Definicja: wyzysk osoby poprzez wykorzystanie jej trudnej sytuacji, np. stosunek pracy oparty na wyzysku, wyzysk seksualny, wyzysk przestępczy, niewolnictwo.
Częstość występowania: brak wiarygodnych danych, duża liczba niezgłoszonych przypadków. Szczególnie narażone są kobiety w sytuacji uchodźczej.
Objawy: pacjenci zalęknieni lub zastraszeni, ewentualne przesłanki przemawiające za doświadczaniem przemocy, choroby przenoszone drogą płciową.
Wyniki: zwrócić uwagę na urazy, wysypkę skórną, choroby przenoszone drogą płciową, niechcianą ciążę, nastroje depresyjne, stany lękowe.
Leczenie: skierowanie do specjalistycznych poradni, leczenie chorób następczych, takich jak PTSD, depresja, choroby przenoszone drogą płciową, zakażenia.
Informacje ogólne
Definicja
Wykorzystywanie osoby poprzez czerpanie korzyści z jej trudnej sytuacji. Należą do nich:
stosunek pracy oparty na wyzysku
wykorzystywanie seksualne (zmuszanie do prostytucji)
zmuszanie do żebrania
zmuszanie do popełniania przestępstw
zmuszanie do oddania narządów
Zgodnie z definicjami „Protokołu z Palermo” Organizacji Narodów Zjednoczonych termin „handel ludźmi” oznacza:
werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osób
z zastosowaniem gróźb lub użyciem siły lub też z wykorzystaniem innych form przymusu
w postaci uprowadzenia, oszustwa, wprowadzenia w błąd, nadużycia władzy lub wykorzystania słabości
wręczenia lub przyjęcia płatności lub korzyści dla uzyskania zgody osoby mającej kontrolę nad inną osobą
w celu wykorzystania
Wykorzystanie obejmuje, jako minimum, wykorzystanie prostytucji innych osób lub inne formy wykorzystania seksualnego, pracę lub usługi o charakterze przymusowym, niewolnictwo lub praktyki podobne do niewolnictwa, zniewolenie albo usunięcie organów.
Podobną definicję zawiera także Dyrektywa UE 2011/36/UE1 w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar oraz Konwencja Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi.
Częstość występowania
Nie ma statystyk dotyczących tego, jak często to pytanie zadaje się w gabinetach lekarzy rodzinnych (lub podczas badań w ośrodkach przyjmowania uchodźców / w organizacjach pomocowych).
przypuszczalnie częstsze w dużych miastach i gabinetach lekarskich działających w obszarach o niekorzystnej sytuacji społeczno-ekonomicznej
Według statystyk Eurostatu Komisji Europejskiej w 2016 r. w UE zarejestrowano łącznie 11 385 osób będących ofiarami handlu ludźmi2.
Kobiety stanowiły 62% z tych osób, dziewczęta 17%, mężczyźni 16%, a chłopcy 3%.
Komisja Europejska zakłada również, że wielu przypadków nie zgłoszono.
Według danych grupy ekspertów Rady Europy (GRETA) liczba ofiar handlu ludźmi w Europie wzrosła w latach 2015–2018 o 44%, z 10 598 do 15 3103.
Etiologia i patogeneza
Szczególnie narażeni na zostanie ofiarą handlu ludźmi są migranci.
Podstawowe przyczyny
zła sytuacja gospodarcza, społeczna i/lub polityczna w kraju pochodzenia
popyt na usługi seksualne i nielegalną pracę w Europie
Przykładowe powody, dla których ludzie padają ofiarą handlu ludźmi i wyzysku:
fałszywe obietnice dotyczące pracy i możliwości zarobkowych
nieznajomość własnych praw
trudna sytuacja ekonomiczna i/lub związana z prawem pobytu
zależność od pracodawców
odpowiedzialność za wsparcie finansowe rodziny w kraju pochodzenia
izolacja (brak kontaktów społecznych, niewystarczające umiejętności językowe)
Strategie sprawców
konfiskata dowodów tożsamości i innych dokumentów
rzekome długi, które należy spłacić
stosowanie przemocy, gróźb, kontroli (ciągłego nadzoru), upokarzanie
fatalne warunki bytowe
odbieranie całości lub większości zarobków
izolacja
fałszywe lub niezrozumiałe umowy o pracę (w języku niezrozumiałym dla strony umowy)
groźby poinformowania rodziny o prostytucji; groźby użycia przemocy wobec członków rodziny
poniżanie przez stosowanie aktów przemocy seksualnej lub fizycznej lub podawanie alkoholu i leków
szantaż przy użyciu filmów lub zdjęć
Czynniki predysponujące
Ograniczony dostęp do edukacji, opieki zdrowotnej i rynku pracy (w kraju pochodzenia)
Inne czynniki: status LGBTQ, uzależnienie, bezdomność lub brak bezpieczeństwa mieszkaniowego oraz trauma lub doświadczenia przemocy we wczesnym dzieciństwie4
Ryzyko stania się ofiarą handlu ludźmi rośnie wraz z liczbą czynników ryzyka.
ICD-10
Z65 Problemy związane z innymi okolicznościami psychospołecznymi (w tym ofiary przestępstw)
Z04.5 Badanie i obserwacja innego powstałego urazu (w tym badanie ofiary po zgłoszeniu gwałtu lub wykorzystywania seksualnego)
F43.0 Ostra reakcja na stres
F43.1 Zaburzenie stresowe pourazowe
F43.2 Zaburzenia adaptacyjne
diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
Istnieje kilka przeglądów systematycznych dotyczących potencjalnych wyznaczników handlu ludźmi, jednak niewiele jest dowodów empirycznych5.
Nietypowe zachowania pacjentek i charakterystyczne elementy w wywiadzie lekarskim, które mogą wskazywać na handel ludźmi i/lub przymusową prostytucję:
Pacjentka przychodzi do gabinetu (lub na badanie w ośrodkach przyjmowania uchodźców lub w organizacji pomocowej) w towarzystwie (często męskim) i nie wolno jej odzywać się ani samej rozmawiać z lekarzem.
Osoba towarzysząca (często również mąż) steruje wywiadem lekarskim albo się wtrąca.
Kontroluje rozmowę.
Pacjentka nie zna w wystarczającym stopniu języka, nie potrafi się wysłowić.
Pacjentka sprawia wrażenie zalęknionej i zastraszonej.
ewentualnie oznaki przemocy fizycznej
ewentualnie sygnały lub informacje na temat niejasnej / bardzo złej sytuacji mieszkaniowej
choroby przenoszone drogą płciową, niechciana ciąża, niefachowo wykonane przerwanie ciąży
(drobne) obrażenia, oparzenia (mogą wskazywać na użycie przemocy)
obawa przed swobodną wypowiedzią, brak kontaktu wzrokowego
sygnały świadczące o niezgłoszonym wypadku przy pracy lub następstwa niedostatecznych środków ochrony indywidualnej (np. urazy palca stopy u pracowników budowlanych)
U ofiar handlu ludźmi mogą też występować objawy uzależnień, HIV/AIDS, niedożywienie, dolegliwości żołądkowo-jelitowe, uszkodzenia zębów lub bardzo zły stan uzębienia oraz gruźlica4.
Próba bezpośredniej i uważnej komunikacji z pacjentem
zaakceptowanie unikania kontaktu wzrokowego
pytania otwarte, brak natarczywości
W razie potrzeby umówić kolejne wizyty. W razie potrzeby i w miarę możliwości zaangażować tłumacza (w razie potrzeby płci żeńskiej).
Nie jest dostępne żadne zatwierdzone narzędzie przesiewowe do identyfikacji ofiar handlu ludźmi.
Grupę robocza współpracująca z uniwersytetem w Kansas zaproponowała następujące pytania do przesiewowego wywiadu lekarskiego (University of Kansas Human Trafficking Assessment Tool)4:
Czy ktoś zmusza Pana/Panią do zrobienia czegoś, czego nie chce Pan(i) robić?
Czy zmuszono Pana/Panią kiedykolwiek do uprawiania seksu, aby spłacić długi lub z innego powodu?
Czy ktoś zabrania Panu/Pani przychodzić i wychodzić, kiedy Pan(i) chce?
Czy ktoś przechowuje Pana/Pani dokumenty tożsamości?
Czy okłamano Pana/Panią w związku z pracą, którą ma Pan(i) wykonywać?
Czy ktoś zmusza Pana/Panią do pozostawania w miejscu pracy lub w domu?
Czy kiedykolwiek grożono Panu/Pani deportacją lub więzieniem, jeśli spróbuje Pan(i) zmienić swoją obecną sytuację?
Jeśli odpowiedź na co najmniej jedno z tych pytań brzmi „tak”, należy w pierwszej kolejności zorientować się, jakiej formy pomocy potrzebuje dana osoba i czy chciałaby skontaktować się ze specjalistycznym punktem konsultacyjnym.
Badanie przedmiotowe
Ukierunkowane na powód konsultacji
Badanie uzupełniające w gabinecie lekarza rodzinnego
Zazwyczaj nie jest wskazane.
Wskazania do skierowania do specjalisty
Ewentualnie skierowanie do gabinetu ginekologicznego lub poradni, zwłaszcza w przypadku kwestii związanych z ciążą, chorobami przenoszonymi drogą płciową, okaleczeniem narządów płciowych
Leczenie
Ogólne informacje o leczeniu
Istnieją pewne wytyczne i zalecenia dotyczące opieki medycznej i psychologicznej nad takimi pacjentami, ale nie ma niemal żadnych instrukcji postępowania opartych na dowodach5.
Ważna jest fachowa wiedza dotycząca obchodzenia się z osobami po traumatycznych przeżyciach i uwrażliwienie na specyfikę kulturową pacjentów.
Często konieczna jest interdyscyplinarna współpraca z instytucjami niosącymi pomoc, poradniami, psychologami i lekarzami innych specjalności.
Jeśli istnieją przesłanki świadczące o tym, że dana osoba jest ofiarą handlu ludźmi, należy za jej zgodą poinformować ją o możliwościach uzyskania pomocy i, w razie potrzeby, skierować do punktu konsultacyjnego.
Leczenie / farmakoterapia
Informacje na temat leczenia możliwych chorób współistniejących i wtórnych można znaleźć w odpowiednich artykułach:
Jeśli pacjent chciałby we współpracy z lekarzem rodzinnym zająć się problemami ze zdrowiem psychicznym, takimi jak depresja czy PTSD, należy pomóc mu w znalezieniu psychoterapeuty lub skierować do psychiatry.
Według przeglądu systematycznego w zakresie opieki medycznej i psychologicznej nad ofiarami handlu ludźmi jak dotąd nie przeprowadzono jednak żadnych badań, które analizowałyby wpływ interwencji psychologicznych na ofiary5.
Nie zbadano też recepcji opartego na dowodach leczenia PTSD lub depresji, takiego jak terapia poznawczo-behawioralna, terapia konfrontacyjna lub terapia odwrażliwiania i przetwarzania za pomocą ruchu gałek ocznych (EMDR) w tej grupie pacjentów.
Zapobieganie
Dostęp do edukacji, lekcje języka dla migrantów
Po stronie urzędowej: ułatwienie dostępu do legalnej pracy
Informowanie i uwrażliwianie pracowników urzędów, ośrodków przyjmowania uchodźców, organizacji pomocowych
Informacje dla pacjentów
Quellen
Literatur
Directive 2011/36/EU of the European Parliament and of the Council of 5 April 2011 on preventing and combating trafficking in human beings and protecting its victims, and replacing Council Framework Decision 2002/629/JHA eur-lex.europa.eu
European Commission. Data collection on trafficking 2018 in human beings in the EU. Final report – 2018. Lancaster University. European Union. 2018. ec.europa.eu
GRETA Group of Experts on Action against Trafficking in Human Beings. 9th General report on Greta’s activities. Covering the period from 1 January to 31 December 2019. Council of Europe, March 2020. rm.coe.int
Schwarz C, Unruh E, Cronin K, Evans-Simpson S, Britton H, Ramaswamy M. Human Trafficking Identification and Service Provision in the Medical and Social Service Sectors. Health Hum Rights 2016; 18:181-192. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Hemmings S, Jakobowitz S, Abas M, et al. Responding to the health needs of survivors of human trafficking: a systematic review. BMC Health Serv Res 2016;16:320. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Autorinnen
Marlies Karsch-Völk, Dr. med., Fachärztin für Allgemeinmedizin, München
Monika Cissek-Evans, Leiterin JADWIGA, Fachberatungsstelle, München
F430; F431; F432; Z045; Z65
Prostytucja Zmuszanie do małżeństwa Przymusowe zawarcie małżeństwa Żebranie Usunięcie organów Praca seksualna Praca przymusowa Porady specjalistyczne Punkt konsultacyjny Niewolnictwo Niewola za długi Wykorzystywanie seksualne Żebractwo Wyzysk w pracy Handel kobietami Uchodźcy Procedury azylowe Osoby poszukujące azylu Osoby ubiegające się o azyl
Definicja: wyzysk osoby poprzez wykorzystanie jej trudnej sytuacji, np. stosunek pracy oparty na wyzysku, wyzysk seksualny, wyzysk przestępczy, niewolnictwo. Częstość występowania: brak wiarygodnych danych, duża liczba niezgłoszonych przypadków. Szczególnie narażone są kobiety w sytuacji uchodźczej.
Profilaktyka/Promocja zdrowego trybu życia
Handel ludźmi / zmuszanie do prostytucji
/link/d1e44bb9d386422c8ba7d2bdc10ddd85.aspx
/link/d1e44bb9d386422c8ba7d2bdc10ddd85.aspx
handel-ludzmi-zmuszanie-do-prostytucji
SiteDisease
Handel ludźmi / zmuszanie do prostytucji
K.Reinhardt@gesinform.de
Kj.Reinhardt@gesinformmroz@konsylium24.de (patched by linkmapper)pl