jefferson T., Di Pietrantonj C. et al. Vaccines for preventing influenza in the elderly. Cochrane Database of Systematic Reviews 2018, 2. CD004876, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Instytut Badawczy, wwwold.pzh.gov.pl
- Yan J., Grantham M., Pantelic J., et al. Infectious virus in exhaled breath of symptomatic seasonal influenza cases from a college community. Proc Natl Acad Sci USA, 30.01.2018, 115(5): 1081-6, pmid:29348203, PubMed
- Freidl G.S., Meijer A., de Bruin E., et al. Influenza at the animal–human interface: a review of the literature for virological evidence of human infection with swine or avian influenza viruses other than A(H5N1), Euro Surveill 2014, 19: 18, www.ncbi.nlm.nih.gov
- Merckx J., Wali R., Schiller I., et al. Diagnostic Accuracy of Novel and Traditional Rapid Tests for Influenza Infection Compared With Reverse Transcriptase Polymerase Chain Reaction: A Systematic Review and Meta-analysis, Ann Intern Med 2017, pmid:28869986, PubMed
- Dzierżanowska-Fangrat, Katarzyna (red.). Przewodnik antybiotykoterapii 2023, wyd. 28. Bielsko-Biała: Alfa-Medica Press, 2023 alfamedica.pl
- Jefferson T.1, Jones M.A., Doshi P., et al. Neuraminidase inhibitors for preventing and treating influenza in healthy adults and children. Cochrane Database Syst Rev. 10.04.2014, 4:CD008965, DOI: 10.1002/14651858.CD008965.pub4, DOI
- Heneghan C.J., Onakpoya I., Thompson M., et al. Zanamivir for influenza in adults and children: systematic review of clinical study reports and summary of regulatory comments. BMJ. 09.04.2014, 348: g2547, www.bmj.com
- Doniec Z., Mastalerz–Migas A., Jackowska T. et al. Rekomendacje Postępowania w grypie u dzieci dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej – KOMPAS GRYPA. Rekomendacje opracowane przez ekspertów: Polskiego Towarzystwa Pneumonologii Dziecięcej, Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, Polskiego Towarzystwa Wakcynologii, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Family Medicine & Primary Care Review 2019, 21(2), ptmr.info.pl, dostęp 22.09.2023.
- Demicheli V., Jefferson T., Al–Ansary L.A., et al. Vaccines for preventing influenza in healthy adults. Cochrane Database Syst Rev., 13.03.2014, 3:CD001269, PMID: 24623315, The Cochrane Library
- Program szczepień ochronnych na 2023 rok, www.gov.pl
- Avian influenza (bird flu). European Medicines Agency, www.ema.europa.eu, dostęp 24.09.2023.
- Dobson J., Whitley R.J., Pocock S., et al. Oseltamivir treatment for influenza in adults: a meta–analysis of randomised controlled trials, Lancet, 02.05.2015, 385(9979): 1729-37, www.ncbi.nlm.nih.gov
- Meijer W.J., van Noortwijk A.G., Bruinse H.W., Wensing A.M. et al. Influenza virus infection in pregnancy: a review.. 2015, pmid:26012384, PubMed
- Estabragh Z.R., Mamas M.A. The cardiovascular manifestations of influenza: a systematic review. Int J Cardiol. 10.09.2013, 167(6): 2397-403, www.ncbi.nlm.nih.gov
- Mastalerz–Migas A., Kuchar E., Nitsch–Osuch A. et al. Rekomendacje profilaktyki, diagnostyki i leczenia grypy u dorosłych dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej: FLU KOMPAS POZ – ADULTS Rekomendacje opracowane przez ekspertów: Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Wakcynologii i Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy. Family Medicine & Primary Care Review 2020, 22(1), ptmr.info.pl, dostęp 22.09.2023.
- Graner S., Smith T., Beau en pike–Michel C., et al. Neuraminidase inhibitors during pregnancy and risk of adverse neonatal outcomes and congenital malformations: population based European register study, BMJ 2017, 356: j629.. doi:10.1136/bmj.j629, DOI
- Jefferson T., Jones M.A., Doshi P., et al. Neuraminidase inhibitors for preventing and treating influenza in healthy adults and children. Cochrane Database of Systematic Reviews 2014, Issue 4. Art. No.: CD008965, DOI: 10.1002/14651858.CD008965.pub4, DOI
- Jefferson T., Jones M., Doshi P., et al. Oseltamivir for influenza in adults and children: systematic review of clinical study reports and summary of regulatory comments. BMJ, 09.04.2014, 348:g2545, doi: 10.1136/bmj.g2545, DOI
- Ison M.G., Szakaly P., Shapira M.Y., et al. Efficacy and safety of oral oseltamivir for influenza prophylaxis in transplant recipients. Antiviral therapy 2012, 17(6): 955 – 64, PMID: 22728756, PubMed
Opracowanie
- Tomasz Tomasik (recenzent)
- Marek Oleszczyk (recenzent)
- Adam Windak (redaktor)
- Marlies Karsch–Völk (recenzent/redaktor)
- Attila Altiner (recenzent/redaktor)
- Thomas M. Heim (recenzent/redaktor)