Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Zaburzenia rozwoju i brak przyrostu masy ciała u dzieci

Informacje ogólne

Definicja

  • Występuje głównie jako objaw niedożywienia jakościowego i ilościowego lub wtórnie jako konsekwencja choroby podstawowej.1
  • Rozpoznanie
    • Niedożywienie rozpoznaje się, gdy niedobór masy ciała badanego dziecka przekracza 2 SD (standard deviation – odchylenie standardowe) od średniej dla wieku i wzrostu, czyli mieści się poniżej 3. centyla na siatce centylowej.2 
  • Typowy przebieg centyli
    • W przypadku niedożywienia: wczesne obniżenie wartości centyli masy ciała, a następnie obniżenie wartości centyli wzrostu, długości i ewentualnie obwodu głowy.
    • W przypadku zespołów chorobowych, zakażeń wewnątrzmacicznych lub chorób OUN, raczej proporcjonalne obniżenie wartości centyli masy ciała, długości ciała i obwodu głowy.
    • W przypadku zaburzeń endokrynologicznych lub ogólnoustrojowych, proporcjonalne obniżenie wartości centyli masy i długości ciała przy stabilnym wzroście obwodu głowy.

Epidemiologia

  • Chorobowość zależy od kryteriów diagnostycznych i częstości możliwego występowania choroby podstawowej w badanej populacji.3
    • W USA współczynnik chorobowości wynosi między 5–10% w podstawowej opiece zdrowotnej oraz 3–5% w opiece szpitalnej,1,4 inne badania podają chorobowość 2–24% w opiece szpitalnej.5-6
    • Około 80% dzieci z niedostatecznym wzrostem i przyrostem masy ciała ma mniej niż 18 miesięcy.1,7

Kryteria diagnostyczne

  • Przyczyna jest wieloczynnikowa8 i pozostaje niejasna w około 80% przypadków.9
  • Możliwe błędne interpretacje
    • Wahania wzrostu u małych dzieci: zmiana wartości centyli w poszczególnych kanałach centylowych nie jest rzadkością w pierwszych 2 latach życia; opóźnienie wzrastania nie zachodzi, jeśli parametry wzrastania występują w tym samym kanale centylowym powyżej 3 centyla.
  • Powikłania i rokowanie
    • Upośledzenie wzrostu, rozwoju motorycznego i poznawczego, możliwe osłabienie układu immunologicznego.7-9
    • Brak obniżenia IQ w przypadku niedostatecznego wzrostu i przyrostu masy ciała w pierwszych 2 latach życia.1
    • Poprawa rokowania poprzez wczesne leczenie.3

ICD–10

  • R62 Brak oczekiwanego normalnego rozwoju fizjologicznego.
    • R62.0 Opóźnienie etapów rozwoju fizjologicznego.
    • R62.8 Inne braki w porównaniu do oczekiwanego prawidłowego rozwoju fizjologicznego.
    • R62.9 Brak oczekiwanego prawidłowego rozwoju fizjologicznego, nieokreślony.
  • R63 Objawy i dolegliwości związane z przyjmowaniem pokarmów i płynów.
    • R63.0 Jadłowstręt.
    • R63.1 Polidypsja.
    • R63.2 Polifagia.
    • R63.3 Trudności w karmieniu i nieprawidłowe karmienie.
    • R63.4 Nieprawidłowa utrata masy ciała.
    • R63.5 Nieprawidłowy przyrost masy ciała.
    • R63.8 Inne objawy i dolegliwości związane z przyjmowaniem pokarmów i płynów.
  • R68 Inne objawy i dolegliwości ogólne.
    • R68.1 Nieswoiste objawy typowe dla wieku dziecięcego.

Diagnostyka różnicowa

Niewystarczające wchłanianie składników odżywczych

Zaburzenia wchłaniania

Zaburzenia wykorzystania substancji odżywczych/podwyższone zużycie

  • Nadczynność tarczycy.
  • Hiperkineza (w zaburzeniach neurologicznych lub psychicznych).
  • Przewlekłe choroby płuc.
  • Wady serca.
  • Zaburzenia onkologiczne.
  • Zaburzenia reumatologiczne.
  • Niedobory odporności, przewlekłe zakażenia.
  • Zaburzenia nefrologiczne.
  • Przewlekłe i wrodzone zaburzenia wątroby i dróg żółciowych.

Wywiad lekarski

Na co należy zwrócić szczególną uwagę?

Odżywianie

  • Czy dziecko spożywa wystarczającą ilość pokarmu?
    • Poprosić rodziców o prowadzenie rejestru spożywanych pokarmów.
    • Uwaga: dzieci z chorobą ostrą lub przewlekłą mogą wykazywać znacznie wyższe zapotrzebowanie na energię!
  • Jakie pokarmy dziecko spożywa?
  • Jakie napoje dziecko przyjmuje?
    • Często: picie słodkich i ubogich w składniki odżywcze napojów, które prowadzą do uczucia sytości już przed spożyciem bogatego w składniki odżywcze pokarmu.
  • Czas przyjmowania posiłków? Gdzie? Z kim?
    • Czy dziecko jest rozpraszane?
    • Czy nadzoruje się je wystarczająco podczas jedzenia?
  • Jak dziecko spożywa posiłki?
    • Czy umiejętności dziecka są wystarczające w stosunku do jego etapu rozwoju?
  • Czy dziecko odmawia jedzenia?
    • Czy nakłonienie dziecka do jedzenia wymaga wzmożonego wysiłku ze strony opiekunów?
  • Czy dziecko spożywa słodycze?
    • Jakie i jak często?
    • Czy dziecko spożywa mniej posiłków na skutek jedzenia słodyczy w trakcie ich trwania?

Historia wcześniejszych i obecnych chorób

Wywiad środowiskowy

  • Kto mieszka w gospodarstwie domowym?
  • Ustalić, kto opiekuje się dzieckiem.
  • Kto pomaga rodzinie?
  • Jaki temperament ma dziecko?
  • Czynniki stresogenne?
    • Czynniki ekonomiczne, rodzinne lub ważne wydarzenia w życiu mogą prowadzić do niewystarczającego spożycia pokarmu, depresji rodziców lub zaniedbania.
  • Czy w gospodarstwie domowym są osoby nadużywające alkoholu, narkotyków lub leków?
  • Czy są inne dzieci, które są zaniedbywane?

Wywiad rodzinny

  • Choroby lub oznaki niedostatecznego wzrostu i przyrostu masy ciała u rodzeństwa?
  • Czy u dziecka występują czynniki organiczne lub genetyczne, które przyczyniają się do niedostatecznego wzrostu i przyrostu masy ciała?
  • Czy są w rodzinie osoby niskiego wzrostu?
  • Czy występuje zaburzenie psychiczne?

Badanie fizykalne

Informacje ogólne

  • Antropometria
    • wzrost i masa ciała oraz obwód głowy w ocenie na siatkach centylowych
    • pomiar tkanki tłuszczowej (grubość fałdów skórnych)
    • pomiar masy mięśniowej (obwód ramienia)
  • Objawy niedożywienia
    • zmiany na skórze, włosach, paznokciach, zębach, opóźniony rozwój płciowy według skali Tannera, krzywica.

Szczególne uwarunkowania

  • Objawy kliniczne:
    • rozszczep wargi i podniebienia oraz inne rozszczepy
    • wady rozwojowe języka
    • wady rozwojowe szczęki/żuchwy
    • atrezja nozdrzy tylnych (duszność podczas picia, wydzielina)
    • przetoki tchawiczo–przełykowe (zachłyśnięcie, duszność podczas picia)
    • wrodzone zwężenia (wyczuwalne zwężenie odźwiernika)
    • zaburzenia neurologiczne lub zespoły chorobowe (dysmorfie, mikrocefalia, opóźnienie rozwoju motorycznego i poznawczego)
    • niedobór odporności (nietypowa lokalizacja zakażeń)
    • ostre zakażenia
    • zaburzenia metaboliczne (hepatomegalia, osłabienie mięśni)
    • celiakia (zanik tkanki tłuszczowej o okolicach pośladków, rozdęty brzuch, wady szkliwa zębów)
    • przewlekłe choroby płuc
    • wady serca
    • schorzenia onkologiczne (limfadenopatia, wybroczyny, objawy krwawienia, bladość)
    • choroby reumatologiczne (obrzęki i bóle stawów, zmiany skórne)
    • choroby nefrologiczne
    • przewlekłe i wrodzone choroby wątroby i dróg żółciowych (żółtaczka, splenomegalia)
    • znęcanie się/zespół Münchhausena (brak reakcji na leczenie, poprawa objawów po oddzieleniu od opiekuna, opiekun udaje, że nie zna/nie rozumie przyczyn problemu)
    • problemy interakcji między rodzicami a dziećmi
    • hiperkinezy (w zaburzeniach neurologicznych lub psychicznych).

Badania uzupełniające

  • Tylko w 1% przypadków przyczyna niedostatecznego wzrostu i przyrostu masy ciała zostaje zidentyfikowana w ramach rutynowej diagnostyki laboratoryjnej.1
  • Dalsza ukierunkowana diagnostyka powinna być prowadzona w zależności od możliwej choroby podstawowej, ewentualnie po konsultacji z odpowiednim specjalistą. 
  • Diagnostyka laboratoryjna:
  • Diagnostyka obrazowa:1
    • USG (zwężenie odźwiernika, przepukliny, wodobrzusze, masy, itp.)
    • w razie potrzeby endoskopia
    • w razie potrzeby zdjęcie rentgenowskie w celu określenia wieku kostnego.

Środki i zalecenia

Opcje leczenia

  • Zwiększenie spożycia pokarmów.
  • W razie potrzeby wstępnie żywienie pozajelitowe w przypadku ciężkiego niedożywienia
    • Uwaga: ryzyko zespołu ponownego odżywienia z zagrażającymi życiu zmianami elektrolitów, obrzękiem, zaburzeniami czynności serca, hipoglikemią, jeśli początkowe karmienie jest zbyt szybkie i niekontrolowane!
  • Stałe odżywianie przez PEG, sondę, pompę.
  • Konsultacje dietetyczne i dostosowanie odżywiania do indywidualnych potrzeb (żywność wzbogacona, żywność w płynie, karmienie przez zgłębnik, specjalne diety).
  • Leczenie choroby podstawowej.

Wskazania do skierowania do specjalisty

  • Wskazania do diagnostyki i leczenia szpitalnego:1,12
    • skrajna niestabilność lub niewystarczające kompetencje rodziców
    • niepowodzenie leczenia ambulatoryjnego
    • ryzyko psychospołeczne, podejrzenie znęcania się lub zaniedbywania
    • patologiczne interakcje rodzic–dziecko
    • poważna choroba podstawowa
    • potrzeba dokładnej dokumentacji spożycia składników odżywczych.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

Źródła

Piśmiennictwo

  1. Cole S.Z., Lanham J.S. Failure to thrive: an update, Am Fam Physician 2011, 83: 829-34, American Family Physician
  2. Krugmann S.D., Dubowitz H. Failure to thrive, Am Fam Physician 2003, 68: 879-86, PubMed
  3. Olsen E.M., Skovgaard A.M., Weile B., Jørgensen T. Risk factors for failure to thrive in infancy depend on the anthropometric definitions used: the Copenhagen County Child Cohort, Paediatr Perinat Epidemiol 2007, 21: 418-31, PubMed
  4. Homan G.J. Failure to thrive: A practical guide, Am Fam Physician 15.08.2016, 94(4): 295-9, www.aafp.org
  5. Pawellek I., Dohoupil K., Koletzko B. Prevalence of malnutrition in paediatrics hospital patients, Clin Nutr 2008, 27: 72-7, doi: 10.1016/j.clnu.2007.11.001, www.ncbi.nlm.nih.gov
  6. Joosten K.F., Hulst J.M. Prevalence of malnutrition in pediatric hospital patients, Curr Opin Pediatr 2008, 20: 590-6, doi: 10.1097/MOP.0b013e32830c6ede DOI
  7. Gahagan S., Holmes R. A stepwise approach to evaluation of undernutrition and failure to thrive, Pediatr Clin North Am 1998, 45: 169-87, PubMed
  8. Metallinos-Katsaras E., Gorman K.S. Effects of undernutrition on growth and development. In: Kessler DB, Dawson P, eds. Failure to thrive and pediatric undernutrition: a transdisciplinary approach, Baltimore: Brookes, 1999: 37-64,
  9. Heffer R.W., Kelley M.L. Nonorganic failure to thrive: developmental outcomes and psychosocial assessment and intervention issues, Res Dev Disabil 1994, 15: 247-68, PubMed
  10. Rabago J., Marra K., Allmendinger N., Shur N. The Clinical Geneticist and the Evaluation of Failure to Thrive Versus Failure to Feed, Am J Med Genet C Semin Med Genet 2015, 169: 337-48, doi: 10.1002/ajmg.c.31465, DOI
  11. Wright C.M. Identification and management of failure to thrive: a com munity perspective, Arch Dis Child 2000, 82: 5-9, pmid:10630901, PubMed
  12. Homan G.J. Failure to Thrive: A Practical Guide, Am Fam Physician 2016; 94(4): 295-9, pmid:27548594, PubMed

Opracowanie

  • Irena Białokoz–Kalinowska (recenzent)
  • Sławomir Chlabicz (redaktor)
  • Anne Strauß (recenzent/redaktor)
Zaburzenia rozwoju u dzieci; Zahamowanie wzrostu u dzieci; Zaburzenia wzrostu; Brak wzrostu u dziecka; Niedobór składników odżywczych; Niewystarczające spożycie kalorii; Niski wzrost; Opóźnienie rozwoju; Zaburzenia wchłaniania; Wrodzona wada serca; Niewydolność serca u dzieci; Nadczynność tarczycy; Siatka centylowa
Zaburzenia rozwoju i brak przyrostu masy ciała u dzieci
document-symptom document-nav document-tools document-theme
Występuje głównie jako objaw niedożywienia jakościowego i ilościowego lub wtórnie jako konsekwencja choroby podstawowej.1 Rozpoznanie Niedożywienie rozpoznaje się, gdy niedobór masy ciała badanego dziecka przekracza 2 SD (standard deviation – odchylenie standardowe) od średniej dla wieku i wzrostu, czyli mieści się poniżej 3. centyla na siatce centylowej.2 
Pediatria
Zaburzenia rozwoju i brak przyrostu masy ciała u dzieci
/link/a880106ec2f34f0b8e0bf1fa151221d8.aspx
/link/a880106ec2f34f0b8e0bf1fa151221d8.aspx
zaburzenia-rozwoju-i-brak-przyrostu-masy-ciala-u-dzieci
SiteProfessional
Zaburzenia rozwoju i brak przyrostu masy ciała u dzieci
K.Reinhardt@gesinform.de
m.parol@konsylium24.pl
pl
pl
pl