Informacje ogólne
Definicja
- Choroba przenoszona drogą płciową spowodowana zakażeniem bakterią Neisseria gonorrhoeae.
- Współistniejące zakażenie chlamydiami (u kobiet i u mężczyzn) u ponad 15% pacjentów.
- U kobiet przebieg choroby jest bezobjawowy w ponad 50% przypadków, u mężczyzn w 10–30%.
Epidemiologia
- Rzeżączka jest jedną z najczęściej występujących na świecie zakażeń przenoszonych drogą płciową.
- Częstość występowania rzeżączki wynosi w Europie 31,6 przypadków na 100 000 osób1, a w Polsce 1,68 przypadków na 100 000 osób (dane z 2022 r.)2
- w 2019 roku w Unii Europejskiej (UE) była to druga najczęściej zgłaszana choroba przenoszona drogą płciową: ponad 117 881 zakażeń z 28 krajów
- w 2022 roku w Polsce odnotowano 634 zachorowań.2
- Prawie połowa przypadków dotyczy mężczyzn uprawiających seks z mężczyznami (MSM).
- Najczęściej chorują ludzie młodzi, poniżej 25. roku życia.
- Częste są współzakażenia, zwłaszcza C. trachomatis lub mykoplazmami.
Etiologia i patogeneza
- Neisseria gonorrhoeae są gram–ujemnymi, tlenowymi, oksydazo–dodatnimi dwoinkami.
- Człowiek jest jedynym żywicielem, a do przeniesienia dochodzi poprzez bezpośredni kontakt śluzówki z zakaźnymi wydzielinami
- podczas stosunków seksualnych (oralnych, genitalnych, analnych)
- w trakcie porodu.
- Okres inkubacji: 1–14 dni.
- Gonokoki wykazują powinowactwo do nabłonka walcowatego żeńskiej i męskiej cewki moczowej, kanału szyjki macicy, odbytnicy i spojówek.
- Decydujący wpływ na chorobotwórczość N.gonorrhoeae ma obecność na ich błonie komórkowej kosmków (pilli), za pomocą których bakterie przytwierdzają się do błony śluzowej dróg moczowo–płciowych.
- Gonokoki wywołują ropne zapalenie błony śluzowej, ale niektóre mogą też przenosić się drogą krwionośną i powodować rozsiane, septyczne zakażenie gonokokowe.
Rzeżączka narządów płciowych
- U mężczyzn zakażenie gonokokami prowadzi do:
- zapalenia cewki moczowej z ropną wydzieliną
- zapalenia gruczołu krokowego
- zapalenia najądrzy
- zapalenia pęcherzyków nasiennych.
- U kobiet zapalenie cewki moczowej lub zapalenie szyjki macicy jest często bezobjawowe; wstępujące zakażenia mogą prowadzić do zapalenia narządów miednicy mniejszej (PID).
- Istnieje wiele powikłań, które mogą wystąpić w czasie ciąży: poród przedwczesny, rozsiane zakażenie rzeżączkowe.
Rzeżączka pozagenitalna
- Rzeżączkowe zapalenie odbytu
- Zapalenie odbytnicy z bólem, świądem i pieczeniem, parciem na stolec i wydzieliną.
- Często również bezobjawowe.
- Rzeżączkowe zapalenie gardła
- Na skutek kontaktów oralno–genitalnych, zwykle jako infekcja wtórna.
- Bardzo często bezobjawowe.
- Trudniejsze do leczenia niż inne formy rzeżączki.
- Rzeżączkowe zapalenie spojówek u noworodków (blennorrhoea gonorrhoica neonatorum)
- Ropne zapalenie spojówek u noworodków nieleczonych matek.
- Nieleczona infekcja prowadzi do ślepoty.
- U osób dorosłych zakażenie gonokokowe spojówek występuje zwykle jako zakażenie wtórne, będące następstwem przeniesienia wydzieliny zakaźnej z miejsca pierwotnej infekcji, najczęściej przez palce.
- Rozsiane zakażenie gonokokowe (DGI) skutkuje:
- Skokami gorączki.
- Zapaleniami stawów.
- Zmianami skórnymi: nekrotyczne krosty otoczone rumieniowa obwódką, wykwity plamiste, grudkowe, pęcherzowe lub wybroczynowe w dystalnych częściach kończyn.
- Rzadziej także zapaleniem serca (zapalenie wsierdzia, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie osierdzia), zapaleniem opon mózgowo–rdzeniowych, zapaleniem kości i szpiku lub zapaleniem pochewek ścięgnistych.
Czynniki predysponujące
- Stosunek seksualny bez zabezpieczenia, zwłaszcza MSM.
- Stosowanie innych niż barierowe środków antykoncepcyjnych.
- Zakażenie HIV.
- Zakażenia przenoszone droga płciową (STD).
- Kontakty seksualne z więcej niż 5 osobami w ciągu ostatnich 6 miesięcy.
- Zażywanie narkotyków imprezowych (recreational drugs, party drugs).
ICD-10
- A54 Rzeżączka.
- A54.0 Zakażenie rzeżączkowe dolnego odcinka układu moczowo–płciowego bez ropnia gruczołów okołocewkowych lub dodatkowych.
- A54.1 Zakażenie rzeżączkowe dolnego odcinka układu moczowo–płciowego z ropniem gruczołów okołocewkowych lub dodatkowych.
- A54.2 Rzeżączkowe zapalenie otrzewnej miednicy oraz inne rzeżączkowe zakażenia układu moczowo–płciowego.
- A54.9 Zakażenie rzeżączkowe, nieokreślone.
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
- Typowy obraz kliniczny.
- Wykrycie Neisseria gonorrhoeae.
Diagnostyka różnicowa
- Genitalne zakażenie chlamydiami (u kobiet, u mężczyzn).
- Nieswoiste zapalenie cewki moczowej.
- Zakażenie Mycoplasma genitalum.
- Inne przyczyny zapalenia szyjki macicy.
- Inne przyczyny zapalenia cewki moczowej.
Wywiad lekarski
Informacje ogólne
- Uczucie pieczenia przy oddawaniu moczu.
- Wydzielina z cewki moczowej, pochwy, czasem także wydzielina z odbytu.
- Wiek poniżej 30 lat.
- Zmiana partnerów/partnerek seksualnych, nowi partnerzy/nowe partnerki, partnerzy/partnerki ze znaną rzeżączką.
- Praktyki seksualne, środki ochronne.
- Wymuszony stosunek płciowy.
- Usługi seksualne (świadczenie lub korzystanie).
- Obecność przewlekłej choroby przenoszonej drogą płciową i innych chorób.
- Należy ustalić występowanie alergii, jak również status szczepień (zapalenie wątroby typu A i B, HPV).
- W przypadku rozsianego zakażenia gonokokowego (DGI)
- skoki gorączki
- ból stawów
- zmiany skórne, zwłaszcza na kończynach.
Kobiety
- Zwiększenie ilości lub zmiana charakteru wydzieliny z pochwy (do 50% przypadków).3
- Nieregularne cykle menstruacyjne w przypadku zajęcia endometrium.
- Krwawienia kontaktowe (po stosunku płciowym).
- Niepłodność o niewyjaśnionej przyczynie.
- Ból w podbrzuszu (do 25% przypadków).3
- Objawy dyzuryczne (10–15% przypadków).3
- Brak objawów klinicznych w ponad połowie przypadków.
Mężczyźni
- Żółta, śluzowo–ropna lub surowicza wydzielina z cewki moczowej (w ponad 80% przypadków)3, której może towarzyszyć zaczerwienienie jej ujścia.
- W rzadkich przypadkach wydzielina może pojawiać się tylko podczas ucisku na cewkę moczową albo po dłuższej przerwie w oddawaniu moczu (bonjour drops).
- Objawy dyzuryczne (w ponad 50% przypadków).3
- W rzadkich przypadkach: wydzielina z odbytu–śluzowa, śluzowo–ropna, z domieszką krwi.
- W 10–30% bezobjawowa.
- Objawy rozwijają się zwykle po 2–8 dniach od ekspozycji.
Rzeżączka gardła
- Ból gardła lub zaburzenia połykania.
- Zaczerwienienie i obrzęk łuków podniebiennych i tylnej ściany gardła.
- Rzadko nieznacznie podwyższona temperatura ciała i powiększenie okolicznych węzłów chłonnych.
Badanie fizykalne
- Powiększenie węzłów chłonnych w okolicy szyi i/lub pachwiny.
- Owrzodzenia okolicy okołoodbytniczej lub jamy ustnej.
U kobiet
- Badanie sromu, krocza i okolicy okołoodbytniczej.
- Badanie palpacyjne węzłów chłonnych pachwinowych.
- Ocena skóry, jama ustna, w tym gardła.
U mężczyzn
- Badanie prącia (z cofnięciem napletka) i moszny.
- Badanie krocza i okolicy okołoodbytniczej.
- Badanie palpacyjne węzłów chłonnych pachwinowych.
- Ocena skóry, jamy ustnej, w tym gardła.
Objawy zakażenia rozsianego
- Gorączka.
- Wybroczyny lub krostkowe zmiany skórne.
- Obrzęki stawów, może dotyczyć każdego stawu, choć najczęściej zajęte są stawy nadgarstkowe, śródręczno–paliczkowe, skokowe i kolanowe.
- Rzadko zapalenie opon mózgowych lub zapalenie wsierdzia.
Diagnostyka specjalistyczna
Badanie ginekologiczne
- Badanie wziernikowe
- badanie pochwy i kanału szyjki macicy, w razie potrzeby kolposkopia
- pobranie rozmazu i określenie pH pochwy
- pobieranie wymazów do posiewu i diagnostyki mikrobiologicznej.
- Badanie dwuręczne (pochwy, macicy, jajników).
- W razie potrzeby USG transwaginalne.
Badanie urologiczne
- Pobranie wymazów na posiew i
diagnostykidiagnostykęmikrobiologicznejmikrobiologiczną.
Wskazania do diagnostyki mikrobiologicznej
- W przypadku klinicznego podejrzenia zakażenia gonokokowego3
- U mężczyzn z wydzieliną z cewki moczowej w wieku poniżej 40 lat lub z innymi czynnikami ryzyka chorób przenoszonych drogą płciową (np. nowy kontakt seksualny w ciągu ostatniego roku lub więcej niż 1 partner/partnerka w ciągu ostatniego roku), u których rozpoznano ostre zapalenie jąder i najądrza.
- U kobiet z wydzieliną z szyjki macicy lub pochwy, u których występują czynniki ryzyka choroby przenoszonej drogą płciową (wiek poniżej 30 lat, nowy kontakt seksualny w ciągu ostatniego roku lub więcej niż 1 partner/partnerka w ciągu ostatniego roku) ze śluzowo–ropnym zapaleniem szyjki macicy.
- Wskazania epidemiologiczne3
- partnerzy seksualni/partnerki seksualne pacjentów/pacjentek z chorobami przenoszonymi drogą płciową lub zapaleniem narządów miednicy mniejszej
- rodzice noworodków z zapaleniem spojówek.
- Inne wskazania3
- Stosunek seksualny bez zabezpieczenia lub częsta zmiana partnerów/partnerek seksualnych, nawet jeśli nie występują objawy.
- U osób z nowo rozpoznaną inną chorobą przenoszoną drogą płciową.
- Gwałt, wykorzystanie seksualne/podejrzenie wykorzystania seksualnego.
- Inne istniejące choroby zakaźne (chlamydia, kiła, HIV).
- Podczas wykonywania badań przesiewowych w kierunku STD u młodych dorosłych (<25 lat) lub MSM.
- W przypadku przedwczesnego zakończenia ciąży w rejonach częstego występowania rzeżączki.
- Kontrola po leczeniu.
Możliwości wykrywania zakażenia gonokokowego
- Wykrywanie N. gonorrhoeae przez:
- badanie mikroskopowe
- posiew
- test amplifikacji kwasów nukleinowych (NAAT).
- Wykrywanie bakterii w wydzielinach dróg rodnych, odbytu, gardła, spojówek lub w próbkach moczu (mocz pierwszego strumienia).
- Badanie mikroskopowe
- przydatne tylko u mężczyzn z wydzieliną z cewki moczowej, w innych przypadkach niewystarczająca czułość.
- Test amplifikacji kwasów nukleinowych
- Ma najwyższą czułość spośród wszystkich metod wykrywania.
- Metoda z wyboru w zakażeniach bezobjawowych oraz w badaniach przesiewowych w kierunku rzeżączki gardła i odbytu.
- Wyniki szybsze niż przy posiewie.
- Możliwość wykonania ze wszystkich materiałów do badania.
- Również z próbek moczu u mężczyzn (mocz z pierwszego strumienia).
- Dodatnie wyniki NAAT w rozmazach z okolic pozagenitalnych (gardło, odbytnica), powinny być zawsze potwierdzone drugim testem NAAT identyfikującym inną sekwencję genetyczną N.gonorrhoeae, ze względu na występowanie w tej lokalizacji innych gatunków Neisseria spp.
- Brak możliwości stwierdzenia wrażliwości na antybiotyki.
- Posiew
- Wymagane są wymazy; odpowiednie są wymazy z szyjki macicy, cewki moczowej, odbytu, gardła i spojówki.
- Próbki wymazów do posiewu powinny być transportowane w wilgotnym, bogatym w składniki odżywcze podłożu (najlepiej selektywne z dodatkiem substancji hamujących wzrost innych drobnoustrojów).
- Wysoka wrażliwość patogenu na wysychanie lub niewielkie stężenia środków odkażających.
- Jedyna metoda pozwalająca na ocenę lekowrażliwości N. gonorrhoeae (ocena wrażliwości na ceftriakson, cefiksym, fluorochinolony, spektynomycynę, penicyliny i tetracykliny).
- Przed rozpoczęciem antybiotykoterapii należy przeprowadzić hodowlę patogenów na posiewie w celu zbadania oporności.
Wskazania do skierowania do specjalisty
- W przypadku klinicznego podejrzenia rzeżączki lub w przypadku wskazań do diagnostyki mikrobiologicznej – do dermatologa, ginekologa lub urologa w celu dalszej diagnostyki i terapii.
- Przy podejrzeniu rzeżączkowego zapalenia spojówek – do okulisty.
Obowiązek zgłaszania do Państwowej Inspekcji Sanitarnej
- Podejrzenie lub rozpoznanie rzeżączki podlega zgłoszeniu na druku ZLK–3 (w formie elektronicznej lub papierowej).
Leczenie
Cele leczenia
- Złagodzenie objawów.
- Wyeliminowanie infekcji.
- Zapobieganie powikłaniom.
- Zapobieganie dalszemu przenoszeniu podczas kontaktów seksualnych.
Ogólne informacje o leczeniu
- Wczesne rozpoznanie i leczenie łagodzi objawy i zmniejsza ryzyko powikłań.
- Oporność N. gonorrhoeae na leczenie jest problemem globalnym
- Wykazano oporność na wszystkie antybiotyki, które do tej pory były zalecane w leczeniu.
- Dlatego zaleca się stosowanie podwójnej terapii przeciwbakteryjnej.
- Przed rozpoczęciem leczenia należy pobrać wymazy w celu identyfikacji patogenu i wykonania posiewu z określeniem wrażliwości
- Nie należy czekać na wynik badania wrażliwości.
- Jeśli wykryto patogeny i uzyskano wyniki testów wrażliwości, należy w miarę możliwości unikać cefalosporyn III generacji i azytromycyny.
- Zawsze należy brać pod uwagę współzakażenia (chlamydia, mykoplazma).
Antybiotykoterapia
Niepowikłane zapalenie cewki moczowej, szyjki macicy, odbytnicy, gdy nie jest znana wrażliwość bakterii na antybiotyki3
- Ceftriakson 1 g domięśniowo jednorazowo łącznie z azytromycyną 2 g doustnie jednorazowo (w przypadku złej tolerancji azytromycyny w dawce 2 g, dopuszczalne jest podzielenie dawki: podanie 1 g w odstępie 6–12 godzin).
- Leczenie alternatywne:
- Ceftriakson 1 g domięśniowo jednorazowo – w razie niedostępności azytromycyny w postaci doustnej lub gdy pacjent nie może przyjmować leków doustnych.
- Konieczne jest wykonanie badania potwierdzającego wyleczenie.
- Cefiksym 400 mg doustnie jednorazowo łącznie z azytromycyną 2 g doustnie jednorazowo – w przypadku, gdy ceftriakson jest niedostępny lub nie jest możliwe wykonanie iniekcji domięśniowo.
- Ceftriakson 1 g domięśniowo jednorazowo – w razie niedostępności azytromycyny w postaci doustnej lub gdy pacjent nie może przyjmować leków doustnych.
- Leczenie w przypadku ciężkiej nadwrażliwości na antybiotyki beta–laktamowe lub oporności na cefalosporyny o szerokim spektrum działania:
- ciprofloksacyna 500 mg doustnie jednorazowo – tylko w przypadku potwierdzonej wrażliwości gonokoków na fluorochinolony
- gentamycyna 240 mg domięśniowo jednorazowo z azytromycyną 2 g doustnie jednorazowo.
Rzeżączkowe zapalenie dróg moczowo–płciowych, odbytnicy i gardła w przypadku oporności N. gonorhoeae na cefalosporyny o szerokim spektrum działania
- Wskazana konsultacja specjalistyczna i ocena odpowiedzi na leczenie.3
- Ceftriakson 1 g domięśniowo jednorazowo z azytromycyną 2 g doustnie jednorazowo.
- Leczenie alternatywne w przypadku nadwrażliwości na ceftriakson:
- gentamycyna 240 mg domięśniowo jednorazowo z azytromycyną 2 g doustnie jednorazowo
- w zakażeniach gardła i odbytu skuteczność mniejsza w porównaniu z ceftriaksonem
- ertapenem 1 g domięśniowo co 24 godziny przez 3 dni.
- gentamycyna 240 mg domięśniowo jednorazowo z azytromycyną 2 g doustnie jednorazowo
Niepowikłane rzeżączkowe zapalenie gardła3
- Ceftriakson 1 g domięśniowo jednorazowo z azytromycyną 2 g doustnie jednorazowo.
- Leczenie alternatywne:
- Ceftriakson 1 g domięśniowo jednorazowo – w przypadku niedostępności azytromycyny lub gdy pacjent nie może przyjmować leków doustnie.
- Ciprofloksacyna 500 mg doustnie jednorazowo – u chorych z przebytą reakcją anafilaktyczną na penicylinę lub z alergią na cefalosporyny, po wykluczeniu oporności na fluorochinolony.
- Wiele antybiotyków wykazuje mniejszą skuteczność w eradykacji N. gonorrhoeae z gardła niż z układu moczowo–płciowego i odbytnicy.3
Rzeżączkowe zapalenie spojówek u dorosłych3
- Ceftriakson 1 g domięśniowo jednorazowo z azytromycyną 2 g doustnie jednorazowo
- dodatkowo oko należy często przemywać jałowym 0,9% roztworem NaCl.
Rzeżączkowe zapalenie spojówek u noworodków3
- Ceftriakson 25–50 mg/kg m.c. (maksymalnie 125 mg) dożylnie lub domięśniowo w pojedynczej dawce
- dodatkowo oko należy często przemywać jałowym 0,9% roztworem NaCl.
Rzeżączkowe zapalenie najądrza i jąder3
- Ceftriakson 500 mg domięśniowo jednorazowo z azytromycyną 2 g doustnie jednorazowo.
- U osób leczonych z powodu rzeżączki schematem bez azytromycyny, w przypadku, gdy zakażenie C. trachomatis nie zostało wykluczone, International Union Against Sexually Transmitted Infections (IUSTI) zaleca dołączenie doksycykliny 100 mg doustnie 2 x na dobę przez 7 dni.4
W przypadku braku wykrycia patogenu i braku przestrzegania zaleceń lekarskich
- Ceftriakson 1–2 g dożylnie lub domięśniowo jako dawka jednorazowa plus azytromycyna 1,5 g doustnie jako dawka jednorazowa.
- Jeśli podanie domięśniowe jest przeciwwskazane, a podanie dożylne jest niemożliwe:
- Cefiksym 800 mg doustnie jako dawka jednorazowa lub 2 x 400 mg doustnie w odstępach 8–12 godzin plus azytromycyna 1,5 g doustnie jako dawka jednorazowa.
- Podawanie ceftriaksonu domięśniowo jest bardzo bolesne, dlatego należy dodać lidokainę.
W przypadku braku wykrycia patogenu i stwierdzonym przestrzeganiu zaleceń lekarskich
- Ten sam schemat bez azytromycyny.
Wyjątek
- Rzeżączka gardła powinna być zawsze leczona pozajelitowo.
W przypadku stwierdzonej wrażliwości przy niepowikłanej rzeżączce
- Przy stwierdzonej wrażliwości należy przede wszystkim preferować monoterapię bez zastosowania cefalosporyn i azytromycyny, aby zapobiec rozwojowi oporności
- warunkiem jest wykluczenie współzakażenia i przestrzeganie zaleceń lekarskich.
- ciprofloksacyna: 500 mg doustnie jako dawka jednorazowa lub
- ofloksacyna: 400 mg doustnie jako dawka jednorazowa lub
- doksycyklina: 100 mg 2 x dziennie doustnie przez 7 dni lub
- ceftriakson: 1–2 g dożylnie lub domięśniowo jako dawka jednorazowa lub
- cefiksym: 800 mg doustnie jako dawka jednorazowa lub 2 x 400 mg doustnie w odstępach 8–12 godzin
- Ta opcja nie wystarcza do leczenia gardła. Cefiksym nie jest zalecany w przypadku rzeżączki gardła.
Zapalenie narządów miednicy mniejszej (Pelvic Inflammatory Disease, PID)
- Zobacz odpowiedni artykuł.
Ciąża i karmienie piersią
- Ceftriakson 1 g dożylnie (domięśniowo).
Kontrola leczenia
- We wszystkich przypadkach zaleca się wykonanie testu potwierdzającego wyleczenie.
- Szczególnie ważne jest potwierdzenie eradykacji rzeżączkowego zapalenia gardła, którego wyleczenie jest znacznie trudniejsze.
- W przypadku utrzymywania się objawów należy wykonać posiew 3–7 dni od zakończenia leczenia
- jeśli hodowla jest ujemna, należy wykonać test NAAT.3
- U pacjentów bezobjawowych i u których objawy ustąpiły, należy wykonać test NAAT 2 tygodnie po zakończeniu leczenia.
- W przypadku wyniku dodatniego, należy wykonać hodowlę i ocenić lekooporność przed ponownym leczeniem.3
- Należy ustalić, czy w międzyczasie doszło do nowego kontaktu seksualnego.
- Dane z Niemiec wskazują na niski wskaźnik oporności N. gonorrhoeae na cefalosporyny, ale około 10% wskaźnik oporności na azytromycynę.5
Profilaktyka poekspozycyjna
- Ewentualnie polecenie punktów kontaktowych dla ofiar przemocy seksualnej.
- Decyzja o wykonaniu badań w kierunku zakażenia rzeżączką powinna być podejmowana w każdym przypadku indywidualnie.
- Profilaktyczne leczenie przeciw gonokokom nie jest generalnie zalecane po wykorzystaniu seksualnym, ale można je zaproponować w następujących sytuacjach:
- Na życzenie ofiary lub jej rodziców.
- Gdy nie jest możliwe wykonanie badania laboratoryjnego.
- Gdy ponowne zgłoszenie się na dalsze badania jest mało prawdopodobne.
- Gdy ryzyko zakażenia jest wysokie:
- Dawka jednorazowa: ceftriakson 1–2 g domięśniowo lub dożylnie plus azytromycyna 1,5 g doustnie.
- U nastolatek i dorosłych kobiet, które doświadczyły napaści na tle seksualnym:4
- ceftriakson 500 mg* domięśniowo w pojedynczej dawce plus doksycyklina 100 mg 2 x dziennie doustnie przez 7 dni plus metronidazol 500 mg 2 x dziennie doustnie przez 7 dni.
* osobom o masie ciała ≥150 kg należy podać 1 g ceftriaksonu
- U nastolatków i dorosłych mężczyzn, którzy doświadczyli napaści na tle seksualnym4
- ceftriakson 500 mg* domięśniowo w pojedynczej dawce plus doksycyklina 100 mg 2 x dziennie doustnie przez 7 dni.
* osobom o masie ciała ≥150 kg należy podać 1 g ceftriaksonu
Leczenie partnerów
- Partnerzy seksualni z ostatnich 60 dni (w przypadku przebiegu bezobjawowego z ostatnich 6 miesięcy), przed wystąpieniem objawów lub ustaleniem rozpoznania, powinni być w miarę możliwości zdiagnozowani i leczeni po to, aby zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu się zakażenia.
- Zasadniczo należy dążyć do badania klinicznego osób z kontaktu, jak również do swoistej diagnostyki laboratoryjnej w celu bezpośredniego lub pośredniego wykrycia zakażenia.
Zapobieganie
- Monitorowanie pochodzenia zakażenia.
- Używanie prezerwatyw.
- Bezpieczny seks przy zmieniających się partnerach/partnerkach.
- W przypadku usług seksualnych lub MSM – regularne wymazy z szyjki macicy/pochwy, odbytu lub gardła.
- Zachowanie wstrzemięźliwości seksualnej przez 7 dni po zakończeniu leczenia oraz do czasu ustąpienia objawów.
- U wszystkich ciężarnych mających mniej niż 25 lat oraz u starszych ze zwiększonym ryzykiem rzeżączki (np. u kobiet z innym STI w okresie ciąży lub mających nowego partnera seksualnego, więcej niż jednego partnera, partnera uprawiającego seks także z innymi osobami lub partnera z STI lub uprawiających seks w zamian za pieniądze lub narkotyki), należy rutynowo zlecać test przesiewowy w kierunku Neisseria gonorrhoeae podczas pierwszej wizyty ciążowej.
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
- Okres inkubacji do 14 dni od kontaktu z zakażoną błoną śluzową.
- Jeśli nie zostanie podjęte leczenie, objawy ustąpią dopiero w ciągu kilku tygodni lub miesięcy.
- W tym okresie ryzyko zakażenia innych i rozwoju powikłań jest bardzo wysokie.
- Dopóki istnieje zakażenie objawowe lub bezobjawowe, osoba zarażona jest uważana za zakaźną.
- Eradykacji patogenu można spodziewać się po 24 godzinach od podania skutecznego antybiotyku.
- W razie utrzymywania się objawów, wskazana jest diagnostyka mikrobiologiczna z określeniem ewentualnej antybiotykooporności.
- Bezobjawowe zakażenie występuje u około 50% kobiet i 10% mężczyzn
- osoby zakażone przyczyniają się do wysokiego wskaźnika nowych zakażeń.
Powikłania
- Kobiety
- Zapalenie narządów miednicy mniejszej może prowadzić do przewlekłych bólów podbrzusza i niepłodności
- istnieje zwiększone ryzyko ciąży pozamacicznej.
- Ponadto mogą wystąpić powikłania miejscowe, takie jak:
- zapalenie naczyń chłonnych
- zapalenie gruczołów Bartholina
- zapalenie gruczołów Skenego
- ropień okołocewkowy
- zwężenie cewki moczowej.3
- Zapalenie narządów miednicy mniejszej może prowadzić do przewlekłych bólów podbrzusza i niepłodności
- Mężczyźni
- zakażenie gruczołów cewki moczowej
- zapalenie najądrzy
- zapalenie gruczołu krokowego
- zapalenie pęcherzyków nasiennych
- zapalenie gruczołów napletkowych Tysona
- zapalenie przewodów okołocewkowych
- zapalenie gruczołów okołocewkowych Littrego.3
- U obu płci
- zapalenie spojówek
- rozsiane zakażenie gonokokowe (bakteriemia, dolegliwości stawowe, zmiany skórne)
- inne objawy narządowe
- zapalenie wsierdzia
- zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia
- zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych
- zapalenie kości.
- Zespół Fitza–Hugha–Curtisa – zapalenie tkanki okołowątrobowej (perihepatitis) połączone z zapaleniem przydatków u kobiet.
- Występuje u 1–10% kobiet z rzeżączkowym zapaleniem narządów miednicy mniejszej i spowodowane jest szerzeniem się zakażenia z jajowodu, prawdopodobnie drogą naczyń chłonnych.
- Objawy są podobne jak w przypadku PIS, a dodatkowo występuje ból w prawym podżebrzu.3
Rokowanie
- Dobre przy odpowiednim leczeniu
- oporność prowadzi do bardziej przewlekłego przebiegu.
- Przechorowanie rzeżączki nie stanowi zabezpieczenia przed ponownym zarażeniem w przypadku kontaktu seksualnego z osobą zakażoną dwoinkami rzeżączki.
Informacje dla pacjentów
Materiały edukacyjne dla pacjentów
Ilustracje
Mikroskopia: w wydzielinie widoczne są białe krwinki z gonokokami (źródło: US Centers for Disease Control and Prevention).
Źródła
Piśmiennictwo4
- European Centre for Disease Prevention and Control. Gonorrhea– Annual Epidemiological Report 2017, Stockholm, ECDC 2019, ecdc.europa.eu
- Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2022 roku. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH, wwwold.pzh.gov.pl
- Unemo M., Ross J., Serwin A.B., Gomberg M., Cusini M., Jensen J.S.: Europejskie wytyczne diagnostyki i leczenia rzeżączki u dorosłych. Med. Prakt., 2023, 1: e1-e18, www.mp.pl
- CDC’s Sexually Transmitted Infections (STI) Treatment Guidelines, 2021, www.cdc.gov
- Buder S., Dudareva S., Jansen K., et al. Antimicrobial resistance of Neisseria gonorrhoeae in Germany: low levels of cephalosporin resistance but high azithromycin resistance.. BMC Infectious Diseases 2018, pmid:29343220, PubMed
Opracowanie
Karolina Pogorzelska (recenzent)- Sławomir Chlabicz (redaktor)
- Karolina Pogorzelska (recenzent)
- Franziska Jorda (recenzent/redaktor)