Definicja: Jest to ostra i ciężka choroba, w której dochodzi do upośledzenia funkcji serca (w tym przede wszystkim napełniania komór) wskutek ucisku serca i dużych naczyń przez nagromadzenie płynu w osierdziu.
Częstość występowania: Zapadalność wynosi ok. 20 na 100 000 osób rocznie (Stany Zjednoczone).
Objawy: Zależą od przyczyn i szybkości rozwoju choroby. Zwykle trudności w oddychaniu i przyspieszone bicie serca.
Wyniki badania: Ostra tamponada serca często powoduje poszerzenie żył szyjnych (zwiększone ciśnienie w żyle szyjnej), niedociśnienie (zimna i wilgotna skóra, zaburzenia świadomości i znacznie zmniejszona diureza lub brak diurezy) oraz ciche tony serca.
Diagnostyka: EKG, echokardiografia i RTG klatki piersiowej.
Leczenie: W przypadku ostrej tamponady serca należy wykonać natychmiastowe nakłucie osierdzia, w miarę możliwości pod kontrolą USG, z drenażem jamy klatki piersiowej i ew. konieczna jest operacja (torakotomia lub sternotomia).
Informacje ogólne
Definicja
Tamponada serca to zagrażający życiu stan, w którym następuje wzrost ciśnienia wewnątrzosierdziowego, ucisk serca pod wpływem nagromadzenia płynu, ropy, krwi, skrzepów lub gazu w osierdziu.1
Może to nastąpić gwałtownie lub powoli i może być spowodowane stanem zapalnym, urazem, pęknięciem ściany serca lub rozwarstwieniem aorty.
Częstość występowania
Zapadalność wynosi około 20 na 100 000 osób rocznie (Stany Zjednoczone).
Faza 1: ciśnienie w osierdziu wzrasta, ale ciśnienie w lewej i prawej komorze jest wyższe, a więc objętość wyrzutowa się nie zmienia.
Faza 2: ciśnienie w osierdziu zrównuje się z ciśnieniem napełniania w prawej komorze, ale w lewej komorze nadal panuje wyższe ciśnienie. Objętość wyrzutowa się zmniejsza.
Faza 3: ciśnienie w osierdziu przekracza ciśnienie napełniania lewej komory, a objętość wyrzutowa gwałtownie spada.
Objawy zależą od przyczyn i szybkości rozwoju choroby.
Jeśli choroba postępuje szybko, pojawia się duszność i tachykardia.
Często zły ogólny stan fizyczny oraz lęk i niepokój.
Występują objawy zmniejszonej perfuzji tkanek: zimna i wilgotna skóra, zaburzenia świadomości i znacznie zmniejszona diureza lub jej brak.
Tamponadę osierdzia należy podejrzewać w przypadku utrzymywania się niedociśnienia i kwasicy, pomimo odpowiedniej płynoterapii i bez ośrodka krwawienia.
Badanie przedmiotowe
W ostrej tamponadzie serca występuje często triada Becka:
poszerzenie żył szyjnych (zwiększone ciśnienie w żyle szyjnej)
Zwykle tachykardia zatokowa, niski zespół QRS (niskie napięcie) i naprzemienność elektryczna (wahania wychylenia [wyższe i niższe] zespołu QRS spowodowane ruchem serca w osierdziu).
Diagnostyka specjalistyczna
Za pomocą echokardiografii można wykryć płyn osierdziowy i ocenić ilość wysięku oraz wpływ na hemodynamikę.
Badanie klatki piersiowej może ew. wykazać kardiomegalię.
Tomografia komputerowa lub RM mogą być wskazane, jeśli echokardiografia jest niedostępna lub niemożliwa do wykonania.1
Wskazania do skierowania do specjalisty
Natychmiastowe skierowanie do szpitala w przypadku podejrzenia choroby
Leczenie
Cele leczenia
Choroba jest poważna, ale może być skutecznie leczona dzięki szybkiemu wdrożeniu terapii.
Drenaż płynu osierdziowego łagodzi objawy również wtedy, gdy choroba jest nieuleczalna.
Ogólne informacje o leczeniu
W przypadku ostrej tamponady serca należy wykonać natychmiastowe nakłucie osierdzia, w miarę możliwości pod kontrolą USG (patrz poniżej), z drenażem jamy klatki piersiowej i ew. zabieg chirurgiczny (torakotomia lub sternotomia).
W przypadku wystąpienia wstrząsu, pacjenta należy ułożyć na plecach; kończyny górne mogą być uniesione w celu usprawnienia powrotu żylnego.
Ew. leki inotropowe
Po ustabilizowaniu stanu pacjenta, należy zidentyfikować czynniki wyzwalające i rozpocząć odpowiednie leczenie.
zwiększenie objętości wyrzutowej bez zwiększania układowego oporu naczyniowego
Leki rozszerzające naczynia krwionośne lub diuretyki nie są zalecane w przypadku tamponady serca.
Inne rodzaje leczenia
Nakłucie osierdzia
Nakłucie osierdzia pod kontrolą USG jest szybkim i skutecznym początkowym sposobem leczenia tamponady serca.1,4
Nakłucie osierdzia przeprowadza się przy użyciu strzykawki o pojemności 20–30 ml i kaniuli o długości 10 cm (rozmiar 16–18).
Wprowadza się ją bezpośrednio pod wyrostkiem mieczykowatym w kierunku lewego barku pod kątem 45 stopni do skóry; aspiracja co 1–2 mm. Kontynuować do momentu aspiracji krwi, wyczucia pulsacji lub wystąpienia nagłych zmian w EKG.
Z reguły aspirowane są tylko niewielkie ilości (5–10 ml); większe ilości wskazują na nakłucie prawej komory.
W nagłych przypadkach nakłucie osierdzia można wykonać również bez nawigacji ultrasonograficznej.
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
Choroba nieleczona ma przebieg śmiertelny.
Powikłania
Nieleczona tamponada serca może spowodować obrzęk płuc lub wstrząs i doprowadzić do zgonu.
Nakłucie osierdzia w nagłym przypadku bez kontroli ultrasonograficznej może spowodować pęknięcie komory lub odmę opłucnową i wiąże się ze śmiertelnością na poziomie 4%.
Rokowanie
Rokowanie zależy od przyczyn leżących u podstaw choroby i od tego, jak szybko zostanie rozpoczęte leczenie.
Źródła
Piśmiennictwo
Adler HY, Charron P, Imazio M, et al. 2015 ESC Guidelines for the diagnosis and management of pericardial diseases: The Task Force for the Diagnosis and Management of Pericardial Diseases of the European Society of Cardiology (ESC). Eur Heart J. 2015 Nov 7;36(42):2921-2964. www.ncbi.nlm.nih.gov
Beauchamp KA: Pericardial tamponade: an oncologic emergency. Clin J Oncol Nurs 1998; 2: 85-95 PubMed
Definicja: Jest to ostra i ciężka choroba, w której dochodzi do upośledzenia funkcji serca (w tym przede wszystkim napełniania komór) wskutek ucisku serca i dużych naczyń przez nagromadzenie płynu w osierdziu.