Informacje ogólne
Definicja
- Elektrokardiograficzna próba wysiłkowa jest testem prowokacyjnym służącym do diagnozowania zaburzeń czynności i chorób serca, które nie są wykrywalne w spoczynku.
- Badania ergometryczne to ilościowy pomiar i ocena wydolności fizycznej człowieka.
- Najczęstszym wskazaniem do wykonania próby wysiłkowej EKG jest rozpoznanie podejrzewanej lub ocena rozpoznanej choroby wieńcowej.1
Znaczenie w gabinecie lekarza rodzinnego
- Wykonywanie i ocena testów funkcjonalnych należą również do ważnych kompetencji lekarzy rodzinnych.
- Pomimo nowszych metod, zwłaszcza diagnostyki choroby niedokrwiennej (echokardiografia wysiłkowa, rezonans magnetyczny serca), próba wysiłkowa EKG nadal ma ogromne znaczenie jako pierwszy etap w diagnostyce.
- Próba wysiłkowa EKG jest badaniem diagnostycznym pierwszego wyboru w kierunku choroby wieńcowej u pacjentów z prawidłowym spoczynkowym EKG i sprawnych fizycznie.
- Szeroko rozpowszechniona i ekonomiczna.
- Próba wysiłkowa EKG jest badaniem diagnostycznym pierwszego wyboru w kierunku choroby wieńcowej u pacjentów z prawidłowym spoczynkowym EKG i sprawnych fizycznie.
- Oprócz wartości diagnostycznej, wyniki mają również znaczenie prognostyczne.
Wskazania i przeciwwskazania
- Powinno istnieć wyraźne wskazanie do wykonania próby wysiłkowej EKG.
- Nie należy przeprowadzać rutynowych badań u bezobjawowych pacjentów bez podejrzewanej lub rozpoznanej choroby wieńcowej.
- W codziennej praktyce najważniejszym wskazaniem jest dalsza diagnostyka w przypadku podejrzenia choroby wieńcowej, chociaż istnieje wiele innych możliwych przesłanek do jej wykonania.
- Nawet jeśli zasadniczo istnieje wskazanie, należy ustalić, czy oczekiwany wynik da odpowiedź na pytanie kliniczne.
- Z próby wysiłkowej EKG należy zrezygnować, jeśli wynik badania jest klinicznie nieprzydatny i nie może być wykorzystany w dalszym postępowaniu (np. z powodu ciężkiej choroby współistniejącej).
- W takim przypadku należy przede wszystkim zastosować inne metody (np. obrazowe, takie jak echokardiografia wysiłkowa lub wysiłkowy rezonans magnetyczny w celu rozpoznania choroby niedokrwiennej).
Wskazania
Diagnostyka
- Wykrycie lub wykluczenie choroby wieńcowej.
- Ocena stopnia zaawansowania choroby wieńcowej i stratyfikacja ryzyka.
- Ocena wydolności wysiłkowej i tolerancji wysiłku.2
- Kwalifikacja do ćwiczeń fizycznych/treningu.2
- Diagnostyka objawowego lub niemego niedokrwienia.
- Niewydolność chronotropowa serca.
- Diagnostyka arytmii wywołanych wysiłkiem.
- Diagnostyka nadciśnienia tętniczego wywołanego wysiłkiem.
- Określenie stopnia ciężkości niewydolności serca.
- Ocena ryzyka przed operacjami niekardiochirurgicznymi.2
Monitorowanie leczenia
- Przy leczeniu lekami przeciwniedokrwiennymi.
- Podczas działań rehabilitacyjnych.
- Po interwencjach, takich jak przezskórna angioplastyka wieńcowa (percutaneous transluminal coronary angioplasty – PTCA) lub pomostowanie aortalno–wieńcowe (aorto–coronary vein bypass – ACVB), tzw. bypassy.
- Po implantacji rozrusznika/stymulatora/kardiowertera
-–defibrylatora serca (szczególnie w przypadku systemów z kontrolą aktywności).
Ocena rokowania
- Po zawale serca do oceny ryzyka.
- W przypadku objawowego lub niemego niedokrwienia.
- Po interwencjach (przezskórna angioplastyka wieńcowa, bypassy).
- Przed treningiem lub dołączeniem do grupy z rehabilitacją kardiologiczną.
- W przypadku nadciśnienia tętniczego wywołanego wysiłkiem.
- Przy niewydolności lewokomorowej.
Obiektywizacja granicy wydolności pacjenta
- Profilaktyczne badania lekarskie dla sportowców
- Ocena wydolności przed rozpoczęciem treningu lub uprawianiem sportów rekreacyjnych.
- Obiektywizacja granicy wydolności pacjenta po zawale serca, operacji serca lub przezskórnej angioplastyce wieńcowej.
- Dla pacjentów z chorobami serca lub płuc (szczególnie dla uczestników rehabilitacji kardiologicznej).
- Dla osób dotkniętych chorobą, które chcą uczestniczyć w zajęciach sportowych (astma, cukrzyca i inne).
Określenie prawdopodobieństwa obecności choroby wieńcowej
- Próba wysiłkowa EKG jest szczególnie uzasadniona w przypadku średniego prawdopodobieństwa (15–85 %) występowania choroby wieńcowej.
- Jeśli prawdopodobieństwo wstępne jest bardzo niskie, liczba wyników fałszywie dodatnich wzrasta.
- W celu oszacowania indywidualnego przypadku, wyniki punktacji należy powiązać z oceną kliniczną.
- Jeśli ogólne prawdopodobieństwo wystąpienia choroby wieńcowej jest niskie, nie należy przeprowadzać dalszej diagnostyki.
Skala Marburg Heart Score
- Rzadko wykorzystywana w Polsce.
- Ocena 5 kryteriów (po 1 punkcie za każde spełnione kryterium):
- wiek/płeć (mężczyźni ≥55 lat i kobiety ≥65 lat)
- znana choroba naczyniowa
- dolegliwości podczas wysiłku
- bóle niemożliwe do odtworzenia przez badanie palpacyjne
- pacjent podejrzewa, że przyczyną jest choroba serca.
- Prawdopodobieństwo choroby wieńcowej:
- 0–2 punkty: <2,5%
- 3 punkty: 17%
- 4–5 punktów: 50%.
- Przy interpretacji wyników wg skali Marburg Heart Score należy zawsze brać pod uwagę również ogólny obraz kliniczny.
Klasyfikacja Diamonda i Forrestera
- Wytyczne rekomendują wykorzystanie klasyfikacji Diamonda i Forrestera do oceny prawdopodobieństwa przy wstępnej ocenie choroby wieńcowej (kryteria: wiek, płeć, klasyfikacja dławicy piersiowej, ostatnio również duszności). Możliwe, że jest ona bardziej odpowiednia do stosowania w kardiologii niż w praktyce lekarza rodzinnego.
Tabela. Prawdopodobieństwo choroby wieńcowej -– zmodyfikowana klasyfikacja Diamonda–Forrestera, na podstawie wytycznych ESC 2019 r.3 i Interna Szczeklika.4
Wiek (lata) | 30-39 | 40-49 | 50-59 | 60-69 | ≥70 |
Płeć |
M K |
M K | M K | M K | M K |
Typowa dławica piersiowa | m m | d u | d u | d d | d d |
Atypowa dławica piersiowa | m m | u u | d u | d u | d d |
Ból niedławicowy | m m | m m | u m | d u | d u |
K– kobiety; M– mężczyźni Prawdopodobieństwo: m – małe <5% [badania dodatkowe tylko w szczególnych przypadkach]; u – umiarkowane 5–15% [badania dodatkowe można rozważyć]; d – duże >15% [preferowane wykonanie badań dodatkowych] |
Wskazania do wykonania próby wysiłkowej EKG w celu zdiagnozowania choroby wieńcowej lub gdy jest ona rozpoznana
Diagnostyka choroby wieńcowej
- Pacjenci przy pierwszym badaniu z objawami dławicy piersiowej i średnim prawdopodobieństwem wstępnym choroby wieńcowej bez leków przeciwniedokrwiennych (przeciwdławicowych).
- Pacjenci z klinicznym podejrzeniem lub potwierdzeniem choroby wieńcowej i istotnymi zmianami w obrazie klinicznym.
- Pacjenci po niestabilnej dławicy piersiowej i niskim ryzykiem zawału (8–12 godzin po przyjęciu do szpitala) bez objawów aktywnego niedokrwienia lub przewlekłej niewydolności serca.
Znana choroba wieńcowa
- Pacjenci z rozpoznaną chorobą wieńcową, w celu oceny jej zaawansowania, poddawani dalszemu leczeniu.
Po zawale mięśnia sercowego
- Po zawale mięśnia sercowego we wczesnym okresie po wypisaniu ze szpitala, w celu oceny rokowania, wydolności fizycznej i leczenia farmakologicznego (ograniczone objawy, 14–21 dni po wypisie).
- Po zawale mięśnia sercowego późno po wypisaniu ze szpitala w celu oceny rokowania, wydolności fizycznej oraz leczenia farmakologicznego i rehabilitacji kardiologicznej, jeśli wczesny test był submaksymalny (ograniczone objawy, 3–6 tygodni po wypisie).
Po rewaskularyzacji
- Po wypisaniu ze szpitala konsultacje dotyczące poziomu aktywności fizycznej i/lub programu ćwiczeń lub wydolności w kontekście rehabilitacji po rewaskularyzacji.
- Pacjenci z wysokim ryzykiem restenozy po rewaskularyzacji (pacjenci bezobjawowi).
Przeciwwskazania
Bezwzględne przeciwwskazania
- Ostry zespół wieńcowy (pierwsze 2 doby).
- Objawowe zwężenie zastawki aortalnej wysokiego stopnia (ciężka stenoza).
- Niewyrównana niewydolność serca.
- Ostra zatorowość płucna.
- Ostre zapalne choroby serca (wsierdzia, mięśnia, nasierdzia).
- Ostre rozwarstwienie aorty.
- Przełom nadciśnieniowy w spoczynku >180/100 mmHg.
- Ostra zakrzepica żył głębokich kończyn dolnych.
- Ostra ciężka choroba ogólna.
- Choroby pozasercowe z wyraźnie ograniczoną oczekiwaną długością życia (≤6 miesięcy).
- Nieopanowana arytmia z zaburzeniami hemodynamicznymi.2
- Fizyczna niepełnosprawność uniemożliwiająca bezpieczne wykonanie.2
Względne przeciwwskazania (w razie potrzeby badanie przez specjalistę)
- Zwężenie pnia lewej tętnicy wieńcowej.
- Choroby zastawek o umiarkowanym nasileniu.
- Rozpoznane zaburzenia równowagi elektrolitowej.
- Tachyarytmia lub bradyarytmia.
- Kardiomiopatia przerostowa i inne formy istotnego zwężenia drogi odpływu.
- Zaawansowane bloki AV.
- Świeżo przebyty udar mózgu lub TIA, upośledzenie umysłowe.2
- Nadciśnienie tętnicze co najmniej 200/110 mm Hg.2
- Niewyrównane choroby: nadczynność tarczycy, niedokrwistość, zaburzenia wodno–elektrolitowe.2
Przygotowanie do badania
Wymagania w zakresie pomieszczeń
- Przyjemna temperatura między 18 a 22oC.
- Wilgotność powietrza między 40 a 60%.
- Leżanka do pozycjonowania pacjenta, ewentualnie po zakończeniu wysiłku lub w nagłych wypadkach.
- Możliwość połączenia alarmowego.
Wymagania dotyczące aparatury
- Do obciążenia najczęściej używane są ergometry rowerowe.
- Urządzenie musi spełniać wymogi przepisów dotyczących wyrobów medycznych.
- Regularna konserwacja i kalibracja.
- 12–odprowadzeniowe EKG ze standardowymi odprowadzeniami kończynowymi i ze ściany klatki piersiowej.
- Monitor do ciągłego monitorowania EKG.
- Sfigmomanometr, słuchawki, pulsoksymetr.
- Sprzęt ratunkowy, w tym defibrylator i możliwość podawania tlenu.
Wymagania dotyczące personelu
- Obecność przeszkolonego personelu.
- Zasadniczo próba wysiłkowa EKG może być wykonywana przez specjalistę niebędącego kardiologiem.
- Muszą zostać spełnione następujące warunki:
- Znajomość fizjologii wysiłku fizycznego.
- Umiejętność rozpoznawania istotnych zmian w EKG (zaburzenia rytmu serca, zaburzenia repolaryzacji).
- Muszą zostać spełnione następujące warunki:
- Pracowników medycznych obowiązują regularne szkolenia w zakresie resuscytacji.
- Lekarz nadzorujący jest odpowiedzialny za przeprowadzenie i ocenę próby wysiłkowej EKG.
- Lekarze muszą być dostępni przez cały czas trwania testu, o ile nie są obecni w pomieszczeniu.
- Indywidualna decyzja o konieczności obecności lekarza podczas badania leży w gestii lekarzy.
Grupy pacjentów, w przypadku których lekarz powinien być obecny podczas badania ergometrycznego
- Choroba wieńcowa
- Pacjenci z objawami poddawani badaniu ergometrycznemu po raz pierwszy.
- W ciągu pierwszych 7 dni po OZW (ostry zespół wieńcowy).
- Istotne hemodynamicznie wady serca
- zwężenie zastawki aortalnej w umiarkowanym lub dużym stopniu (pacjenci bezobjawowi lub z wątpliwymi objawami)
- zwężenie zastawki mitralnej w umiarkowanym lub dużym stopniu (pacjenci bezobjawowi lub z wątpliwymi objawami)
- hemodynamicznie istotna przetoka tętniczo–żylna.
- Kardiomiopatie
- przerostowa kardiomiopatia zawężająca (hypertrophic obstructive cardiomyopathy – HOCM): stratyfikacja ryzyka
- wysoki stopień dysfunkcji lewej komory, szczególnie w przypadku badania ergometrycznego wykonywanego po raz pierwszy
- niewydolność serca NYHA III.
- Arytmie serca
- arytmie wywołane wysiłkiem fizycznym lub złośliwe w wywiadzie lekarskim lub stan po resuscytacji
- podejrzenie arytmii wywołanej wysiłkiem fizycznym
- spowodowane wysiłkiem fizycznym omdlenie w wywiadzie lekarskim.
- Ciężkie nadciśnienie płucne.
Wywiad i badanie fizykalne
- Obecny stan zdrowia
- Wykluczenie nowych problemów, które mogłyby zakłócić próbę wysiłkową (np. infekcja/gorączka, dolegliwości stawowe).
- Leki
- W szczególności leki z możliwym wpływem na wynik próby wysiłkowej EKG: beta–blokery, antagoniści wapnia, leki przeciwarytmiczne.
- Osłuchiwanie serca i płuc.
- Ciśnienie tętnicze/tętno.
EKG spoczynkowe przed badaniem
- Przed próbą wysiłkową obowiązkowy jest zapis spoczynkowego EKG (12–odprowadzeniowe EKG).
- Objawy ostrego niedokrwienia (uniesienie odcinka ST).
- Istniejące obniżenie odcinka ST.
- Arytmie.
Zmiany w spoczynkowym EKG ograniczające znaczenie próby wysiłkowej EKG
- Przy pewnych zmianach w spoczynkowym EKG, pewna ocena próby wysiłkowej EKG nie jest na ogół możliwa w kontekście potwierdzania choroby wieńcowej:
- obniżenie odcinka ST ≥0,1 mV w spoczynkowym EKG
- całkowity blok lewej odnogi pęczka Hisa (left bundle branch block – LBBB), inne zaburzenia przewodzenia śródkomorowego z zespołem QRS >120 ms
- stała stymulacja komorowa rozrusznikiem
- zespół preekscytacji
- zmiany w EKG wywołane przez naparstnicę.
- Jeśli wymienione zmiany są obecne, należy wybrać inną metodę diagnozowania niedokrwienia.
Procedura i ocena
Procedura
Założenia
- Zasada próby wysiłkowej EKG w celu diagnostyki choroby wieńcowej
- Dynamiczne ćwiczenia fizyczne w kontrolowanych warunkach ze zwiększeniem objętości wyrzutowej serca, częstości rytmu serca i zużycia O2.
- U zdrowych osób nie wywołuje to ani subiektywnych dolegliwości, ani obiektywnych zmian patologicznych w EKG.
- Przy istotnej hemodynamicznie chorobie wieńcowej dochodzi do niedotlenienia mięśnia sercowego.
- Powoduje to patologiczne zmiany odcinka ST i/lub dolegliwości stenokardialne.
Metoda próby wysiłku fizycznego
- Przeważnie stosowana jest ergometria rowerowa.
- Alternatywą jest bieżnia, która jest preferowaną metodą w USA.
- Inne możliwe metody prób wysiłkowych, takie jak ręczna korba czy test schodkowy Mastera, nie odgrywają praktycznej roli.
Protokół badania
- Celem jest osiągnięcie granicy wysiłku fizycznego pacjenta w 10–12 minut.
- Zasadniczo wysiłek fizyczny powinny być kontynuowany, aż do maksymalnego/docelowego zmęczenia pacjenta, chyba że spełnione są kryteria przerwania ćwiczeń (patrz poniżej).
- Minimalne docelowe tętno jest obliczane na podstawie: 220 – wiek/minutę.
- Program ćwiczeń powinien być realizowany zgodnie z wytycznymi przedstawionymi poniżej, z indywidualnym dostosowaniem do pacjenta:
- Odpoczynek przed wysiłkiem
- 3 minuty.
- Początek wysiłku
- Zasadniczo rozpoczęcie od 50 W.
- W przypadku pacjentów ze znacznie obniżoną wydolnością należy rozpocząć od 25 W.
- Osoby wytrenowane powinny zacząć od 100 W i więcej.
- Zwiększenie wysiłku fizycznego, prędkość
- Stopniowe zwiększanie obciążenia co 2 minuty.
- Zwiększenie o 50 W lub 25 W (w zależności od warunków wysiłku).
- Prędkość 60–90 obr./min.
- Całkowity czas trwania wysiłku fizycznego
- Nie dłużej niż 10–12 minut.
- Dalsza obserwacja
- Po 6 minutach wysiłku fizycznego.
- Odpoczynek przed wysiłkiem
Zapis EKG i monitorowanie kliniczne
- Ciągłe monitorowanie odprowadzeń kończynowych i ze ściany klatki piersiowej, ciągły pomiar częstości rytmu serca.
- Zapis 12–odprowadzeniowego EKG po każdej minucie ćwiczeń (prędkość zapisu 50 mm/s) do kilku minut po zakończeniu wysiłku (patrz także artykuł lista kontrolna EKG, podstawy EKG).
- Regularny pomiar ciśnienia tętniczego.
- Stałe monitorowanie kliniczne pacjentów podczas ćwiczeń i po wysiłku:
- kontrola: kolor skóry, skłonność do pocenia się, tachypnoe (przyśpieszony oddech)
- rejestrowanie objawów: ból w klatce piersiowej, duszność, zmęczenie.
- Opuszczanie gabinetu wyłącznie po osiągnięciu stanu sprzed obciążenia wysiłkiem fizycznym:
- stan kliniczny
- EKG.
Kryteria przerwania badania
- Wystąpienie bezwzględnych (lub względnych) kryteriów przerwania badania prowadzą do jego zakończenia.
- W przypadku względnych kryteriów przerwania testu, zakończenie lub kontynuowanie obciążeń fizycznych zależy od decyzji lekarza.
- Pojedyncze skurcze komorowe lub wystąpienie bloku prawej i lewej odnogi pęczka Hisa podczas wysiłku fizycznego wymagają zwiększonej uwagi, ale same w sobie nie stanowią kryteriów przerwania badania.
Bezwzględne kryteria przerwania badania
- Osiągnięta granica wysiłku fizycznego z wyczerpaniem pacjenta.
- Wyniki EKG
- obniżenie odcinka ST ≥3 mm
- uniesienie odcinka ST ≥1 mm.
- Wyniki badań hemodynamicznych
- Spadek skurczowego ciśnienia tętniczego >10 mmHg (w porównaniu do wyjściowego ciśnienia tętniczego) z objawami niedokrwienia (dławica piersiowa, obniżenie odcinka ST).
- Objawy kliniczne:
- umiarkowanie ciężkie objawy dławicy piersiowej (ból wieńcowy)
- ciężka duszność/sinica/zblednięcie.
- Zaburzenia rytmu:
- wystąpienie tachykardii komorowej (>30 s)
- wystąpienie bloku AV stopień II lub III.
- Inne:
Względne kryteria przerwania badania
- Wyniki badań hemodynamicznych
- Nadmierny wzrost ciśnienia tętniczego (RR skurczowe 230–260 mmHg, RR rozkurczowe ≥115 mmHg).
- Spadek ciśnienia tętniczego >10 mmHg (w porównaniu do wyjściowego ciśnienia tętniczego) bez objawów niedokrwienia (bez dusznicy piersiowej, bez obniżenia odcinka ST).
- Arytmie serca
- Inne niż tachykardia komorowa.
- Polimorficzna ekstrasystolia, pary (2 kolejne VES), salwy (≥3 kolejne VES).
- Tachykardie nadkomorowe.
- Zaburzenia przewodzenia śródkomorowego, wystąpienie bloku odnogi pęczka Hisa, którego nie można odróżnić od tachykardii komorowej.
Możliwe powikłania
- Próba wysiłkowa EKG, przy prawidłowym wskazaniu i wykonaniu, jest ogólnie bezpieczną procedurą diagnostyczną.
- Jednak w każdym momencie, w zależności od istniejących wcześniej schorzeń i profilu ryzyka, można spodziewać się takich zdarzeń jak niezagrażające życiu zaburzenia rytmu serca, dławica piersiowa czy duszność.
- Wskaźniki zachorowalności <0,05% i śmiertelności <0,01% są bardzo niskie.
Powikłania kardiologiczne
- Nagły zgon sercowy.
- OZW (ostry zespół wieńcowy).
- Tachyarytmie i bradyarytmie.
- Nadmierny wzrost ciśnienia tętniczego.
- Hipotonia z omdleniem lub bez.
- Niewydolność lewokomorowa, wstrząs.
Powikłania niekardiologiczne
- Krwotok wewnątrzczaszkowy.
- Hipoglikemia.
- Zdarzenie zakrzepowo–zatorowe.
- Lumbalgie.
- Dolegliwości mięśni i stawów.
Częstość występowania arytmii serca i nagłego zgonu
- Nagły zgon sercowy: <0,005%.
- Tachyarytmia komorowa: 0,05–2,3%.
- Tachyarytmia nadkomorowa: 3,4–15%.
- Skurcz komorowy dodatkowy: 2–20%.
- Skurcz nadkomorowy dodatkowy: 4–24%.
- Napadowe migotanie przedsionków: 0,8%.
- Przemijający blok lewej odnogi pęczka Hisa: 0,4%.
- Bradyarytmia: <0,1%.
Analiza, ocena i znaczenie prognostyczne
Analiza i ocena – należy uwzględnić następujące parametry
- Wydolność fizyczna/wysiłkowa
- Czas trwania wysiłku.
- Poziom wysiłku osiągniętego przez pacjenta:
- poziom wysiłku na cykloergometrze (rowerkowym) w watach
- poziom wysiłku na bieżni jako MET (równoważnik metaboliczny).
- Ewentualnie: przyczyna przerwania próby.
- Objawy kliniczne
- Objawy dławicy piersiowej/bólu wieńcowego.
- Nieadekwatna duszność (nawet przy niskim poziomie wysiłku).
- Odtworzenie zgłaszanych przez pacjentów codzienne objawy związane z wysiłkiem fizycznym.
- Reakcja ciśnienia tętniczego
- Fizjologicznie ciągły wzrost skurczowego ciśnienia tętniczego do 160–200 mmHg.
- Niewystarczający wzrost ciśnienia tętniczego (<120–130 mmHg), a zwłaszcza spadek ciśnienia tętniczego poniżej wartości wyjściowej, mogą wskazywać na zaburzenia kurczliwości serca i/lub istotną chorobę wieńcową (choroba wielonaczyniowa, zwężenie pnia głównego).
- Reakcja częstości rytmu serca
- Fizjologicznie liniowy wzrost częstości rytmu serca.
- Osiągnięty odsetek maksymalnej częstości rytmu serca w %.
- Opóźniony wzrost (jeśli niezwiązany z lekami): możliwe wskazanie na dysfunkcję węzła zatokowego, prawdopodobnie również spowodowaną chorobą wieńcową.
- Szybki wzrost: brak wcześniejszej aktywności fizycznej, niedokrwistość, hipowolemia, dysfunkcja lewej komory.
- Zmiany w EKG
- Arytmie.
- Zaburzenia przewodzenia.
- Obniżenie odcinka ST.
Kryteria patologiczne dotyczące oceny choroby wieńcowej
- Poziome lub zstępujące obniżenie odcinka ST.
- Znaczące obniżenie odcinka ST przy małym wysiłku fizycznym.
- Utrzymujące się obniżenie odcinka ST w fazie odpoczynku.
- Obniżenie odcinka ST w wielu odprowadzeniach.
- Niska wydolność fizyczna/wysiłkowa.
- Niewystarczający wzrost skurczowego ciśnienia tętniczego.
- Brak wzrostu ciśnienia tętniczego lub spadek ciśnienia tętniczego wraz ze wzrostem obciążenia.
- Złożone arytmie komorowe podczas wysiłku (tachykardie komorowe).
- Opóźnione przywrócenie właściwej częstości rytmu serca po zakończeniu próby wysiłkowej.
Istotne obniżenie odcinka ST
- Wywołane wysiłkiem fizycznym obniżenie odcinka ST spełniające poniższe kryteria jest uznawane za wskazujące na niedokrwienia mięśnia sercowego:
- poziome lub zstępujące obniżenie odcinka ST >0,1 mV, wykrywalne 60–80 ms po punkcie J (przejście zespołu QRS w odcinek ST).
- Uwaga: niewielkie obniżenie odcinka ST (<0,15 mv) i punktu J ze wznoszącym przebiegiem odcinka ST występuje również u zdrowych osób i można je uznać za normalne.
- Obniżenie odcinka ST występuje najczęściej w odprowadzeniach V4–V6.
- W 5–10% badań obniżenie odcinka ST występuje tylko po fazie wysiłku fizycznego.
Wartość diagnostyczna próby wysiłkowej EKG
- Przy ocenie należy mieć świadomość ograniczonej wartości w diagnostyce chorób wieńcowych:
- Czułość około 70%, swoistość 70–85%.
- Kobiety częściej z fałszywie dodatnimi wynikami.
- Osoby z nadciśnieniem również często mają fałszywie dodatnie wyniki.
- Umiejscowienie obniżenia odcinka ST nie pozwala na zlokalizowanie niedokrwienia mięśnia sercowego lub zmian w tętnicach wieńcowych.
- Z reguły należy spodziewać się jednoznacznie choroby wieńcowej/niekorzystnego rokowania, jeśli:
- Występuje wczesne obniżenie odcinka ST.
- Obniżenie odcinka ST jest znaczące (poziome lub zstępujące).
- Obniżenie odcinka ST utrzymuje się dłużej po zakończeniu wysiłku fizycznego.
Przyczyny fałszywie dodatnich wyników próby wysiłkowej EKG
- Przyczyny niekardiologiczne:
- płeć żeńska
- niedokrwistość
- nadczynność tarczycy
- leki (np. psychotropowe, przeciwarytmiczne, digoksyna, itp.).
- Przyczyny kardiologiczne:
- wady serca
- kardiomiopatie
- tachykardia spoczynkowa
- nadciśnienie tętnicze.
Znaczenie prognostyczne
- Oprócz identyfikacji pacjentów z chorobą wieńcową, wyniki próby wysiłkowej EKG wykorzystuje się do oceny rokowania.5
- Do parametrów ocenianych podczas próby wysiłkowej EKG należą:6
- Wytrzymałość fizyczna (wydolność fizyczna/wysiłkowa)
- Dane podane w MET (równoważnik metaboliczny) mogą być obliczone w watach na jednostkę masy ciała.
- Jeden MET oznacza zużycie jednej kilokalorii energii przez 1 kilogram masy ciała w ciągu 1 godziny, co odpowiada zużyciu tlenu w spoczynku 3,5 ml/kg/min.
- Wydolność fizyczna jest najsilniejszym predyktorem śmiertelności i zdarzeń sercowo–naczyniowych.
- Niedokrwienie wywołane wysiłkiem fizycznym (kliniczne i elektrokardiograficzne).
- Reakcja ciśnienia tętniczego
- Niedociśnienie wywołane wysiłkiem fizycznym wiąże się z rozległym niedokrwieniem, ryzykiem arytmii i zwiększoną śmiertelnością.
- Wysokie ciśnienie tętnicze wywołane wysiłkiem wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju nadciśnienia tętniczego.
- (Nie)kompetencja chronotropowa
- Niekompetencja chronotropowa wiąże się ze zwiększoną śmiertelnością.
- Iloczyn ciśnienia i częstości (skurczowe ciśnienie tętnicze x częstość rytmu serca) (heart rate and pressure frequency product – PFP)
- Normalny PFP >25 000 przy maksymalnym wysiłku fizycznym.
- PFP <20 000: niekorzystne rokowanie.
- Zachowanie tętna po wysiłku fizycznym
- Zwykle spadek częstości >22 uderzenia/min. po 2 minutach w pozycji siedzącej.
- Powolny spadek związany z gorszym rokowaniem.
- Wytrzymałość fizyczna (wydolność fizyczna/wysiłkowa)
- Proste ilościowe określenie rokowania jest możliwe dzięki skali Duke Treadmill Score, w której wykorzystuje się 3 parametry do obliczenia ryzyka zgonu z przyczyn sercowo–naczyniowych.
- Czas trwania wysiłku fizycznego w minutach.
- Obniżenie odcinka ST w mm.
- Wystąpienie dławicy piersiowej podczas wysiłku fizycznego (ograniczająca lub nieograniczająca wysiłek).
- Skala Duke Treadmill Score ma wysoką wartość prognostyczną w ocenie próby wysiłkowej EKG.7
- Jest ona jednak zatwierdzona dla protokołu Bruce'a (ergometr z bieżnią), więc jej zastosowanie do ergometrii rowerowej jest ograniczone.
- W przybliżeniu wydolność fizyczna określona w MET może być wykorzystana w kalkulatorze Duke Treadmill Score zamiast czasu trwania wysiłku fizycznego wyrażonego w minutach.
Informacje dla pacjentów
Materiały edukacyjne dla pacjentów
Źródła
Wytyczne
- Grupa Robocza Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) do spraw postępowania w przewlekłych zespołach wieńcowych. Wytyczne ESC dotyczące rozpoznawania i leczenia przewlekłych zespołów wieńcowych (2019), Zeszyty Edukacyjne, Kardiologia Polska, 2020, 1: 10-87, ptkardio.pl
- European Society of Cardiology. Guidelines on the management of stable coronary artery disease, Stand 2013, www.escardio.org
Piśmiennictwo
- Fletcher G.F., Mills W.C., Taylor W.C. Update on exercise stress testing, Am Fam Physician 2006, 74: 1749-54, PubMed
- Smarż K., Jaxa-Chamiec T., Bednarczyk T. et al. Elektrokardiograficzne testy wysiłkowe u dorosłych: wykonanie i interpretacja. Opinia ekspertów Sekcji Rehabilitacji Kardiologicznej i Fizjologii Wysiłku Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, Kardiologia Polska 2019, 77: 399-408, www.researchgate.net
- Grupa Robocza Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) do spraw postępowania w przewlekłych zespołach wieńcowych. Wytyczne ESC dotyczące rozpoznawania i leczenia przewlekłych zespołów wieńcowych (2019), Zeszyty Edukacyjne, Kardiologia Polska, 2020, 1: 10-87, ptkardio.pl
- Newiński P., Pasierski T., Banasiak W. Przewlekły Zespół Wieńcowy; W: Gajewski P. Red, Interna Szczeklika 2023, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.
- Kligfield P., Lauer M. Exercise Electrocardiogram Testing - Beyond the ST Segment, Circulation 2006, 114: 2070-82, doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.105.561944, DOI
- European Society of Cardiology. Guidelines on the management of stable coronary artery disease, Stand 2013, academic.oup.com
- Garner K., Pomeroy W., Arnold J. Exercise Stress Testing: Indications and Common Questions, Am Fam Physician 2017, 96: 293-9A, www.aafp.org
Opracowanie
- Tomasz Tomasik (recenzent)
- Adam Windak (redaktor)
- Michael Handke (recenzent/redaktor)