Informacje ogólne
Definicja
- Zmiany chorobowe w
- Najczęściej są to zakażenia wirusowe, bakteryjne lub grzybicze, rzadziej nowotwory łagodne lub złośliwe.1-2
Epidemiologia
- Do najczęstszych zmian chorobowych jamy ustnej należą kandydoza jamy ustnej, nawracająca opryszczka wargowa oraz aftowe zapalenie jamy ustnej.
Rozważania diagnostyczne
- Występowanie licznych zmian w
- Często zmianom w
- Zmiany nowotworowe (nowotwory łagodne i raki) w
ICD-10
- B00. Zakażenia wywołane przez wirus opryszczki [herpes simplex]
- B08.5 Enterowirusowe pęcherzykowe zapalenie gardła
- B26 Świnka (nagminne zapalenie ślinianek przyusznych)
- B37 Kandydoza
- C06 Nowotwór złośliwy innych i
- K04 Choroby miazgi i
- K05 Zapalenie dziąsła i
- K06 Inne choroby dziąseł i
- K11 Choroby gruczołów ślinowych
- K11.5 Kamica ślinianek
- K12 Zapalenie jamy ustnej i
- K13 Inne choroby śluzówki warg i
- K14 Choroby języka
- K50 Choroba Leśniowskiego-Crohna [odcinkowe zapalenie jelita]
- L51 Rumień wielopostaciowy
- L98.0 Ziarniniak ropny
Diagnostyka różnicowa
Choroby zakaźne/zapalenia
Opryszczkowe zapalenie gardła (herpangina)
- Ostre zapalenie błony śluzowej jamy ustnej i
Opryszczkowe zapalenie gardła (herpangina) - Przyczyna: zakażenie wirusem
- głównie wywołane przez wirusy Coxsackie typu A
- również przez wirusy Coxsackie typu B,
EVEBV 71 lub inne enterowirusy - Występuje głównie u
Zapalenie jamy ustnej wywołane przez Candida
- Czynniki predysponujące to m.in.:
- leczenie glikokortykosteroidami
- antybiotykoterapia
- zaburzenia odporności
- zbyt małe wydzielanie śliny
- stan po przeszczepach
- protezy
Grzybica języka - radioterapia
- Typowy obraz kliniczny
- białe, częściowo zmywalne/usuwalne naloty na błonie śluzowej języka, policzków i przedsionka jamy ustnej
- objawy towarzyszące: ból, uczucie pieczenia, zaburzenia smaku oraz zapalenie kącików ust (cheilitis angularis)
- Może również występować w postaci zmian zanikowych błony śluzowej.
- Powikłania
- zakażenie inwazyjne z
- rozprzestrzenianie się na krtań i
- zakażenie inwazyjne z
- Afty to częste zmiany, które występują głównie u
- Nawracające, powierzchowne, miękkie, białe pęcherze lub nadżerki zlokalizowane na języku, podniebieniu, dnie jamy ustnej lub wewnętrznej stronie policzków lub warg.
Afta - Morfologia jest zróżnicowana. Afty są wyraźnie odgraniczone i
- Przeważnie ustępują samoistnie w
Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej
- Wysoce zakaźne zakażenie wirusowe (wywoływane głównie przez wirusy z
- Na dłoniach i
- W
- W ciągu kilku dni następuje samoistna poprawa.
Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej
Rumień wielopostaciowy
- Ostra, samoistnie ustępująca, polimorficzna, zapalna choroba skóry
- zwykle poinfekcyjna (często HSV-1)
- rzadziej także wywołana lekami
- Zmiany skórne zlokalizowane są zwykle symetrycznie po stronie prostowników lub na powierzchniach zewnętrznych i
- Może być plamisty, grudkowy, pokrzywkowy lub pęcherzowy.
- Zazwyczaj zmiany skórne mają charakter rumieniowych plam, które powiększając się tworzą obrączkowate ogniska rumieniowo-obrzękowe. W części centralnej pojawiają się zmiany krwotoczne, martwicze lub pęcherzowe, dając obraz tzw. tarczy strzelniczej lub tęczówki.3
- Samoistnie ustępujący przebieg trwający 2–4 tygodni, może nawracać.4
Zapalenie przyzębia (parodontitis), zapalenie dziąseł (gingivitis)
- Czynnik predysponujący: niedostateczna higiena jamy ustnej
- Objawy: nieświeży oddech, wrażliwe dziąsła, które łatwo krwawią podczas szczotkowania
- Skutki: poluzowanie i
Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej
- Najczęściej wirus opryszczki zwykłej typu 1 (HSV-1)
- Ostre opryszczkowe zapalenie błony śluzowej jamy ustnej i
Opryszczka zwykła wargowa - Osoby chore skarżą się na ból, nie chcą jeść, są
ogólnieosłabione, czasami pojawia się gorączka, a - We wczesnym stadium zmiany pęcherzykowe widoczne są w
- Choroba ustępuje w
- Mogą wystąpić nawroty, nie zawsze pełnoobjawowe i
Choroby gruczołów ślinowych/języka
Ostre lub przewlekłe zapalenie ślinianki
- Zapalenie gruczołów ślinowych
- ostre zakażenie bakteryjne lub wirusowe
- Patogenami bakteryjnymi mogą być gronkowce lub paciorkowce.
- Patogenami wirusowymi mogą być wirus Epsteina-Barr, wirus opryszczki B6 lub wirus świnki.
Świnka
- Przewlekłe zapalenie z
- kamica ślinianki
- zwężenia przewodów wyprowadzających (pozapalne, anomalie anatomiczne, urazowe lub nowotworowe)
- zaburzenia autoimmunologiczne: zespół Sjögrena lub zespół Heerfordta
Kamica ślinianek
- Tworzenie kamieni związane jest z zastojem śliny i
- Podczas jedzenia lub w
- W
- Kamień może być wyczuwalny.
Język geograficzny
-
Lingua geographica to stan określany również jako język geograficzny, exfoliatio areata linguae lub pierścień wędrujący.
Język geograficzny (Lingua geographica) - Samoograniczające, przemieszczające się po błonie śluzowej języka
- Chorobowość wynosi do 3%.
- Występuje częściej w
- Choroba jest niegroźna i
Język włochaty
-
Czarny nalot na języku przypominający krótkie czarne włosy, zwykle zlokalizowany w
Język czarny włochaty - Choroba występuje u
Leukoplakia włochata jamy ustnej
- Stan nazywany również językiem białym włochatym.
- Białe, zwykle bezobjawowe, trudne do usunięcia matowe złogi na bocznym brzegu języka i
Leukoplakia włochata jamy ustnej - Zakażenie wirusem Epsteina-Barr
- Częste w
Przewlekłe nieswoiste zapalenia
- Choroba Leśniowskiego-Crohna to segmentowe, ziarniniakowe, pełnościenne zapalenie, które może obejmować cały przewód pokarmowy, od jamy ustnej do odbytu.
- Częstość występowania zmian w
- Najczęstszą postacią są owrzodzenia aftowe.
- Inne typowe zmiany, które mogą wskazywać na chorobę Leśniowskiego-Crohna: przerost dziąseł, charakterystyczny obraz „kostki brukowej”, zapalenie błony śluzowej dziąseł, obrzęk warg z
Manifestacja chorób skóry
- Obserwuje się zmiany skórne okołoustne związane z
- Wysypka może być częścią obrazu klinicznego, m. in. w
Guzy i nowotwory
Wał podniebienny lub żuchwowy
- Wały są łagodnymi, nienowotworowymi wyroślami kostnymi (egzostozy), które powstają ze struktur korowych podczas rozwoju embrionalnego zarodka.
- Czasami błędnie uznaje się je za zmianę złośliwą.
- Wał wzdłuż linii środkowej podniebienia twardego to wał podniebienny (torus palatinus), a
- Częstość występowania wału: ok. 12–14%
- Usunięcie wału nie zawsze jest konieczne, ale często niezbędne w celu dopasowywaniu protezy.9
Ziarniniak ropotwórczy
- Ziarniniak ropotwórczy jest szybko rosnącą zmianą, która prawdopodobnie powstaje w
Ziarniniak ropotwórczy - Rozwija się zmiana o
- Często występuje w
- Zmianę należy wyciąć i
- Często występują nawroty.10
Śluzowiak
- Powstaje zwykle na skutek urazu przewodów odprowadzających gruczołów śluzowych, a także na skutek nawracających lub przewlekłych stanów zapalnych tych przewodów, w
Śluzowiak - Klinicznie śluzowiak prezentuje się jako niebieskawy, kulisty, zmienny guzek błony śluzowej.
- Najczęściej zlokalizowany jest pod językiem.
- Leczenie11
- miejscowe wycięcie chirurgiczne z
- laseroterapia
Włókniak
- Włókniak zbudowany jest z
- Włókniaki to bezobjawowe, umiarkowanie twarde, różowawe guzki o
- Stosuje się leczenie chirurgiczne. Nawroty są rzadkie.
- Zaleca się badanie histopatologiczne usuniętej tkanki.12
Rogowacenie białe, rogowacenie różowe lub rak jamy ustnej
- We wczesnym stadium zmiany nowotworowe mogą być niecharakterystyczne i
- Zmiana początkowo może mieć postać białej lub czerwonej plamki, która następnie ulega owrzodzeniu i
- Rogowacenie białe lub rogowacenie różowe jamy ustnej
- Występuje w
- Występuje podwyższone ryzyko zezłośliwienia.13
- Występuje w
Rak jamy ustnej
- Częstość występowania wzrasta wraz z
- W
- Najczęściej zlokalizowany jest na języku, w dnie jamy ustnej i
Rak płaskonabłonkowy - U
- Istotną rolę odgrywa wczesna identyfikacja zmiany.
- Skierowanie do specjalistów w celu dalszej diagnostyki zaleca się w przypadku pacjentów, u
-
- białe lub czerwone plamy na błonie śluzowej jamy ustnej w
- obecność ubytku błony śluzowej lub owrzodzenia
- obrzęk w
- poluzowanie zębów o
- utrzymujące się, zwłaszcza jednostronne, uczucie ciała obcego
- dysfagia lub ból podczas przełykania
- trudności w
- zmniejszona ruchomość języka
- drętwienie języka, zębów lub wargi
- krwawienie niejasnego pochodzenia
- obrzęk szyi
- cuchnący oddech
- zmiana zgryzu
- białe lub czerwone plamy na błonie śluzowej jamy ustnej w
- Zażywanie tytoniu i
- Leczenie raka jamy ustnej obejmuje: leczenie chirurgiczne, radioterapię i
,jako leczenie zasadnicze lub w - Pięcioletnie przeżycie we wczesnym stadium (T1/T2) raka jamy ustnej wynosi ok. 70%, w
Ilustracje
Opryszczka wargowa
Świnka
Język geograficzny
Kandydoza jamy ustnej (zdjęcie dzięki uprzejmości Jamesa Heilmana)
Opryszczkowe zapalenie gardła (herpangina) (James Heilman, Wikimedia Commons)
Rak płaskonabłonkowy (zdjęcie dostarczone przez Klausa D. Petera)
Leukoplakia włochata jamy ustnej (pobrano z: P. Altmeyer, Online Encyclopaedia Dermatology, Venereology and Environmental Medicine).
Afta
Ziarniniak ropotwórczy
Język czarny włochaty
Śluzowiak
Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej
Źródła
Piśmiennictwo
- Gonsalves WC, Chi AC, Neville BW. Common oral lesions: Part II. Masses and neoplasia. Am Fam Physician 2007; 75: 509-12. PubMed
- Gonsalves WC, Chi AC, Neville BW. Common oral lesions: Part I. Superficial mucosal lesions. Am Fam Physician 2007; 75: 501-7. PubMed
- Zalewska-Janowska A, Błaszczyk H. Dermatologia w gabinecie lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. PZWL 2021
- Trayes KP, Love G, Studdiford JS. Erythema Multiforme: Recognition and Management. Am Fam Physician. 2019 Jul 15;100(2):82-88. www.aafp.org
- Usatine RP, Tinitigan R. Nongenital herpes simplex virus. Am Fam Physician 2010; 82: 1075-82. www.aafp.org
- Gurvits GE, Tan A. Black hairy tongue syndrome. World J Gastroenterol. 2014 Aug 21;20(31):10845-50. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Alramadhan SA, Bhattacharyya I, Cohen DM, Islam MN. Oral Hairy Leukoplakia in Immunocompetent Patients Revisited with Literature Review. Head Neck Pathol. 2021 Sep;15(3):989-993. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Katsanos KH, Torres J, Roda G, Brygo A, Delaporte E, Colombel JF. Review article: non-malignant oral manifestations in inflammatory bowel diseases. Aliment Pharmacol Ther. 2015 Jul;42(1):40-60. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- García-García AS, Martínez-González JM, Gómez-Font R, Soto-Rivadeneira A, Oviedo-Roldán L. Current status of the torus palatinus and torus mandibularis. Med Oral Patol Oral Cir Bucal. 2010 Mar 1;15(2):e353-60. www.medicinaoral.com
- Sharma S, Chandra S, Gupta S, Srivastava S. Heterogeneous conceptualization of etiopathogenesis: Oral pyogenic granuloma. Natl J Maxillofac Surg. 2019 Jan-Jun;10(1):3-7. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Sadiq MSK, Maqsood A, Akhter F, Alam MK, Abbasi MS, Minallah S, Vohra F, Alswairki HJ, Abutayyem H, Mussallam S, Ahmed N. The Effectiveness of Lasers in Treatment of Oral Mucocele in Pediatric Patients: A Systematic Review. Materials (Basel). 2022 Mar 26;15(7):2452. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Sangle VA, Pooja VK, Holani A, Shah N, Chaudhary M, Khanapure S. Reactive hyperplastic lesions of the oral cavity: A retrospective survey study and literature review. Indian J Dent Res. 2018 Jan-Feb;29(1):61-66. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Holmstrup P. Oral erythroplakia-What is it? Oral Dis. 2018 Mar;24(1-2):138-143. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Wolff K-D, Follmann M, Nast A: Clinical practice guideline: The diagnosis and treatment of oral cavity cancer. Dtsch Arztebl Int 2012; 109(48): 829–35. www.aerzteblatt.de
Autorzy
- Honorata Błaszczyk, lekarz, specjalista medycyny rodzinnej, Poradnia Lekarzy Rodzinnych w Łodzi (recenzent)
- Tomasz Tomasik, Dr hab. n. med., Prof. UJ, specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
- Franziska Jorda, Dr n. med., specjalista w