Definicja: Pneumokokowe zakażenie jałowych w warunkach fizjologicznych narządów i tkanek: zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych, sepsa.
Epidemiologia: Szczególnie narażone są niemowlęta i osoby starsze, a także pacjenci z predysponującymi chorobami podstawowymi.
Objawy: W zależności od manifestacji.
Badanie fizykalne: W zależności od manifestacji.
Diagnostyka: W celu identyfikacji patogenu należy wykonać posiew z odpowiednich materiałów (krew, płyn mózgowo–rdzeniowy, plwocina itp.).
Leczenie: Leczenie szpitalne antybiotykami beta–laktamowymi. Szczepienia mają istotne znaczenie w profilaktyce i są zalecane u wszystkich niemowląt i osób starszych (≥60 lat), a także u osób z predysponującymi chorobami podstawowymi.
Informacje ogólne
Definicja
W inwazyjnych zakażeniach pneumokokowych zmiany chorobowe wywoływane przez patogeny wnikające do zwykle jałowych narządów i tkanek.
Pod względem częstości występowania dominuje posocznica i zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych.
Pneumokoki wykrywa się rzadko w punkcjach opłucnej, stawów lub wodobrzusza.
Szczepienie przeciwko pneumokokom zmniejsza częstość zachorowań na inwazyjną chorobę pneumokokową.
Epidemiologia
Pneumokoki (Streptococcus pneumoniae – dwoinka zapalenia płuc) należą do najczęstszych patogenów bakteryjnych wywołujących choroby zakaźne, zwłaszcza u niemowląt i małych dzieci.
Często chorują również seniorzy.
Na świecie
10% wszystkich zgonów u dzieci w wieku od 1. miesiąca do 5 lat jest spowodowanych przez bakterie Streptococcus pneumoniae.1
Na świecie odnotowano znaczący spadek inwazyjnych zakażeń pneumokokowych podczas pandemii COVID–19, przypuszczalnie dzięki zastosowanym środkom ochrony przed zakażeniami (m.in. noszenie maseczek, higiena rąk i zachowanie dystansu).2
Etiologia i patogeneza
Pneumokoki kolonizują błony śluzowe u około 50% wszystkich dzieci, ale tylko u 2,5% dorosłych.3
Istnieje duża liczba patogennych serotypów pneumokoków, które powinny być jak najszerzej ujęte w szczepionkach poliwalentnych.
Bakterie mogą przenikać do jałowych narządów i tkanek w zależności od stopnia wirulencji poszczególnych serotypów bakterii oraz statusu immunologicznego osoby zakażonej.
Badania laboratoryjne z markerami stanu zapalnego, prokalcytonina jako marker bakteryjny, a także parametry czynności określonych narządów (m.in. bilirubina i kreatynina do oceny w skali SOFA – sequential organ failure assessment score, skala niewydolności narządów związanej z sepsą).
W Przypadku podejrzenia lub rozpoznania zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych istnieje obowiązek zgłoszenia na druku ZLK–1 (w formie elektronicznej lub papierowej) do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego.
Leczenie
Cele leczenia
Sanacja ogniska zakażenia.
Zapobieganie powikłaniom.
Ogólne informacje o leczeniu
Leczenie szpitalne.
Antybiotykoterapia w przypadku podejrzenia zakażenia pneumokokowego – empiryczna antybiotykiem beta–laktamowym.
Szczepionka skoniugowana (przeważnie 10– lub 13–walentna, PCV–1013 lub 20-valentna, PCV–1320)
Do szczepień podstawowych u noworodków.
Szczepionka obejmuje 10 lub 13 serotypów pneumokoków; stanowią one około 95% pneumokoków wywołujących ciężkie choroby u małych dzieci.
Ponadto szczepionka znacznie zmniejszyła liczbę nosicieli, co doprowadziło do istotnego zmniejszenia ryzyka zakażenia i zachorowań nawet w nieszczepionych grupach wiekowych („efekt odporności stadnej”).
Dane zebrane w USA potwierdzają wysoką skuteczność szczepionki. W metaanalizach wykazano redukcję zakażeń inwazyjnych u dzieci do 5. roku życia o 78–97% (dane zbiorcze 92%).5-7
W Polsce szczepienie przeciw pneumokokom należy do obowiązkowych i bezpłatnych dla dzieci urodzonych od 2017 roku; W populacji ogólnej podawane od 6. tygodnia do 2. roku życia, jako obowiązkowe (bezpłatne) do 5 roku zycia, a także u dzieci do 519. roku życia z grup wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu zakażenia.8
Do immunizacji starszych dzieci, młodzieży i dorosłych.
U małych dzieci szczepionka wykazuje niską immunogenność ze względu na niedojrzały układ odpornościowy.
Niemowlęta
Powszechne szczepienie wszystkich dzieci do ukończenia 24. miesiąca życia (maksymalnie do 5 lat) skoniugowaną szczepionką przeciwko pneumokokom w celu zmniejszenia zachorowalności na inwazyjne choroby pneumokokowe i ograniczenia ich następstw, takich jak hospitalizacja, niepełnosprawność i zgon.
W ramach szczepienia podstawowego niemowląt urodzonych o czasie do ukończenia 12. miesiąca życia podaje się 2 dawki szczepionki skoniugowanej przeciwko pneumokokom w 2. i 4. miesiącu życia, trzecia dawka w miesiącach 13–15; schemat 2+1.
Wcześniaki otrzymują od chronologicznego wieku 2 miesięcy 3 dawki szczepionki w odstępach 4 tygodni. Szczepienie podstawowe kończy się kolejną dawką podawaną w wieku 11 miesięcy po upływie minimum 6 miesięcy od poprzedniego szczepienia; schemat 3+1.
Niemowlęta w wieku ≥12 miesięcy (do 24 miesięcy), które nie były jeszcze szczepione przeciwko pneumokokom, otrzymują jako szczepienie uzupełniające tylko 2 dawki szczepionki w odstępie co najmniej 8 tygodni.
Osoby w wieku ≥6050 lat
U osób w wieku ≥6050 lat, które nie należą do grupy ryzyka (zobacz poniżej), jako szczepienie standardowe zaleca się pojedyncze szczepienie PCV-13 uzupełnione 23–walentną szczepionką polisacharydową (PPSV–23).
Poindywidualnym wskazaniu, szczepienie przypominające można wykonać najwcześniej po 6 latach. Zasadniczo nie jest to zalecane.
Pacjentów należyodstępie uświadomićminmum o większej8 reaktogennościtygodni lub szczepieniapojedynczą powtórnegodawke w porównaniu z pierwszym szczepieniem, ale także o możliwej utracie ochrony poszczepiennej w przypadku zaniechania szczepienia powtórnegoPCV-20.
Wskazania do szczepienia
Szczepienie jest zalecane u pacjentów z którąkolwiek z poniższych chorób podstawowych lub czynników ryzyka ze względu na predyspozycje do inwazyjnego zakażenia pneumokokowego lub ciężkiego przebiegu.
Wrodzone lub nabyte niedobory odporności, a także immunosupresja, asplenia.
Choroby przewlekłe, w szczególności choroby dróg oddechowych (np. astma, rozedma płuc, POChP) i układu krążenia, choroby metaboliczne (np. cukrzyca) oraz choroby neurologiczne (np. zaburzenia drgawkowe).
Anatomiczne i związane z ciałem obcym ryzyko pneumokokowego zapalenia opon mózgowo–rdzeniowych (np. zastawka komorowo–otrzewnowa, implant ślimakowy).
Narażenie zawodowe na pyły z metali (np. ze spawania).
WSzczepienia osób dorosłych z grup ryzyka wymienionychrealizowane przypadkachsą zalecaw sięschemacie tzw.1 sekwencyjnedawka szczepionki podanieskoniugowanej PCV13 oraz 1 dawka szczepionki polisacharydowej PPSV23, w wodstępie przynajmniej 8 tygodni; którymalternatywnie najpierw uodparnia się 13–walentną szczepionką skoniugowaną. Po 6–12 miesiącach podaje się 23–walentną szczepionkę polisacharydową (dopuszczona do stosowania w wieku ≥2 lat).
We wszystkich wymożej wymienionych grupach należyna podać 23–walentną1 szczepionkdawkę polisacharydowąszczepionki skoniugowanej jako szczepienie przypominające w odstępie co najmniej 6 lat.PCV20;
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
Inwazyjne zakażenia pneumokokowe to ostre, zagrażające życiu choroby.
Wzrost zachorowań wywołanych przez serotypy pneumokoków nieobjęte szczepionkami wymaga stałej czujności epidemiologicznej.
Powikłania
W przypadku pneumokokowego zapalenia opon mózgowo–rdzeniowych:
m.in. wodogłowie, zaburzenia słuchu, zaburzenia równowagi, zmiany osobowości oraz padaczka.
W przypadku sepsy pneumokokowej
m.in. niewydolność wielonarządowa i zgon.
Rokowanie
W zależności od wieku, chorób współwystępujących i czynności układu odpornościowego
Przebieg choroby jest często śmiertelny, szczególnie u starszych pacjentów z ciężkimi chorobami współwystępującymi.
O`Brien K.L., Wolfson L.J., Watt J.P. Burden of disease caused by Streptococcus penumoniae in children jounger than 5 years: global estimates, Lancet 2009, 374: 893-902, PubMed
Juan H.C., Chao C.M., Lai C.C., et al. Decline in invasive pneumococcal disease during COVID-19 pandemic in Taiwan, J Infect 2021, 82(2): 282-327, www.ncbi.nlm.nih.gov
Pletz M.W., Maus U., Krug N. et al. Pneumococcal vaccines: mechanism of action, impact on epidemiology and adaptation of the species, Int J Antimicrob Agents 2008, ePUB, www.ncbi.nlm.nih.gov
Wykrywanie i monitorowanie inwazyjnych zakażeń pneumokokowych. Aktualny (2018) standard nadzoru WHO i wskazówki dla lekarzy, dostęp: 29.11.2023, www.mp.pl
Whitney C.G., Farley M.M., Hadler J., Harrison L.H., Bennett N.M., Lynfield R., Reingold A., Cieslak P.R., Pilishvili T., Jackson D., Facklam R.R., Jorgensen J.H., Schuchat A. Decline in invasive pneumococcal disease after the introduction of protein-polysaccharide conjugate vaccine, The New England journal of medicine 2003, 348 Nr. 18: 1737-46, www.ncbi.nlm.nih.gov
Black S., France E.K., Isaacman D., Bracken L. et al. Surveillance for invasive pneumococcal disease during 2000-2005 in a population of children who received 7-valent pneumococcal conjugate vaccine, Pediatr Infect Dis J 2007, 26: 771-7, PubMed
Pavia M., Bianco A., Nobile C.G., et al. Efficacy of pneumococcal vaccination in children younger than 24 months: a meta-analysis, Pediatrics 2009, 123: 1103-10, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
SzczepieniaKomunikat ochronneGŁÓWNEGO INSPEKTORA SANITARNEGO z dnia 31 października 2024 r. Faktyw niesprawie mity,Programu Pneumokoki,Szczepień dostęp:Ochronnych 29.11.2023,na rok 2025 www.gov.plKomunikat GIS 2025
Opracowanie
Sławomir Chlabicz (redaktor)
Ewa Rudnicka–Drożak (recenzent)
Tomasz Tomasik (redaktor)
Lino Witte (recenzent/redaktor)
Dietrich August (recenzent/redaktor)
a78 annan infektiös sjukdom; invasive pneumokokkeninfektion; Pneumokokken-Infektion, invasive
Definicja: Pneumokokowe zakażenie jałowych w warunkach fizjologicznych narządów i tkanek: zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych, sepsa. Epidemiologia: Szczególnie narażone są niemowlęta i osoby starsze, a także pacjenci z predysponującymi chorobami podstawowymi.