Definicja: Majaczenie to zespół objawiający się zaburzeniami świadomości i uwagi, percepcji, myślenia, pamięci, aktywności psychomotorycznej i emocjonalności. Rozpoczyna się gwałtownie i wykazuje zmienny przebieg.
Częstość występowania: Majaczenie może być wywołane substancją lub występować jako powikłanie choroby somatycznej, często u osób starszych o słabszym ogólnym stanie zdrowia oraz u ciężko chorych pacjentów w szpitalu.
Objawy: Rozróżnia się hiperaktywne, hipoaktywne i mieszane wzorce objawów.
Wyniki: Zmieniona wydajność poznawcza, zmieniona percepcja i nastrój, zmieniony poziom aktywności.
Diagnostyka: Chorobę można zwykle rozpoznać na podstawie wywiadu lekarskiego i obrazu klinicznego. W razie potrzeby dodatkowe badania neurologiczne lub neuropsychologiczne oraz wyjaśnienie możliwych przyczyn narządowych.
Leczenie: Identyfikacja i leczenie czynników wyzwalających. Leczenie farmakologiczne haloperidolem, w razie potrzeby w skojarzeniu z benzodiazepinami.
Informacje ogólne
O ile nie zaznaczono inaczej, sekcję opracowano na podstawie tych źródeł.
Szczegółowe informacje na temat leczenia majaczenia zamieszczono w artykule Majaczenie.
Definicja: Majaczenie w chorobach narządowych
Majaczenie to zespół objawiający się zaburzeniami świadomości i uwagi, percepcji, myślenia, pamięci, aktywności psychomotorycznej i emocjonalności. Jest spowodowane ostrą chorobą narządową, zaczyna się nagle i ma zmienny przebieg.
Zaburzenia świadomości upośledzają zdolność skupiania uwagi lub kierowania jej. Często towarzyszą mu zaburzenia pamięci, dezorientacja lub zaburzenia percepcji, które nie są spowodowane otępieniem.
Zespół musi mieć narządowe przyczyny/czynniki wyzwalające.
Majaczenie dzieli się na trzy formy:
majaczenie hiperaktywne
majaczenie hipoaktywne
majaczenie mieszane
Choroba potencjalnie zagraża życiu i charakteryzuje się wysoką zachorowalnością i śmiertelnością.
Majaczenie jest zwykle odwracalne, ale może trwać tygodniami lub miesiącami, szczególnie u osób starszych, hospitalizowanych lub ogólnie osłabionych.
Częstość występowania
Często pomijane i niedodiagnozowane zaburzenie.
Majaczenie towarzyszy ostatnim tygodniom życia u bardzo wielu osób (do 90%).
Fazie umierania zwykle towarzyszy majaczenie u schyłku życia.
Majaczenie jest powikłaniem chorób somatycznych, które często występuje u osób starszych o słabszym ogólnym stanie zdrowia oraz u ciężko chorych pacjentów w szpitalu.
Chorobowość u pacjentów z rakiem wynosi 20–80%.
W szpitalu
Majaczenie występuje u 20–25% wszystkich hospitalizowanych pacjentów i u 30–50% pacjentów w podeszłym wieku. Jest to jedno z najczęstszych powikłań hospitalizacji. Mniej więcej co trzecie majaczenie jest prawdopodobnie wywołane lekami.
Chorobowość wynosi 14–24% na oddziałach ratunkowych, 15–53% po zabiegach chirurgicznych i 70–87% u pacjentów oddziałów intensywnej terapii.
U pacjentów z majaczeniem śmiertelność jest dwukrotnie wyższa niż u osób dotkniętych tą samą chorobą, ale bez majaczenia.
A. Zaburzenia uwagi (tj. zmniejszona zdolność do jej kierowania, skupiania, podtrzymywania i selektywnego przełączania uwagi na poszczególne bodźce) oraz zaburzenia świadomości (osłabiona orientacja w otoczeniu).
B. Zaburzenie rozwija się w krótkim okresie czasu (zwykle w ciągu kilku godzin lub dni), stanowi zmianę pierwotnego stanu uwagi i świadomości, a jego nasilenie zwykle zmienia się w ciągu dnia.
C. Dodatkowe zaburzenie funkcji poznawczych (np. zaburzenia pamięci, dezorientacja, zaburzenia posługiwania się językiem, zdolności wzrokowo-przestrzenne lub percepcji)
D. Zaburzeń wymienionych w kryteriach A i C nie można wytłumaczyć innym istniejącym wcześniej, utrwalonym lub rozwijającym się zaburzeniem neuropoznawczym i nie występują one w kontekście znacznego ograniczenia lub braku czuwania, takiego jak śpiączka.
E. Dane z wywiadu lekarskiego, badania fizykalnego lub badań laboratoryjnych potwierdzające, że zaburzenie jest bezpośrednią fizyczną konsekwencją medycznego czynnika chorobowego, zatrucia substancją lub odstawienia substancji (np. substancji o potencjale nadużywania lub spożycia narkotyku) lub jest konsekwencją narażenia na toksynę lub jest spowodowane wieloma etiologiami.
Strategia diagnostyczna
Diagnostyka powinna mieć na celu wyjaśnienie przyczyny, ponieważ majaczenie jest potencjalnie odwracalne.
Wyjątkiem jest majaczenie u schyłku życia, które jest częścią fazy umierania.
Patrz sekcja Potencjalne czynniki wyzwalające. Wiele z wymienionych tam chorób/przyczyn może z jednej strony wywoływać majaczenie, a z drugiej strony przypominać je w obrazie klinicznym.
Skala ESAS lub kwestionariusz MIDOS mogą być użytecznym narzędziem do identyfikacji objawów, zarówno w celu diagnostyki, jak i śledzenia dalszego rozwoju objawów.
Badanie przedmiotowe
Pełny stan kliniczny, w tym badanie neurologiczne w celu ustalenia czynnika wyzwalającego.
Najważniejszym środkiem jest identyfikacja i leczenie czynników wyzwalających.
Często skuteczne jest nawodnienie lub zmniejszenie dawki leku wyzwalającego.
Ważne jest dokładne informowanie krewnych i opiekunów, a także optymalne planowanie leczenia.
Środki i zalecenia
Środki higieny snu: zapewnienie wyraźnego rytmu dobowego.
Ograniczenie bodźców
zapewnienie odpowiednich środków wspomagających słyszenie i widzenie
W miarę możliwości należy ograniczyć stosowanie cewników, dostęp dożylny lub inne bariery fizyczne.
Orientacja na rzeczywistość
komunikacja z daną osobą w celu poprawy jej orientacji
Możliwie stabilny kontakt osobisty
Umieszczenie znajomych mebli lub przedmiotów (zdjęć itp.) w pokoju pacjenta
Aktywność fizyczna
wczesna mobilizacja, unikanie unieruchomienia
Działania terapeutyczne
monitorowanie spożycia pokarmów i bilansu płynów
sprawdzanie poziomu/leczenie bólu
monitorowanie czynności pęcherza moczowego i jelit
Sprawdzanie, czy pacjent przyjmuje leki.
Leczenie farmakologiczne
Neuroleptyki, np.:
haloperidol 0,5–2 mg doustnie do 4 razy na dobę
alternatywnie 0,5 mg dożylnie co pół godziny do wystąpienia działania
Aby zapoznać się z możliwymi alternatywami przy pobudzeniu, zobacz artykuł Majaczenie.
W razie potrzeby dodatkowo benzodiazepina, jeśli wymagana jest sedacja, np.:
midazolam 1–5 mg na dobę podskórnie
lorazepam 0,5–2,5 mg doustnie/podjęzykowo
Przymusowe leczenie?
Majaczący pacjenci zwykle nie są w stanie wyrazić zgody na leczenie.
W przypadku osób niezdolnych do wyrażenia zgody może zostać ustanowiona opieka prawna.
Jeśli leczenie, np. intensywne środki medyczne, resuscytacja lub sztuczne odżywianie, jest wykluczone w obowiązującym oświadczeniu woli pacjenta, jest to prawnie wiążące i, szczególnie w sytuacji paliatywnej, stanowi cenną pomoc w podejmowaniu decyzji w kontekście zadeklarowanej woli pacjenta.
Leczenie wbrew naturalnej woli osoby, która ma być leczona:
Rzadko jest konieczne i uzasadnione w sytuacji paliatywnej.
Jest dopuszczalne tylko w przypadku braku informacji o chorobie i zagrożeniu dla siebie lub innych, którego nie można uniknąć w żaden inny sposób.
Zwykle wymaga przyjęcia do ośrodka zamkniętego.
Osoby unieruchomione mogą, pod pewnymi warunkami, otrzymać leczenie poza placówkami szpitalnymi wbrew swojej naturalnej woli.
Majaczenie w fazie umierania
Umierający pacjenci z objawami majaczenia powinni być leczeni z zastosowaniem następujących środków ogólnych:
spokojne i relaksujące otoczenie
zapobieganie upadkom
spokojna komunikacja i
ciągłość opieki
U umierających z majaczeniem i potrzebą leczenia farmakologicznego, można zastosować haloperidol, w razie potrzeby w skojarzeniu z benzodiazepiną (zastosowanie poza wskazaniami rejestracyjnymi).
dawkowanie: np. 0,5–2 mg co 2–12 godzin
W przypadku braku skuteczności haloperidolu w zwalczaniu objawów nadpobudliwości, istnieją dobre doświadczenia kliniczne ze skojarzeniem leków przeciwpsychotycznych o niskiej sile działania (np. lewomepromazyny) i/lub benzodiazepin (np. lorazepamu lub midazolamu) z haloperidolem.
Nie są jednak dostępne żadne badania na ten temat.
Jeśli dominuje bardzo pobudzona postać majaczenia, lewomepromazyna może być również wskazana w monoterapii.
Benzodiazepiny nie są wskazane jako jedyna forma leczenia farmakologicznego przy majaczeniu.
Majaczenie hipoaktywne
Jeśli oczekiwana długość życia jest bardzo krótka, leczenie zwykle nie jest wskazane.
Majaczenie hiperaktywne
Należy zidentyfikować ewentualne czynniki wyzwalające, które można leczyć.
ból, odwodnienie, niedotlenienie, lęk
w celu złagodzenia lęku lub niepokoju, ewentualnie sedacja
ew. haloperidol (np. 0,5–2 mg co 2–12 godzin), w razie potrzeby w skojarzeniu z benzodiazepiną
Zapewnienie stabilności w środowisku terapeutycznym
Osoby z podwyższonym ryzykiem majaczenia powinny, jeśli to możliwe, znajdować się pod opieką osób, które znają.
ograniczenie przenoszenia między różnymi łóżkami, pokojami lub oddziałami do niezbędnego minimum
Dostosowany do potrzeb multimodalny pakiet interwencyjny
Ocena ryzyka: w przypadku osób o podwyższonym ryzyku wystąpienia majaczenia należy zidentyfikować czynniki kliniczne, które mogą przyczynić się do jego wystąpienia w ciągu 24 godzin od przyjęcia.
Na podstawie tej oceny należy zapewnić multimodalną interwencję w oparciu o indywidualne potrzeby danej osoby i warunki opieki.
Zespół multidyscyplinarny
Multidyscyplinarny zespół szpitalny powinien zostać przeszkolony w zakresie rozpoznawania majaczenia i podejmowania środków zapobiegawczych.
Zwrócenie uwagi na zaburzenia funkcji poznawczych lub dezorientację
zadbanie o dobre oświetlenie i środki wspomagające widzenie
badanie słuchu, w razie potrzeby podjęcie działań mających na celu poprawę słuchu
zegarki, kalendarze itp. pod ręką
Należy wyjaśnić pacjentowi, gdzie się znajduje, kim jest i jaką rolę pełni.
Regularne wizyty rodziny i przyjaciół ułatwiają cały proces.
Unikanie odwodnienia i zaparć
Zapewnić wystarczające spożycie płynów.
Należy zachęcać pacjenta do przyjmowania płynów.
W razie potrzeby należy zaproponować podskórne lub dożylne podawanie płynów.
W razie potrzeby należy zasięgnąć porady specjalisty w zakresie zarządzania równowagą płynów w przypadku chorób współistniejących, takich jak niewydolność serca lub niewydolność nerek.
Unikanie hipoksemii
zapewnienie prawidłowego wysycenia krwi tlenem za pomocą odpowiednich środków
Należy zwrócić uwagę na ograniczoną niezawodność pulsoksymetrów.
Zwrócenie uwagi na zakażenia
Należy sprawdzić, czy nie występują zakażenia: najczęstsze są zakażenia dróg moczowych, układu oddechowego lub skóry.
Jeśli to możliwe, należy unikać cewnikowania.
Monitorowanie pacjenta pod kątem bezruchu lub ograniczonej mobilności
wczesna mobilizacja po operacjach
Zachęcanie do chodzenia, w razie potrzeby z odpowiednimi pomocami, które powinny być dostępne przez cały czas.
Należy zachęcać do ćwiczeń ruchowych, nawet jeśli pacjent nie może chodzić.
Rozpoznawanie i leczenie bólu
Należy zwracać uwagę na niewerbalne oznaki bólu u osób z otępieniem lub innymi problemami komunikacyjnymi.
We wszystkich przypadkach wykrycia lub podejrzenia bólu należy rozpocząć odpowiednie leczenie bólu i monitorować przebieg terapii.
Sprawdzenie leków
Jest to szczególnie ważne w przypadku stosowania wielu leków.
przegląd rodzaju i liczby leków jako potencjalnych czynników wywołujących majaczenie
American Psychiatric Association. Diagnostisches und Statistisches Manual Psychischer Störungen DSM-5®. Deutsche Ausgabe herausgegeben von Falkai P und Wittchen HU. Mitherausgegeben von Döpfner M, Gaebel W, Maier W et al. Göttingen: Hogrefe 2018.
Delirium: prevention, diagnosis and management in hospital and long-term care. London: National Institute for Health and Care Excellence (NICE); 2023 Jan 18. PMID: 31971702 PubMed
Pisani M. Assessment of delirium. BMJ Best Practice. Last reviewed: 22 Jan 2023, last updated: 26 Jul 2022. newbp.bmj.com
Neufeld KJ, Thomas C. Delirium: definition, epidemiology, and diagnosis. J Clin Neurophysiol. 2013;30:438-442. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Autor*innen
Thomas M. Heim, Dr. med., Wissenschaftsjournalist, Freiburg
Die ursprüngliche Version dieses Artikels basiert auf einem entsprechenden Artikel im norwegischen hausärztlichen Online-Handbuch Norsk
Delirium; lindrende behandling; palliativ behandling; palliativ behandling av delirium
Delirium; palliative Behandlung; palliatives Delir; Bewusstseinsstörung; terminales Delir; Delir in der Sterbephase
Definicja: Majaczenie to zespół objawiający się zaburzeniami świadomości i uwagi, percepcji, myślenia, pamięci, aktywności psychomotorycznej i emocjonalności. Rozpoczyna się gwałtownie i wykazuje zmienny przebieg.
Opieka paliatywna
Majaczenie, opieka paliatywna
/link/b2fa55dd7b8b4ae0ada1714ba2f59eba.aspx
/link/b2fa55dd7b8b4ae0ada1714ba2f59eba.aspx
majaczenie-opieka-paliatywna
SiteDisease
Majaczenie, opieka paliatywna
K.Reinhardt@gesinform.de
Ksilje.Reinhardt@gesinformlango@nhi.de (patched by linkmapper)no