Behawioralne i psychologiczne objawy otępienia (BPSD)
Streszczenie
Definicja: Oprócz deficytów poznawczych, behawioralne i psychologiczne objawy otępienia (Behavioral and Psychological Symptoms of Dementia – BPSD) należą do charakterystycznych objawów choroby. Inne nazwy to objawy pozapoznawcze, objawy psychiatryczne, objawy psychopatologiczne lub trudne zachowania w przebiegu otępienia.
Częstość występowania: BPSD występuje u każdego pacjenta z otępieniem w pewnej fazie choroby. Problem ten dotyczy około 70% mieszkańców placówek opiekuńczych.
Objawy: Apatia, pobudzenie, lęk, depresja, omamy (zwykle wzrokowe) i urojenia, a także zaburzenia zachowania w postaci pobudzenia ruchowego, nieodpowiedniego zachowania, odhamowania oraz agresji słownej lub fizycznej.
Obraz kliniczny: Oprócz typowych objawów poznawczych otępienia, BPSD występuje również w różnych kombinacjach i nasileniu.
Diagnostyka: Różnicowanie z innymi organicznymi i psychicznymi chorobami podstawowymi, a także z efektami ubocznymi niektórych leków. Diagnostyka otępienia krok po kroku z naciskiem na wywiad zebrany od pacjenta i od osób trzecich, a także badanie psychiatryczne, w razie potrzeby uzupełnione testami specyficznymi dla BPSD. Jeśli istnieją objawy sugerujące otępienie wtórne lub organiczny zespół mózgowy: dalsza diagnostyka - badania obrazowe mózgowia, rozszerzona diagnostyka krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego. W przypadku potwierdzenia BPSD: poszukiwanie przyczynowych lub wyzwalających czynników stresogennych, np. bólu, infekcji, dyskomfortu lub nadmiernych wymagań wynikających z niewłaściwej komunikacji, niekorzystnych czynników środowiskowych.
Leczenie: Priorytetem jest leczenie lub wyeliminowanie możliwych przyczyn i czynników wyzwalających. Środki psychospołeczne i stymulujące odgrywają pierwszoplanową rolę w leczeniu i profilaktyce BPSD. Po wyczerpaniu możliwych do zastosowania środków niefarmakologicznych, należy rozważyć krótkoterminową terapię lekami psychotropowymi. Ich ograniczone korzyści terapeutyczne należy zestawić ze znacznym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych związanych ze stosowaniem niektórych substancji.
Informacje ogólne
Definicja
Behawioralne i psychologiczne objawy otępienia (Behavioral and Psychological Symptoms of Dementia – BPSD) należą do charakterystycznych objawów choroby.
Występują one u każdego pacjenta z demencją w pewnej fazie choroby.
Występowanie BPSD jest możliwe w każdym stadium otępienia, ale częstość występowania wzrasta wraz z postępem choroby.
W przypadku bardzo zaawansowanego, ciężkiego otępienia, częstość występowania ponownie spada, co może być związane z faktem, że osoby dotknięte chorobą zwykle cierpią na tak rozległe zaburzenia poznawcze i fizyczne, że BPSD nie pojawiają się w takim samym stopniu co wcześniej.
BPSD mogą wykazywać silne wahania lub utrzymywać się przez lata.
Skutki
BPSD są często niezwykle stresujące dla członków rodziny i opiekunów oraz zwiększają ryzyko wystąpienia następstw psychicznych i somatycznych.
Związek z różnymi rodzajami otępienia
BPSD występują we wszystkich rodzajach otępienia, ale częstość występowania poszczególnych objawów może się różnić.
We wczesnych stadiach zaburzenia zachowania często dominują w obrazie klinicznym, np. odhamowanie, niewłaściwe zachowania społeczne, apatia, agresja.
Etiologia i patogeneza
Czynniki biologiczne, psychologiczne i środowiskowe przyczyniają się do rozwoju i utrzymywania się BPSD.
Zmiany neurobiologiczne
Zmiany stężenia neuroprzekaźników mózgowych są związane z różnymi BPSD.
Regionalna utrata neuronów i obecność pewnych markerów neuropatologicznych, takich jak splątki neurofibrylarne, są związane z apatią i objawami psychotycznymi.
Warianty genetyczne receptorów dopaminy i serotoniny są związane z agresją, pobudzeniem i objawami psychotycznymi.
Czynniki środowiskowe mogą wywoływać i nasilać BPSD, np.:
zmiana otoczenia, przeprowadzka (np. z domu do placówki opiekuńczej)
zmiana pozornie błahych szczegółów w otoczeniu, takich jak przyjęcie nowych osób do domu opieki lub przestawienie mebli
zmęczenie lub nadmierna stymulacja z powodu niekorzystnych interakcji z krewnymi i innymi opiekunami
Choroby somatyczne i leki mogą wywoływać lub nasilać BPSD.
nawet niegroźne choroby, takie jak łagodna infekcja, zaparcia lub zatrzymanie moczu
Ból może wywołać i nasilać BPSD.
Często jest błędnie interpretowany i traktowany jako BPSD, szczególnie u osób z zaawansowaną demencją.
ICD-10
F00 Otępienie w chorobie Alzheimera (G30.-)
F01 Otępienie naczyniowe
F02 Otępienie w przebiegu innych chorób sklasyfikowanych gdzie indziej
F03 Otępienie nieokreślone
Aby uzyskać informacje na temat podklasyfikacji, należy zapoznać się z artykułem Objawy otępienia.
Diagnostyka
Wykrywanie BPSD jest niezbędną częścią zarówno wstępnej diagnostyki, jak i kontroli przebiegu otępienia.
Aby uzyskać więcej informacji na temat podejścia diagnostycznego do otępienia i schematu stopniowania diagnozy, zobaczObjawy otępienia iOcena stopnia otępienia.
Diagnostyka różnicowa
Więcej informacji na temat diagnostyki różnicowej otępienia można znaleźć w artykule Objawy otępienia.
Przyczyna organiczna
Ból?
Upośledzenie słuchu lub wzroku?
W przypadku pobudzenia rozważyć:
Somatyczna choroba podstawowa, np. zakażenie?
Ból?
Głód?
Pragnienie?
Objawy odstawienne?
Polekowe objawy otępienia, w tym BPSD, są częste u starszych pacjentów i mogą występować w trakcie przyjmowania następujących leków:
leki przeciwcholinergiczne (spazmolityki)
trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne
leki przeciw chorobie Parkinsona
leki nasenne
neuroleptyki
opioidy
beta-blokery
leki przeciwdrgawkowe
leki przeciwhistaminowe (w tym antagoniści receptorów H2)
glikokortykosteroidy
U osób przebywających w placówkach opiekuńczych, które zwykle cierpią na kilka chorób somatycznych i wymagają politerapii, często występujeorganiczny zespół mózgowy i trudno go odróżnić od BPSD.
Wywiad
Oprócz wywiadu zebranego od pacjenta, niezbędny jest wywiad zebrany od krewnych i opiekunów.
Objawy depresyjne i psychotyczne często objawiają się inaczej u pacjentów z otępieniem niż u osób starszych bez otępienia.
Objawy depresji
Możliwe trudności w rozróżnieniu pomiędzy depresją a początkiem otępienia
Depresji mogą towarzyszyć deficyty poznawcze i może być ona błędnie interpretowana jako otępienie.
Zaburzenia percepcji wynikające z deficytów poznawczych, takie jak dezorientacja czasowa lub przestrzenna, są czasami trudne do odróżnienia od objawów psychotycznych.
Osoba dotknięta chorobą wyobraża sobie, że została okradziona.
urojenia zazdrości
Agresja
Często postrzegana przez krewnych jako najpoważniejszy problem.
Może być związana z zaburzeniami psychotycznymi lub być objawemdepresji.
Często występuje jako reakcja lękowa podczas czynności pielęgnacyjnych lub innych procedur, którym dana osoba opiera się, ponieważ nie rozumie, co się dzieje.
Ukierunkowane i czasami nieprzewidywalne agresywne zachowanie jest zwykle spowodowane zmianami neurodegeneracyjnymi w płacie czołowym. Zobacz też artykuł Otępienie czołowo-skroniowe.
Apatia
Często pomijany objaw.
obojętność emocjonalna
ograniczone zainteresowanie
brak motywacji
Objawy te mogą być oznakami poważnej choroby współistniejącej.
Wyczerpanie wszystkich dostępnych interwencji psychospołecznych
Niekorzystne interakcje z krewnymi lub opiekunami?
bez obwiniania pacjenta - mówimy o „trudnych zachowaniach”
W pierwszej kolejności osoby z otoczenia chorego muszą dostosować swoje zachowanie i środowisko.
Uznaje się, że zachowanie pacjenta jest reakcją na sytuacje, które są dla niego nieprzyjemne, trudne lub przerażające.
Interwencje psychospołeczne powinny zostać wdrożone przed interwencjami farmakologicznymi.
Intensywne interwencje psychospołeczne, w tym modyfikacja czynników środowiskowych, mogą znacznie ograniczyć stosowanie leków przeciwpsychotycznych.
Zgodnie z metaanalizą, wielodyscyplinarna opieka i terapia masażem lub dotykiem oraz muzykoterapia w połączeniu z masażem lub dotykiem, dają lepsze efekty niż leczenie farmakologiczne w przypadku pobudzenia i agresji.1
Prawdopodobnie jest to również skuteczny środek zapobiegawczy.
Programy edukacji i wsparcia dla opiekunów
zmniejszają objawy depresji w otępieniu
Wykazano, że działania terapeutyczne skoncentrowane na pacjencie i otoczeniu zmniejszają pobudzenie u pacjentów z demencją w randomizowanych, kontrolowanych badaniach w placówkach opieki. Efekt był obserwowany natychmiast po rozpoczęciu i do 6 miesięcy po zakończeniu.2
Za skuteczne uznano następujące działania:
opieka skoncentrowana na pacjencie
szkolenia z zakresu komunikacji dla personelu i opiekunów
rejestrowanie wzorców zachowań pacjentów i konkretnych interwencji pomocnych w przypadku pojawienia się pobudzenia
Inne interwencje psychospołeczne, dla których istnieją dowody skuteczności w przypadku BPSD i które są w związku z tym zalecane:
walidacja zachowania
Podejście z szacunkiem, które sprawia, że osoba chora czuje się rozumiana i akceptowana.
wspieranie pamięci
W bezkonfliktowej atmosferze za pomocą określonych działań należy dążyć do wyzwalania, ożywiania i wymieniania pozytywnych wspomnień.
element interwencji indywidualnej lub grupowej
stymulacja podstawowa
koncepcja spotkań międzyludzkich
Oferuje indywidualne możliwości i sugestie dotyczące uzdrowienia komunikacji werbalnej i niewerbalnej z osobami chorymi.
Celem jest promowanie zdrowia i dobrego samopoczucia, edukacji i uczestnictwa, a także samostanowienia pacjentów.
Snoezelen (Terapia Snoezelen)
stymulacja polisensoryczna oparta na indywidualnie dobranych bodźcach odnoszących się do biografii chorego, prowadzona w koncepcji 24-godzinnej
dotyk fizyczny
propagowanie ruchu
Nawyki żywieniowe
Rodzinne spożywanie posiłków, wsparcie słowne i pozytywne wzmocnienia mogą poprawić zachowania żywieniowe osób z demencją.
Istnieją dowody na to, że aktywna muzykoterapia ma korzystny wpływ na BPSD, zwłaszcza lęk. Możliwa do zastosowania w przypadku istnienia odpowiednich objawów.
Muzykoterapia receptywna, zwłaszcza odtwarzanie ulubionej muzyki z odniesieniem do biografii, może w pewnym stopniu redukować pobudzenie i zachowania agresywne. Może być zalecana.
Wydaje się być skuteczna również w przypadku zaostrzeń objawów.
Aromaterapia
Może mieć niewielki wpływ na pobudzenie i inne objawy behawioralne u osób z otępieniem o nasileniu od umiarkowanego do ciężkiego. Może być zalecana.2,4
Fototerapia
brak wystarczających dowodów na skuteczność u osób z demencją2,5
Informacje na temat leczenia objawów depresji można znaleźć w artykule Depresja.
Leczenie farmakologiczne
Informacje ogólne
Około 60% mieszkańców placówek opiekuńczych codziennie przyjmuje leki psychotropowe.
Biorąc pod uwagę ograniczone dowody skuteczności, takie powszechne stosowanie nie wydaje się uzasadnione.
Wskazania
Gdy interwencje psychospołeczne, w tym dostosowanie czynników środowiskowych, są nieskuteczne, niewystarczające lub niedostępne.
W przypadku zagrożenia dla siebie lub innych, któremu nie można zapobiec w inny sposób.
Wymaga zgody osoby leczonej.
Wyjątek: poważne zagrożenie dla siebie lub innych, któremu nie można zapobiec w inny sposób niż wbrew woli osoby chorej.
w razie potrzeby zgoda opiekuna/pełnomocnika ds. opieki zdrowotnej lub opieki
Optymalizacja niefarmakologicznej i, jeśli to konieczne, farmakologicznej terapii bólu, zmniejsza pobudzenie i ogólne objawy neuropsychiatryczne.6
Opioidy mogą wywoływać lub nasilać BPSD.
Farmakoterapia nie powinna być stosowana wyłącznie w interesie innych osób i otoczenia.
Weryfikacja potrzeby leczenia po 4-8 tygodniach
Leki nieodpowiednie/przeciwwskazane
Substancje antycholinergiczne
np. amitryptylina, tiotropium, skopolamina i oksybutynina
Należą do najczęstszych przyczyn zaburzeń poznawczych.
Zanim osoby z otępieniem zostaną poddane leczeniu farmakologicznemu, należy w miarę możliwości odstawić leki zawierające substancje antycholinergiczne.
typowe neuroleptyki, takie jak haloperidol (patrz poniżej)
Ogólne procedury doboru i dawkowania leków, których należy przestrzegać podczas stosowania leków psychotropowych u osób starszych, mają szczególne zastosowanie w przypadku pacjentów z otępieniem.
Należy wziąć pod uwagę interakcje farmakologiczne leków.
Leki przeciw otępieniu
Szczegółowe informacje na temat skuteczności, tolerancji, bezpieczeństwa i stosowania poszczególnych substancji w leczeniu objawów poznawczych: Zobacz artykuł Objawy otępienia
W przypadku otępienia o nasileniu umiarkowanym do ciężkiego nie ma dowodów na pozytywny wpływ inhibitorów acetylocholinoesterazy na objawy behawioralne.
Memantyna ma niewielki wpływ na objawy behawioralne w umiarkowanej do ciężkiej postaci otępienia alzheimerowskiego.
W przypadku otępienia z ciałami Lewy'ego istnieją dowody na wpływ memantyny na objawy behawioralne.
Neuroleptyki (leki przeciwpsychotyczne)
Prawdopodobnie prowadzą do zwiększenia ryzyka zgonu i zdarzeń mózgowo-naczyniowych u pacjentów z otępieniem.
Ryzyko prawdopodobnie jest zróżnicowane, największe w przypadku haloperidolu, najmniejsze w przypadku kwetiapiny.
Ryzyko jest największe w pierwszych tygodniach leczenia, prawdopodobnie występuje również podczas długotrwałej terapii.
Neuroleptyki w leczeniu otępienia prawdopodobnie zwiększają ryzyko szybkiego pogorszenia się funkcji poznawczych.
Należy poinformować pacjentów i ich ustawowych przedstawicieli o ryzyku związanym z tą terapią.
Neuroleptyki powinny być stosowane w jak najmniejszych dawkach i w możliwie najkrótszym okresie.
Należy ściśle monitorować przebieg leczenia.
Leki przeciwpsychotyczne można stosować w celu leczenia majaczenia w otępieniu, po sprecyzowaniu rozpoznania. Należy unikać leków przeciwpsychotycznych mających niepożądane działania antycholinergiczne.
Przeciwwskazane są klasyczne neuroleptyki, podobnie jak wiele atypowych neuroleptyków, ponieważ mogą nasilać objawy choroby Parkinsona i wywoływać napady senności.
W zaburzeniach tych można stosować klozapinę i – słabiej popartą badaniami – kwetiapinę.
Powinien być stosowany w pierwszej kolejności, gdy konieczne jest leczenie neuroleptykami stanów pobudzenia i zachowań agresywnych.
W przypadkach ciężkiego pobudzenia psychoruchowego prowadzącego do znacznej dysfunkcji chorego z otępieniem i (lub) jego opiekuna, można zalecić krótkotrwałą próbę stosowania risperidonu poza zarejestrowanymi wskazaniami.
W przypadku pojawienia się objawów psychotycznych wymagających leczenia neuroleptykami, takich jakomamy iurojenia, zaleca się w pierwszej kolejności stosowanie risperidonu.
Działania niepożądane, na które należy zwrócić szczególną uwagę:
Przeciwpsychotyczne leki sedatywne, o niskiej sile działania
Mogą być stosowane w leczeniu pobudzenia połączonego z zachowaniami agresywnymi.
dawkowanie (oba leki niedostępne w Polsce):
melperon 50-100 mg na dobę; w razie potrzeby stopniowo zwiększać dawkę przez kilka dni do maksymalnie 400 mg
pipamperon 20-40 mg 3 razy na dobę; w razie potrzeby dawkę zwiększać powoli i pod regularną kontrolą ciśnienia tętniczego do maksymalnie 120 mg 3 razy na dobę
Haloperidol
Nie jest zalecany do rutynowego leczenia stanów pobudzenia ze względu na brak dowodów skuteczności.
Działania niepożądane, na które należy zwrócić szczególną uwagę:
objawy pozapiramidowe
incydenty mózgowo-naczyniowe
wzrost śmiertelności
Należy stosować tylko w przypadku obecnościmajaczenia lub znacznie nasilonej agresji, jeśli pacjent stanowi zagrożenie dla siebie i otoczenia.
Leki przeciwdrgawkowe
Istnieją dowody na korzystne działanie karbamazepiny w redukowaniu pobudzenia i agresji. Karbamazepina może być stosowana poza wskazaniem rejestracyjnym w przypadku braku odpowiedzi na inne leki. Należy zwrócić uwagę na interakcje z pozostałymi lekami.
Nie zaleca się leczenia pobudzenia i agresji walproinianem.
Środki przymusu tylko w ostateczności
Środki przymusu, takie jak przytrzymanie, unieruchomienie lub przymusowe podanie leków lub przyjęcie na zamknięty geriatryczny oddział psychiatryczny, mogą znacznie zwiększyć poziom lęku i agresję, a także przyczynić się do traumatyzacji psychicznej zarówno osób chorych, jak i osób je stosujących.
Powinny być one zatem traktowane jako absolutna ostateczność. Ponieważ stanowią znaczną ingerencję w prawo do wolności danej osoby, są dozwolone jedynie w wąsko określonych granicach.
Leczenie wbrew woli pacjenta
Jest generalnie dozwolone tylko w placówkach stacjonarnych. Wymaga to przyjęcia na zamknięty oddział szpitalny.
Badacze konfliktów psychiatrycznych zalecają jak najwięcej i jak najbardziej otwarcie rozmawiać z osobami, które są skłonne do agresywnych zachowań.
Jest to szczególnie ważne w trakcie i po zastosowaniu fizycznego przymusu lub unieruchomienia.
Jeśli rozważane jest zastosowanie środków przymusu, pacjenci i, w stosownych przypadkach, ich krewni powinni być w miarę możliwości zaangażowani w planowanie dalszego leczenia.
Na podstawie konkretnych incydentów należy regularnie dyskutować w zespole nad możliwościami innego reagowania w przyszłości i wcześniejszej deeskalacji.
Przykłady środków deeskalacyjnych
werbalna deeskalacja
słuchanie
okazywanie zainteresowania osobą i zrozumienia jej sytuacji
Proponowanie rozmowy z innymi osobami, takimi jak np.:
personel domu opieki
opiekun medyczny
opiekun duszpasterski
osoby upoważnione przez pacjenta do informacji medycznej
przyjaciele
krewni
inne zaufane osoby
wyznaczanie granic słownych
jasna identyfikacja zachowań, które są niepożądane i nieakceptowalne
proponowanie pokarmów
jedzenia i napojów
słodyczy
papierosa
zaproponowanie przyjęcia leku
zaoferowanie krótkiej przerwy na odpoczynek we własnym pokoju, w ogrodzie, w kaplicy kliniki, itp.
zaproponowanie ciepłej kąpieli
zaangażowanie osoby chorobej w zajęcia na oddziale lub w ogrodzie
Unieruchomienie może mieć miejsce wyłącznie pod następującymi warunkami:
sytuacja nadzwyczajna wiążąca się ze znacznym zagrożeniem dla siebie lub innych oraz brakiem zdolności do czynności prawnych lub zdolności do wyrażenia zgody
wyłącznie na zlecenie lekarza i po określeniu dokładnych wskazań
rozważenie alternatywnych strategii deeskalacji
przestrzeganie zasady proporcjonalności
Osoby unieruchomione wymagają ciągłego monitorowania.
dokumentowanie wskazań, rodzaju i czasu trwania unieruchomienia
W przypadku długotrwałego lub regularnego unieruchomienia wymagana jest zgoda sądu.
Sedacja jako „unieruchomienie farmakologiczne”?
Zasadniczo podobne restrykcyjne warunki mają zastosowanie do „unieruchomienia farmakologicznego” jak do unieruchomienia mechanicznego.
Ponadto, zgodnie z obecnym stanem prawnym, przymusowe podawanie leków jest dopuszczalne jedynie po przyjęciu do zamkniętego zakładu psychiatrycznego.
Podawanie substancji uspokajających bez celu terapeutycznego, wyłącznie w celu unieruchomienia, może być uzasadnione jedynie w warunkach oddziału intensywnej terapii: przy nieprzerwanym monitorowaniu w celu zapewnienia właściwej opieki i pielęgnacji danej osoby oraz wykrycia na czas i monitorowania skutków ubocznych.
W praktyce często zaciera się granica między wskazaniami terapeutycznymi, pożądanymi skutkami ubocznymi sedacji i dominującym zamiarem „unieruchomienia”.
Leki o działaniu uspokajającym mają znaczące negatywne skutki dla pacjentów z otępieniem: upośledzają one funkcje poznawcze i zwiększają ryzyko upadków.
Tomaszewska M, Chibowska P, i Sitek E. Wybrane metody przesiewowej oceny funkcji poznawczych w różnych kontekstach klinicznych. Psychiatria i Psychologia Kliniczna; 2021: t.21: 257–267
Watt JA, Goodarzi Z, Veroniki AA, et al. Comparative Efficacy of Interventions for Aggressive and Agitated Behaviors in Dementia: A Systematic Review and Network Meta-analysis. Ann Intern Med 2019; 171: 633-42. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Livingston G, Kelly L, Lewis-Holmes E, et al. Non-pharmacological interventions for agitation in dementia: systematic review of randomised controlled trials. BJPsych 2014. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Chang YS, Chu H, Yang CY, et al. The efficacy of music therapy for people with dementia: A meta-analysis of randomised controlled trials. J Clin Nurs 2015. doi:10.1111/jocn.12976 DOI
Forrester LT, Maayan N, Orrell M, et al. Aromatherapy for dementia. Cochrane Database of Syst Rev 2014; 2: CD003150. doi:10.1002/14651858.CD003150.pub2 DOI
Forbes D, Blake CM, Thiessen EJ, et al. Light therapy for improving cognition, activities of daily living, sleep, challenging behaviour, and psychiatric disturbances in dementia. Cochrane Database Syst Rev. 2014;2:CD003946. doi: 10.1002/14651858.CD003946.pub4. DOI
Husebo BS, Ballart C, Sandvik R, et. al. Efficacy of treating pain to reduce behavioural disturbances in residents of nursing homes with dementia: cluster randomised clinical trial. BMJ 2011; 343: d4065. BMJ (DOI)
Rolinski M, Fox C, Maidment I, McShane R. Cholinesterase inhibitors for dementia with Lewy bodies, Parkinson's disease dementia and cognitive impairment in Parkinson's disease. Cochrane Database Syst Rev 2012; 3:CD006504. PMID:22419314 pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Husebo BS, Ballart C, Sandvik R, et. al. Efficacy of treating pain to reduce behavioural disturbances in residents of nursing homes with dementia: cluster randomised clinical trial. BMJ 2011; 343: d4065. BMJ (DOI)
Autorzy
Natalia Jagiełła, lekarz, specjalista medycyny rodzinnej, Praktyka Grupowa Lekarzy Rodzinnych w Krakowie (recenzent)
Adam Windak, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
Thomas M. Heim, Dr med., Wissenschaftsjournalist, Freiburg
atferdsforstyrrelser og psykiske symptomer ved demens (apsd); Demens, atferdsforst. og psyk. sympt.
Behawioralne i psychologiczne objawy otępienia; Demencja starcza; Zaburzenia poznawcze; Objawy demencji; Objawy otępienia; Objawy pozapoznawcze; Psychiatryczne objawy demencji; Objawy psychotyczne w demencji; Objawy demencji psychopatologicznej; Psychopatologiczne objawy demencji; Trudne zachowania w demencji; Otępienie; Mieszkańcy domu opieki; Depresja; Zaburzenia percepcji; Halucynacje wzrokowe; Urojenia; Agresja w demencji; Apatia; Otępienie z ciałami Lewy'ego; Choroba Alzheimera; Otępienie czołowo-skroniowe; Choroba Picka; BPSD; Ocena stopnia otępienia; Skala NOSGER; Psychogeriatria
Behawioralne i psychologiczne objawy otępienia (BPSD)
Definicja: Oprócz deficytów poznawczych, behawioralne i psychologiczne objawy otępienia (Behavioral and Psychological Symptoms of Dementia – BPSD) należą do charakterystycznych objawów choroby. Inne nazwy to objawy pozapoznawcze, objawy psychiatryczne, objawy psychopatologiczne lub trudne zachowania w przebiegu otępienia.
Geriatria
Behawioralne i psychologiczne objawy otępienia (BPSD)