Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Zaburzenia mowy i języka

informacje ogólne

Definicja

  • Zaburzenie mowy lub języka opisuje ograniczenie prawidłowej zdolności komunikowania się za pomocą mowy po zakończeniu rozwoju mowy w dzieciństwie.
  • Rozróżnia się dwie główne formy:
    1. dysartrie (zaburzenia mowy)
      • zaburzenia kontroli, regulacji i wykonywania czynności motorycznych związanych z artykulacją, oddychaniem i produkcją głosu
      • W rezultacie zrozumiałość wypowiedzi językowych jest często znacznie ograniczona.
    2. afazje (zaburzenia języka)1
      • zaburzenia mowy spowodowane chorobami ośrodkowego układu nerwowego
      • Zaburzenia mogą wpływać na mówienie i pisanie, a także rozumienie i czytanie.
  • Pierwotne zaburzenie lub opóźnienie językowe w dzieciństwie znane jest jako zaburzenie rozwoju językowego.
  • Język odgrywa kluczową rolę w komunikacji interpersonalnej.
    • Diagnostyka i leczenie zazwyczaj przebiegają interdyscyplinarnie.
    • Leczenie ma na celu maksymalne zmniejszenie zaburzenia w codziennym życiu.

częstość występowania

  • Częstość występowania zaburzeń mowy (dysartria)
    • Dysartrie są najczęstszym neurologicznym zaburzeniem komunikacji.
  • Częstość występowania zaburzeń języka (afazji)
    • zapadalność około 40 na 100 000 mieszkańców
    • U ok. 30% pacjentów z udarem początkowo występuje afazja.
      • Spośród nich u 44% osób, które nadal żyły po 6 miesiącach, nie występowała już afazja.

Diagnostyka

Dysartria (zaburzenie mowy)

  • Dysartria lub dysartrofonia to termin używany do opisania zaburzeń mowy lub głosu.
    • Przyczyną jest uszkodzenie centralnego lub obwodowego układu nerwowego lub mięśni głosowych.
    • Rezultatem jest zaburzone współdziałanie:
      • oddychania
      • wokalizacji (fonacja)
      • melodyki i tempa mowy (prozodia)
      • formowania dźwięku (artykulacja)
  • Anartria/afonia: najpoważniejsze nasilenie zaburzeń mowy i głosu
    • np. całkowity paraliż mięśni zaangażowanych w artykulację lub grupy mięśni zaangażowanych w fonację
  • Częstość występowania dysartrii w chorobach neurologicznych
  • Klasyfikacja najważniejszych zespołów dysartrii,
    • dysartria obwodowa z niedowładem („wiotka“)
      • Przyczyna zmiana w 2. neuronie ruchowym lub złączu nerwowo-mięśniowym, wczesna faza chorób naczyniowo-mózgowych
      • zmniejszona głośność, spowolniona i monotonna mowa, obniżona wysokość głosu, przesunięcie języka do przodu
    • centralna dysartria niedowładna („spastyczna“)
      • Przyczyna zmiana w 1. neuronie ruchowym
      • zmniejszona głośność, spowolniona i monotonna mowa, ucisk/szorstkość głosu, zmniejszona ostrość artykulacji z przesunięciem języka do tyłu
    • sztywno-hipokinetyczna dysartria
      • Przyczyna szczególnie zespół parkinsonowski
      • zmniejszona głośność, zwiększona wysokość dźwięku, prawidłowe lub przyspieszone tempo mowy, monotonny sposób mowy
    • dysartria ataktyczna
      • Przyczyna zaburzenia czynnościowe móżdżku, w tym aferentne i eferentne układy dróg móżdżkowych
      • nieodpowiednie wzorce oddechowe, wahania wysokości i głośności, sporadyczne „drżenie głosu", spowolniony, ew. „skandowany“ sposób mówienia („mowa sylabiczna“)

Afazja (zaburzenie języka)

  • Zaburzenia w posługiwaniu się językiem, które występują po zakończeniu rozwoju językowego i w wyniku uszkodzenia mózgu.
    • Wszystkie obszary językowe są dotknięte afazją w różnym stopniu (mówienie, rozumienie, czytanie i pisanie).
  • Ośrodki funkcji językowych (region językowy, sieć językowa) znajdują się w lewej, „dominującej językowo" półkuli mózgu u >90% ludzi.
    • U osób leworęcznych około 40% umiejscowienia znajduje się w prawej półkuli.
  • Przyczyny2
    • Afazja w ok. 80% przypadków jest wynikiem udaru.
    • inne przyczyny: guzy mózgu, urazy czaszkowo-mózgowe, choroby zapalne mózgu, uszkodzenia spowodowane niedotlenieniem lub choroby neurodegeneracyjne
  • Klasyfikacja zespołów afazji1
    • cztery standardowe zespoły (afazja całkowita, Wernickego, Broki i amnestyczna) oraz inne niestandardowe zespoły
    • afazja Wernickego (afazja sensoryczna)
      • Przyczyna uszkodzenie obszaru Wernickego w płacie skroniowym
      • płynna afazja, prawidłowe tempo mowy i intonacja, niekontrolowana produkcja mowy
      • parafazje semantyczne (niewłaściwy dobór słów)
      • poważne zaburzenia rozumienia mowy
    • afazja Broki (afazja motoryczna)
      • Przyczyna uszkodzenie obszaru Broki w płacie czołowym
      • afazja niepłynna, wysiłek w mowie, zmniejszone tempo mowy, styl mowy przypominający telegram
      • agramatyzm (poważnie zaburzona struktura zdania)
      • parafazje fonologiczne (fonetyczna zmiana słowa, np. „gókra“ zamiast „górka“; „obórek“ zamiast „ogórek“)
      • wyraźna świadomość deficytu językowego i silna presja psychologiczna
    • afazja całkowita
      • Przyczyna wyraźne uszkodzenie elementów sieci językowej (obszar Wernickego i Broki)
      • najcięższa postać afazji: zaburzenia produkcji i rozumienia mowy
      • zatrzymanie płynności mowy, automatyzmy mowy, neologizmy
      • W ciężkich przypadkach komunikacja nie jest już możliwa.
    • afazja amnestyczna
      • Przyczyna zmiany skroniowo-ciemieniowe (częste w guzach mózgu i procesach zwyrodnienia mózgu)
      • Zachowana znaczna sprawność komunikacyjna, np.
      • objawami centralnymi są zaburzenia odnajdywania słów i nazywania.
  • Przebieg procesu reorganizacji w afazji po udarze
    • wczesna faza (od 0 do 4 dni po zawale)
      • znacząco zmniejszona aktywacja nieuszkodzonych obszarów mowy w lewej półkuli
    • faza po stanie ostrym (ok. 2 tygodnie po zawale)
      • zwiększona aktywacja neuronalna w obszarach językowych w prawej półkuli z poprawą wydajności
    • „faza konsolidacji“ (od 4 do 12 miesięcy po zawale)
      • zmniejszenie aktywacji prawej półkuli i zwiększenie aktywacji nienaruszonych obszarów językowych w lewej półkuli z dalszą poprawą funkcji językowych

Apraksja mowy

  • Apraksja ogólnie odnosi się do zaburzenia planowania i wykonywania skoordynowanych działań bez deficytu motorycznego,.
    • Przyczyną jest zwykle jednostronne uszkodzenie półkuli dominującej w mowie.
    • Często towarzyszy jej niepłynna afazja, dlatego trudno ją odróżnić.
  • Apraksja mowy odnosi się zatem do zaburzenia dobrowolnych ruchów składowych mowy.
    • Nie ma to wpływu na ruchy mimowolne, np. oddychanie i połykanie.
    • brak ograniczeń w zakresie słownictwa i rozumienia mowy oraz brak paraliżu narządów mowy
    • Objawy obejmują zakłócenia w formowaniu dźwięku, wiele nieprawidłowych prób, powtarzające się autokorekty, niespójny wzorzec błędów z „wyspami bezbłędnej mowy“.

Przyczyna konsultacji

ICD-10

  • R47 Zaburzenia mowy niesklasyfikowane gdzie indziej
    • R47.0 Dysfazja i afazja
    • R47.1 Dysartria i anartria
    • R47.8 Inne i nieokreślone zaburzenia mowy

Różicowanie

Dyzartria

Udar mózgu i TIA

  • Zaburzenie mózgowo-naczyniowe z zaburzeniami krążenia w mózgu
    • 85% udarów jest spowodowanych niedrożnością naczyń krwionośnych (niedokrwieniem).
    • W przypadku TIA (przemijający atak niedokrwienny) objawy są tylko tymczasowe (<24 godziny).>
    • Często występują czynniki ryzyka, takie jak nadciśnienie, cukrzyca, zaburzenia dot. zastawek serca, migotanie przedsionków i miażdżyca.
  • W przypadku jednostronnego udaru często występują łagodne i tymczasowe zaburzenia mowy i głosu.
    • Wynika to z obustronnego unerwienia grup mięśni zaangażowanych w produkcję dźwięku.
    • w przypadku rzadkich obustronnych uszkodzeń kory ruchowej, moż.liwa dysartria ośrodkowo-paretyczna („spastyczna“)
  • Utrzymującą się dysartrię leczy się za pomocą terapii mowy w ramach rehabilitacji po udarze.

Uraz czaszkowo-mózgowy

  • Uraz głowy z uszkodzeniem mózgu i wynikającą z tego dysfunkcją
  • Początkowe objawy urazu czaszkowo-mózgowego to ból głowy, nudności, wymioty i zawroty głowy, w ciężkich przypadkach zaburzenia świadomości
    • stosowana na całym świecie trzystopniowa klasyfikacja stopnia ciężkości na podstawie Glasgow Coma Scale
  • Deficyty funkcjonalne po urazie czaszkowo-mózgowym są zróżnicowane i zależą od umiejscowienia i zakresu urazu.
    • nasilenie dysartrii po urazie czaszkowo-mózgowym aż do anartrii
  • Terapia z ćwiczeniami logopedycznymi w oparciu o pozostałe zasoby wydajności językowej

Choroba Parkinsona (zespół parkinsonowski)

  • Postępujące zaburzenie neurodegeneracyjne z niszczeniem neuronów dopaminergicznych, zwłaszcza w istocie czarnej
    • typowy zespół objawów obejmujący drżenie spoczynkowe, sztywność, bradykinezję i niestabilną postawę
  • Często deficyty oddechowe i fonacyjne prowadzące do dysartrii (np. monotonna, cicha mowa).
    • ograniczenia artykulacyjne w przebiegu choroby
  • Leczenie farmakologiczne (np. dopaminergiczne) i terapia multimodalna
    • przy dysartrii w razie potrzeby pomoce komunikacyjne spowalniające mowę i zwiększające głośność

Dalsze choroby neurologiczne

afazja

Udar mózgu i TIA

  • Zaburzenie mózgowo-naczyniowe z przeważnie niedokrwiennym uszkodzeniem tkanki mózgowej
  • W większości przypadków (około 80%) afazja występuje jako część udaru.
  • Przebieg i rokowanie
    • Afazja początkowo występuje u około 30% osób po pierwszym udarze.
    • znaczna normalizacja funkcji mowy w ciągu pierwszych 4 tygodni u 1/3 pacjentów
    • Po upływie 1 roku zaburzenia komunikacji nadal występują u około 20% pacjentów po udarze.
    • Początkowo tylko niewielkie deficyty językowe są predyktorem możliwości pełnego powrotu do zdrowia.
  • Terapia logopedyczna w przypadku afazji jest często częścią rehabilitacji po udarze.

guz mózgu

  • Rozróżnia się guzy mózgu i przerzuty do mózgu.
  • Objawy zależą od umiejscowienia i wielkości guza.
    • we wczesnej fazie często nieswoiste bóle głowy lub napady padaczkowe
    • inne objawy, np. zmiany zachowania, zaburzenia pamięci, niedowłady, zaburzenia czucia, zawroty głowy
  • Diagnostyka polega przede wszystkim na obrazowaniu mózgu (RM lub TK czaszki).
  • Opcje leczenia obejmują resekcję chirurgiczną, radiochirurgię, radioterapię całego mózgu i terapię farmakologiczną guza.

Uraz czaszkowo-mózgowy

  • Uraz głowy z uszkodzeniem mózgu i wynikającą z tego dysfunkcją
  • Zarówno afazja, jak i dysartria lub anartria mogą wystąpić w przypadku urazu czaszkowo-mózgowego.
    • często znaczna remisja zaburzeń mowy w ciągu pierwszych kilku tygodni po zdarzeniu

Zapalenie mózgu

  • Najczęściej wirusowe lub bakteryjne zapalenie mózgu
  • Typowe objawy to zaburzenia świadomości, niedowład, afazja, napady padaczkowe
    • Często towarzyszy mu gorączka.
  • Afazja często w przebiegu zapalenia mózgu HSV (nagły wzrost gorączki, ogniskowe deficyty neurologiczne)
  • Rozpoznanie opiera się na badaniu przedmiotowym, badaniach laboratoryjnych (w tym płynu mózgowo-rdzeniowego) i badaniach obrazowych.
  • Terapia przeciwwirusowa lub antybiotykowa empiryczna i swoista dla wykrytego patogenu

Dalsze choroby neurologiczne

  • Niedotlenienie (niedotlenienie mózgu, np. po resuscytacji)
    • Uszkodzenia zależą od czasu trwania niedotlenienia (nieodwracalne uszkodzenia już po 3 minutach).
  • choroba Alzheimera
    • zaburzenie neurodegeneracyjne z otępieniem jako wiodącym objawem
  • Pierwotna postępująca afazja
    • Zaburzenie neurodegeneracyjne, które atakuje głównie językowy obszar kory mózgowej.

Inne przyczyny

  • Jąkanie rozwojowe
  • Intoksykacja (np. alkohol)
  • Guzy podstawy języka, gardła dolnego i krtani
  • Niedrożność nosa/nosogardzieli z utrudnionym oddychaniem przez nos
  • Psychogenna dysfonia i afonia
  • Mutyzm akinetyczny
    • poważna utrata napędu bez mowy i ruchu
    • np. po uszkodzeniu płata czołowego („zespół czołowo-mózgowy“)
  • Napad padaczkowy
    • tymczasowe zaburzenia artykulacji lub epizody „zatrzymania mowy“

Wywiad lekarski

Badanie fizykalne

  • Badanie lekarskie
    • ogólny stan fizyczny i stan odżywienia (np. utrata masy ciała przy dysfagii)
    • konsekwencje urazu jako oznaka urazu czaszkowo-mózgowego
    • badanie głowy i szyi (obserwacja jamy ustnej i gardła)
  • Orientacyjne badanie neurologiczne
  • Orientacyjne badanie mowy i języka
    • powtarzanie słów i zdań
    • nazywanie prostych przedmiotów (np. długopis, zegar)
    • wykonywanie pisemnych poleceń (np. „Proszę złożyć tę kartkę“).

Obserwacja spontanicznego zachowania językowego

  • Należy pozwolić pacjentom wyrażać się swobodnie i bez zakłóceń.
  • Tematy rozmów (pytania otwarte), np. przebieg choroby, rodzina, czas wolny
  • Należy przy tym zwracać uwagę na:
    • wysiłek związany z mową i językiem
    • płynność mowy
    • melodykę mowy
    • artykulację
    • fonetyczne zniekształcenie słów (parafazje fonetyczne)
    • niewłaściwy dobór słów (parafazje semantyczne)
    • nowe formacje słowne (neologizmy)
    • parafrazowanie zamiast używania szukanego słowa
    • strukturę składniową zdań
    • rozumienie mowy
    • reakcję pacjentów na ich ew. deficyty językowe

Badanie uzupełniające

w ramach podstawowej opieki zdrowotnej

  • Zazwyczaj leczenie ambulatoryjne lub szpitalne prowadzone przez specjalistów

Diagnostyka u specjalisty

  • Diagnostyka zależy od podejrzewanej przyczyny.
  • Badanie neurologiczne
    • stan nerwów czaszkowych oraz czynność mięśni dróg głosowych i oddechowych
    • funkcje motoryczne, sensoryczne i odruchowe (odruch wymiotny, połykanie, odruch kaszlowy itp.)
    • testy neurokognitywne pod kątem oznak otępienia
  • Diagnostyka logopedyczna lub foniatryczna
    • ocena umiejętności mowy i języka
    • w razie potrzeby obiektywne, skomputeryzowane gromadzenie danych i ocena słuchowa dysartrii
    • ocena nosa, jamy ustnej, nosogardzieli, części środkowej i dolnej gardła
    • Możliwa jest również wspomagana komputerowo analiza akustycznego sygnału mowy.
  • badaniach laboratoryjnych
  • Badania obrazowe mózgu
    • TK lub RM czaszki w przypadku zaburzeń strukturalnych mózgu
  • Procedury endoskopowe
    • laryngoskopia krtani z powiększeniem
    • wideolaryngostroboskopia w rozpoznawaniu zmian organicznych i porażenia krtani przy uszkodzeniach nerwów obwodowych
  • Audiometria
    • utrata sprzężenia zwrotnego i samokontroli wokalizacji, mowy i języka w zaburzeniach słuchu

Swoiste testy językowe dla afazji

  • Często silnie zmienne objawy w początkowej fazie (np. po udarze)
    • dlatego klasyfikacja zwykle dopiero po ok. 4–6 tygodniach
  • Klasyfikacja i określenie stopnia nasilenia afazji
    • sprawność językowa podlegająca ocenie
      • test tokenów: pokazywanie i przypisywanie różnych kształtów geometrycznych w różnych kolorach i rozmiarach
      • powtarzanie dźwięków, słów i krótkich zdań
      • nazywanie i opisywanie przedstawionych ilustracji
      • rozumienie mowy
      • język pisany

Postępowanie i zalecenia

Wskazania do skierowania do specjalisty / szpitala

  • W przypadku nowych lub postępujących zaburzeń mowy lub języka
  • W przypadku wszystkich niejasnych zaburzeń wymowy, zaburzeń głosu, nosowania i połykania
  • W przypadku podejrzenia udaru — hospitalizacja w trybie nagłym
  • Skierowanie do logopedy w przypadku afazji i dysartrii w przebiegu, które wymagają leczenia.
  • Skierowanie do odpowiedniego specjalisty zależy od podejrzewanej choroby podstawowej (np. neurologia, laryngologia).

Działanie

Cele terapii

  • Leczenie choroby podstawowej
  • Poprawa artykulacji i wokalizacji
  • Poprawa umiejętności pisania, czytania, rozumienia i umiejętności językowych
  • Poprawa umiejętności komunikacyjnych
  • Umożliwienie uczestnictwa w życiu codziennym

Podejście terapeutyczne

  • Leczenie opiera się na indywidualnych celach i możliwościach pacjentów.
  • Jeśli znana jest choroba podstawowa, na pierwszy plan wysuwa się jej leczenie.
  • Praca z krewnymi jest częścią ogólnej koncepcji rehabilitacji mowy.
    • Poradnictwo i wsparcie rodzinne/społeczne mają pozytywny wpływ.
    • informacje i wsparcie w integracji z grupą samopomocy
  • Terapia głosu, mowy i języka (ćwiczenia)
    • Terapia mowy poprawia rokowanie funkcji mowy1,3.
    • terapia mowy w przypadku dysartrii
      • ćwiczenia na głos (ćwiczenia artykulacyjne) w celu optymalizacji szybkości mowy i poprawy koordynacji ruchowej
      • ćwiczenia motoryki ust bez wypowiedzi fonetycznych
      • Większa intensywność terapii jest często konieczna przy jednoczesnej dysfagii.
    • terapia mowy w przypadku afazji po udarze
      • Intensywna terapia mowy jest konieczna w ciągu pierwszych kilku tygodni, aby wspomóc regresję.
      • Poprawa umiejętności komunikacyjnych, pisania, czytania i ekspresji werbalnej została udowodniona w metaanalizie3.
      • Skuteczność jest lepsza przy wysokiej intensywności terapii i wczesnym początku (już w fazie ostrej).
    • specjalne postępowanie przy chorobie Parkinsona
      • terapia głosowa Lee Silvermana (Lee Silverman Voice Therapy — LSVT) z udowodnioną poprawą głośności mowy
    • Terapie wspomagane komputerowo mogą być wykorzystywane do ćwiczeń w domu.
  • Leczenie farmakologiczne
    • Niektóre leki wykazały skuteczność w afazji po udarze (np. piracetam, donepezil, memantyna).
  • Badania stymulacji w kontekście treningu nazywania przedmiotów przy afazji wykazały skuteczność.
    • przezczaszkowa stymulacja magnetyczna (TMS)
    • przezczaszkowa stymulacja prądem stałym (tDCS)
  • W przypadku dystonii (np. dysfonii spastycznej)
    • miejscowe wstrzyknięcia toksyny botulinowej w celu zmniejszenia objawów (po wykluczeniu przyczyn psychogennych)
  • Wspomagane komputerowo pomoce komunikacyjne (np. z wyjściem mowy) w przypadku poważnych zaburzeń ekspresji
  • W rzadkich przypadkach można rozważyć metody chirurgiczne (np. proteza podniebienia miękkiego w przypadku paraliżu podniebienia miękkiego).
  • Brak dowodów na skuteczność alternatywnych metod terapii (akupunktura, hipnoza, odprężenie)

Zalecenia dla krewnych

  • Członkowie rodziny i inne bliskie osoby powinny4:
    • dawać pacjentom wystarczająco dużo czasu na wypowiedź
    • traktować pacjentów w sposób naturalny i z szacunkiem podczas rozmowy
    • unikać czynników rozpraszających, takich jak głośne radio lub telewizor
    • uprościć język i używać krótkich, nieskomplikowanych zdań
    • w razie potrzeby powtarzać to, co zostało powiedziane i zapisywać ważne punkty, aby poprawić zrozumienie
    • angażować daną osobę w rozmowy grupowe
    • aktywnie pytać o opinie pacjentów
    • zachęcać do wszystkich form komunikacji (mowa, gesty, wskazywanie, rysowanie itp.)
    • unikać poprawiania pacjentów
    • w miarę możliwości towarzyszyć w terapii
    • pomagać pacjentom w znalezieniu dalszego wsparcia (np. grupy samopomocy)

Patienteninformationen

Patienteninformationen in Deximed

Quellen

Literatur

  1. Hillis AE. Aphasia: progress in the last quarter of a century. Neurology. 2007 Jul 10;69(2):200-13. Review. PubMed PMID: 17620554 www.ncbi.nlm.nih.gov
  2. Pedersen PM, Vinter K, Olsen TS. Aphasia after stroke: type, severity and prognosis. The Copenhagen aphasia study. Cerebrovasc Dis. 2004;17(1):35-43. Epub 2003 Oct 3. PubMed PMID: 14530636 www.ncbi.nlm.nih.gov
  3. Brady MC, Kelly H, Godwin J, Enderby P, Campbell P. Speech and language therapy for aphasia following stroke. Cochrane Database Syst Rev. 2016 Jun 1;(6):CD000425. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  4. National Institute on Deafness and other Communication Disorders. NIDCD Fact Sheet: Aphasia. NIH Pub. No. 97 4257. December 2015. www.nidcd.nih.gov

Autor*innen

  • Jonas Klaus, Arzt, Freiburg im Breisgau
R47; R470 Dysfazja; R471; R478
Afazja Dysartria Anartria Zaburzenia mowy Zaburzenia języka Apraksja mowy Afazja Wernickego Afazja sensoryczna Afazja Broki Afazja motoryczna Parafazja fonemiczna Parafazja semantyczna Dysartrofonia Neologizm Agramatyzm Mowa przypominająca telegram Terapia mowy Rehabilitacja logopedyczna Trening mowy Trening językowy
Zaburzenia mowy i języka
document-symptom document-nav document-tools document-theme
Zaburzenie mowy lub języka opisuje ograniczenie prawidłowej zdolności komunikowania się za pomocą mowy po zakończeniu rozwoju mowy w dzieciństwie. Rozróżnia się dwie główne formy: dysartrie (zaburzenia mowy) zaburzenia kontroli, regulacji i wykonywania czynności motorycznych związanych z artykulacją, oddychaniem i produkcją głosu W rezultacie zrozumiałość wypowiedzi językowych jest często znacznie ograniczona. afazje (zaburzenia języka)1 zaburzenia mowy spowodowane chorobami ośrodkowego układu nerwowego Zaburzenia mogą wpływać na mówienie i pisanie, a także rozumienie i czytanie.
Neurologia
Zaburzenia mowy
/link/649d3110be334ff5a02bbcab9fb30326.aspx
/link/649d3110be334ff5a02bbcab9fb30326.aspx
zaburzenia-mowy
SiteProfessional
Zaburzenia mowy
K.Reinhardt@gesinform.de
Ksilje.Reinhardt@gesinformlango@nhi.deno (patched by linkmapper)
pl
pl
pl