Co to są antybiotyki?
Antybiotyki należą do tych odkryć medycznych, które w najwyższym stopniu przyczyniły się do poprawy ogólnego stanu zdrowia i zwiększenia oczekiwanej długości życia. Prawidłowo stosowane mogą uratować życie: Powstrzymujpowstrzymują one bakterie przed namnażaniem lub zabijają je, dzięki czemu naturalne mechanizmy obronne pacjenta łatwiej zwalczają pozostałe bakterie. Antybiotyki są stosowane w leczeniu zakażeń bakteryjnych. Do tych leków należą liczne substancje czynne, które hamują wzrost bakterii lub je zabijają. Określone antybiotyki wykazują skuteczność wobec określonych, czasem również kilku rodzajów bakterii. Są one przeznaczone konkretnie do zwalczania tej grupy drobnoustrojów. Nie wykazują jednak takiego działania wobec wirusów, grzybów czy innych patogenów.
Najpopularniejszym antybiotykiem jest penicylina, która występuje w wielu rodzajach. Od czasu jej odkrycia przez Alexandra Fleminga w 1928 roku opracowano szeroką gamę nowych antybiotyków.
Antybiotyki są lekami na receptę. Nie należy podawać pozostałej ilości leku innej osobie bez porady lekarza, nawet jeśli ma ona takie same objawy jak Ty.
Jak działają antybiotyki?
Mimo, że obecnie istnieje wiele różnych antybiotyków, to podstawowe rozróżnienie opiera się zasadniczo na dwóch rodzajach działania.
- Antybiotyk o działaniu bakteriobójczym zabija bakterie. Takim środkiem bakteriobójczym jest penicylina. Blokuje ona tworzenie się ściany komórki bakteryjnej lub zabija komórki.
- Antybiotyk bakteriostatyczny wstrzymują wzrost i namnażanie się drobnoustrojów, ale nie zabija bezpośrednio już istniejących komórek. Gdy bakterie nie mogą się dalej namnażać, układ odpornościowy chorego może doprowadzić do opanowania zakażenia.
Ponadto antybiotyki różnią się w zależności od rodzajów bakterii, wobec których są skuteczne.
- Tak zwany antybiotyk o szerokim spektrum działania jest stosowany w leczeniu wielu różnego rodzaj drobnoustrojów.
- Z kolei antybiotyk o wąskim spektrum działania jest skuteczny tylko wobec kilku rodzajów bakterii.
Kiedy stosuje się antybiotyki?
- Antybiotyki są stosowane w leczeniu zakażenia wywołanego przez bakterie. Nie są one skuteczne wobec wirusów i grzybów.
- W przypadku zakażenia ważne jest, aby wiedzieć, czy jest ono spowodowane przez bakterie czy wirusy, ponieważ objawy są często podobne.
- Zakażenia górnych dróg oddechowych, takie jak przeziębienie oraz ostre zapalenie oskrzeli są na przykład najczęściej wywoływane przez wirusy. W takim przypadku antybiotyki są nieskuteczne.
- Z kolei zapalnie płuc lub zakażenie dróg moczowych są zwykle wywoływane przez bakterie. Dlatego stosuje się tu antybiotyki.
- Zdarza się, że chory
cierpi nama zakażenie wirusowe i jednocześnieprzechodzidochodzi do zakażenieeniabakteryjnebakteryjnego – tutaj pomocne są antybiotyki, aby przynajmniej opanować bakterie. - Jeśli zakażenie jest ciężkie, można najpierw podać przypuszczalnie skuteczny antybiotyk, a następnie na podstawie wcześniej pobranych próbek (np. moczu, plwociny czy nawet krwi) ustalić, jakie konkretnie drobnoustroje są obecne. Wynik badania pozwala lekarzom precyzyjnie dobrać odpowiedni antybiotyk.
- Antybiotyki są również często podawane w celu zapobiegania zakażeniom podczas niektórych zabiegów chirurgicznych. Jest to tzw. profilaktyczne lub prewencyjne stosowanie antybiotyków. Takie postępowanie jest wprowadzane przed operacją jelit, w chirurgii ortopedycznej lub stomatologicznej.
- W miarę możliwości lekarze starają się unikać profilaktycznego stosowania antybiotyków. Jednak niektórzy pacjenci z upośledzoną zdolnością do obrony organizmu przed zakażeniami, muszą zapobiegawczo przyjmować antybiotyki.
- Zasadniczo należy wybierać i stosować antybiotyki w sposób ukierunkowany. Jest to bardzo istotne, ponieważ bakterie mogą wykształcić mechanizmy obronne przeciwko antybiotykom. Potrafią one opracować strategie pozwalające przetrwać pomimo podawania antybiotyków, co jest cechą nazywaną antybiotykoopornością. Aby nie dopuścić do jej rozwoju, antybiotyki powinny być przyjmowane jak najrzadziej, a jeśli są niezbędne w terapii, należy je przyjmować w odpowiedniej dawce i wystarczająco długo w celu zniszczenia wszystkich bakterii.
- Aby nie stosować bez potrzeby antybiotyków, od kilku lat nie podaje się ich od razu przy niektórych zakażeniach bakteryjnych.
- Zakażenie paciorkowcowe migdałków (zapalenie migdałków
/tonsillitis) bez wysokiej gorączki można początkowo przez kilka dni obserwować i leczyć jedynie pastylkami do ssania lub środkami przeciwbólowymi. W wielu przypadkach zakażenie przechodzi samoistnie. - Również szkarlatyna nie musi być leczona antybiotykami, jeśli ma łagodny przebieg. Jednak bez antybiotykoterapii istnieje ryzyko, że zakażenie będzie się utrzymywać przez okres do 3 tygodni, w ciągu których chory powinien się izolować.
- Ostre zapalenie ucha środkowego u dzieci w wielu przypadkach również mija samoistnie po kilku dniach. Pomocne są tu również środki przeciwbólowe.
- W przypadku wystąpienia określonych objawów (ból gardła lub ból ucha) należy mimo wszystko poddać się badaniu lekarskiemu, ponieważ przebieg zakażenia powinien być dokładnie obserwowany, aby w razie potrzeby można było wprowadzić leczenie antybiotykowe.
- Pacjenci mogą również otrzymać receptę do realizacji dopiero po upływie 3–5 dni, jeśli objawy nie ulegną poprawie.
Działania niepożądane
- Najczęstsze skutki uboczne przyjmowania antybiotyków to:
- Biegunka:
Zaburzeniazaburzenia flory jelitowej (czyli „zdrowych” bakterii”) spowodowane działaniem antybiotyków stwarzają korzystniejsze warunki rozwoju innych szkodliwych bakterii. - Nudności
- Zakażenia grzybicze jamy ustnej, przewodu pokarmowego oraz pochwy (na skutek zaburzenia równowagi naturalnej flory bakteryjnej w niektórych przypadkach grzyby mogą się namnażać i wywoływać zakażenie).
- Biegunka:
- U niektórych pacjentów, zwłaszcza starszych, wywołane antybiotykiem zakażenie jelitowe, na skutek aktywacji określonego patogenu, może spowodować ciężkie zapalenie jelit (zakażenie bakterią Clostridioides difficile).
- Znane są również działania niepożądane, które na ogół występują rzadko, ale w przypadku niektórych antybiotyków prawdopodobieństwo ich wystąpienia jest większe. Oczywiście o wystąpieniu problemów decyduje stan zdrowia i inne choroby pacjenta. Twój lekarz może udzielić Ci szczegółowych informacji na ten temat.
- Zimą 2018 roku niemiecki Federalny Instytut Leków i Wyrobów Medycznych ostrzegł przed antybiotykami z grupy fluorochinolonów (w postaci tabletek lub wlewu). Dostępne w Niemczech substancje czynne z tej grupy to ciprofloksacyna, lewofloksacyna, moksyfloksacyna, norfloksacyna i ofloksacyna. Antybiotyki te są zatwierdzone od lat i często przepisywane na zakażenia dróg moczowych lub oddechowych. Jednak z badań wynika, że środki te powodują u niektórych pacjentów długotrwałe, być może nieodwracalne, poważne szkody, w tym zerwanie ścięgna, uszkodzenie mięśni, zaburzenia snu, depresję i zaburzenia pamięci.
- Z tego względu od kwietnia 2019 roku fluorochinolony nie mogą być już przepisywane w zakażeniach górnych dróg oddechowych oraz w profilaktyce zakażeń układu moczowego lub w przypadku biegunki podróżnych. Stosuje się je w innych zakażeniach, ale po dokładnym rozważeniu ryzyka. Szczególna ostrożność musi zostać zachowana u osób starszych i pacjentów z zaburzeniami czynności nerek. Substancji czynnych nie należy łączyć z kortykosteroidami.
Alergia
- U niektórych osób występują reakcje alergiczne na antybiotyki, zwłaszcza na penicylinę.
- Mogą one powodować wysypkę, obrzęk języka i twarzy oraz trudności w oddychaniu.
- Jeśli kiedykolwiek wystąpiła reakcja alergiczna na antybiotyk, należy poinformować o tym personel medyczny.
- Reakcje alergiczne na antybiotyki mogą mieć bardzo poważne, a czasem śmiertelne konsekwencje – nazywane są
Interakcje
- Zasadniczo inne substancje czynne mogą osłabić działanie antybiotyku, a antybiotyk może osłabić lub wzmocnić działanie innych substancji.
- Jeśli pacjent przyjmuje antybiotyk, nie powinien zażywać innych leków ani produktów ziołowych bez poinformowania o tym lekarza. Leki i środki bez recepty mogą również reagować z antybiotykiem.
- Na przykład leki, które działają przeciwko zbyt dużej ilości kwasu żołądkowego lub obniżają poziom tłuszczu we krwi, mogą osłabić działanie antybiotyku.
- Niektóre artykuły żywnościowe, takie jak nabiał z jego wysoką zawartością wapnia lub suplementy diety (żelazo, magnez itp.), tworzą silne wiązania z niektórymi antybiotykami, które osłabiają ich skuteczność w walce z bakteriami.
- Podczas antybiotykoterapii należy unikać alkoholu, kawy, herbaty i coli, ponieważ takie połączenie może prowadzić np. do nudności, bólu głowy czy przyspieszonego bicia serca.
- Niektóre antybiotyki mogą osłabiać działanie środków antykoncepcyjnych. Jeśli antybiotyk powoduje biegunkę lub wymioty,
słabniezmniejsza się wchłanianie środka antykoncepcyjnego w przewodzie pokarmowym. Najlepiej skonsultować to z lekarzem i rozważyć stosowanie innych środków antykoncepcyjnych w tym okresie. - Z drugiej strony, przyjmowanie niektórych antybiotyków może nasilać działanie leków rozrzedzających krew. Te ostatnie mogą w takim przypadku wymagać stosowania w mniejszych dawkach. W tej sprawie należy zasięgnąć porady lekarza.
Przyjmowanie antybiotyków
- Antybiotyki są zwykle przyjmowane w postaci tabletek lub syropu (dla dzieci), ale mogą być również podawane w zastrzykach domięśniowych lub wlewach dożylnych.
- Większość antybiotyków zaczyna działać w ciągu kilku godzin, co oznacza. że pacjenci zwykle odczuwają poprawę po 1–2 dniach.
- Ważne jest jednak, aby zakończyć leczenie farmakologiczne w przepisanej dawce w celu całkowitego pokonania zakażenia.
- Jeśli przerwiesz leczenie, istnieje ryzyko, że bakterie staną się oporne na przyszłą antybiotykoterapię, ponieważ te, które przeżyły, były narażone na działanie antybiotyku tylko w pewnym stopniu i mogły w rezultacie skutecznie się przed nim bronić. Dlatego jeśli czujesz się już lepiej, musisz dokończyć terapię zgodnie z zaleceniami.
- Niektóre rodzaje antybiotyków powinny być przyjmowane z określonymi pokarmami lub napojami. Inne z kolei należy zażywać około godziny przed posiłkiem lub dwie godziny po jego spożyciu. Aby lek był w pełni skuteczny, ważne jest dokładne przestrzeganie zaleceń.
- Niektóre antybiotyki mogą zaszkodzić nienarodzonemu dziecku kobiety w ciąży lub zostać przekazane dziecku karmionemu piersią przez mleko matki. Jeśli pacjentka jest w ciąży lub karmi piersią, powinna poinformować o tym lekarza, aby mógł on dobrać dla niej odpowiedni antybiotyk.
Antybiotykooporność
Bakterie
Na ciele i w organizmie żyje niezliczona ilość bakterii. Znajdują się one na skórze i w błonach śluzowych, a także w dużych ilościach w przewodzie pokarmowym. Ten zbiór pospolitych bakterii, zwany również normalnflorą florfizjologiczną, pełni ważną funkcję polegającą na wytwarzaniu i utrzymywania wielu substancji, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania skóry i błon śluzowych. Bakterie żyją w swoistej wzajemnej równowadze z człowiekiem, a normalnaflora florafizjologiczna zapewnia ochronę przed innymi drobnoustrojami chorobotwórczymi.
Oporne bakterie
Większość bakterii jest uszkadzana lub zabijana przez antybiotyki. Jednak niektóre bakterie mogą rozwinąć właściwości, które pozwalają im osłabić lub zneutralizować działanie antybiotyków. Nazywa się to opornoantybiotykoopornością. Przyjmowane antybiotyki niszczą normalną florę fizjologiczną, podczas gdy oporne bakterie nie są naruszaneniszczone. W trakcie antybiotykoterapii oporne bakterie mogą się więc namnażać i nie konkurują z innymi bakteriami ani nie są przez nie niszczone. Ostatecznie może to doprowadzić do powstania takiej ilości opornych bakterii, że mogą one wywoływać choroby.
Na całym świecie nadużywanie antybiotyków budzi obawy. Jest bowiem jedną z przyczyn rosnącej liczby zakażeń bakteryjnych, w których występuje oporność na antybiotyki.
W przypadku choroby spowodowanej przez bakterie odporneoporne na penicylinę nie będzie ona miała żadnego działania. Wielooporność oznacza, że powstają szczepy bakterii odporne na wiele, a w najgorszym przypadku na wszystkie rodzaje antybiotyków (drobnoustroje wielooporne). Zakażenie nimi stanowi duże zagrożenie dla pacjentów i klinik.
Rozwój oporności
Badania jednoznacznie wskazują, że częstość występowania opornych bakterii wzrasta, gdy zwiększa się stosowanie antybiotyków w danym społeczeństwie. NormalnFizjologiczną florę najbardziej zaburzają antybiotyki o szerokim spektrum działania, czyli takie, które są skuteczne wobec wielu rodzajów bakterii.
Najlepiej jest jak najrzadziej stosować antybiotyki. Ponieważ wiele zakażeń bakteryjnych przechodzi bez leczenia, zwykle można odczekać 3–4 dni przed rozpoczęciem jakiejkolwiek antybiotykoterapii, jeśli objawy są łagodne i nie ma wysokiej gorączki. Antybiotyki nie mają też żadnego wpływu na choroby o podłożu wirusowym, a zdecydowana większość zakażeń dróg oddechowych u dzieci i dorosłych jest spowodowana przez wirusy.
Rozwój oporności jest rosnącym zagrożeniem, któremu można zapobiec. Dlatego ważne jest, aby wiedzieć, że:
- Antybiotyki mogą uratować życie i powinny być stosowane tylko w razie konieczności.
- Należy stosować właściwy rodzaj antybiotyku w odpowiedniej dawce, gdy jest on niezbędny.
- Nie wszystkie zakażenia bakteryjne wymagają leczenia antybiotykami.
- Nie należy stosować antybiotyków przy zakażeniach
wirusemwirusowych.
Dodatkowe informacje
- Przeziębienie
- Ostre zapalenie oskrzeli
- Zapalenie płuc
- Powikłana infekcja dróg moczowych
- Paciorkowcowe zapalenie migdałków
- Zapalenie migdałków
- Stan zapalny ucha środkowego u dzieci
- Szkarlatyna
- Biegunka spowodowana antybiotykami
- Antybiotyki – gdy przestają działać
- Antybiotykoterapia – informacje dla personelu medycznego
AutorAutorzy
- Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (recenzent)
- Kalina van der Bend, lekarz (recenzent)
- Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden