Co to jest gorączka?
Temperatura ciała jest kontrolowana i regulowana przez ośrodek temperatury w pniu mózgu, w normalnych warunkach temperatura ciała pozostaje względnie stała, nawet gdy zmienia się temperatura otoczenia. Wysiłek fizyczny, obfity posiłek lub wahania temperatury u kobiet w trakcie cyklu miesiączkowego są fizjologicznymi przyczynami wzrostu temperatury.
Gorączka jest zwykle oznaką choroby, a tym samym częstym powodem wizyty u lekarza. Choroby powodujące gorączkę u dzieci nie muszą powodować gorączki u dorosłych. W krajach uprzemysłowionych gorączka jest najczęściej powodowana przez nieinfekcyjne choroby zapalne, natomiast w krajach rozwijających się najczęściej przyczyną są infekcje. Szczególnie u osób starszych nierzadko przyczyną gorączki o nieznanej przyczynie jest niewykryty nowotwór.
Gorączka o nieznanej przyczynie (Fever of Unknown Origin, FUO) jest to temperatura ciała ≥38,3°C jako średnia z co najmniej 2 pomiarów, która występuje u pacjentów z obniżoną odpornością przez okres ≥3 tygodni lub kilka epizodów gorączkowych rozłożonych w czasie ≥3 tygodni, których przyczyny nie można wyjaśnić pomimo wysokiej jakości diagnostyki (ambulatoryjnej lub szpitalnej).
Co może być przyczyną?
Gorączka jest jedną z wielu reakcji organizmu na chorobę. Kiedy do organizmu dostają się bakterie lub wirusy, aktywowane zostają mechanizmy obronne organizmu przed infekcjami, czyli zaczyna działać układ odpornościowy. Skutkuje to wzrostem temperatury ciała. Białe krwinki, przeciwciała i komórki organizmu zwalczające zakażenie mogą lepiej i skuteczniej pracować w nieco wyższej niż 36,6 stopni Celsjusza temperaturze. Układ immunologiczny najlepiej funkcjonuje w temperaturze pomiędzy 38 a 40°C. Gorączka jest więc pomocną reakcją obronną organizmu, umiarkowana nie musi być leczona. Należy jednak ustalić przyczynę podwyższonej temperatury i w razie potrzeby wdrożyć leczenie.
Wiele powszechnych chorób można skutecznie zdiagnozować i leczyć:
- Infekcja górnych dróg oddechowych (przeziębienie)
- Zapalenie ucha (zwłaszcza u małych dzieci)
- Zapalenie gardła (np. zakażenie paciorkowcowe, zapalenie migdałków)
- Ostre zapalenie oskrzeli
- Ostre zapalenie oskrzelików (silny kaszel i gwiżdżący oddech u małych dzieci)
- Zakażenie układu moczowego u dzieci
- Szkarlatyna
- Grypa
- COVID-19
- Zakażenie jelitowe
- Zapalenie zatok przynosowych
- Gorączka gruczołowa Pfeiffera, mononukleoza
- Zapalenie pęcherzyka żółciowego
Inne choroby przebiegające z podwyższeniem temperatury ciała często przez długi czas pozostają nierozpoznane. Powszechnie przyjmuje się podział przyczyn gorączki na cztery obszary:
Infekcje
Najczęstsze przyczyny
- Zapalenie zastawki serca, zapalenie wsierdzia
- Może wystąpić u osób z chorobami zastawek serca.
- często nieuchwytne w badaniu posiewu bakteryjnego
- Gruźlica
- zwłaszcza umiejscowiona poza płucami
- Gorączka gruczołowa Pfeiffera
- mononukleoza zakaźna wywołana przez wirus Epsteina-Barr (EBV)
- Zakażenie cytomegalowirusem (CMV)
Mniej powszechne przyczyny
- Bruceloza
- Bartonelloza
- Salmonelloza
- Zakażenia grzybicze
- Ostre zakażenie wirusem HIV
- Zapalenie wątroby typu A, B, E
- Ludzki wirus opryszczki 6 i 7
- Zakażenia kości i stawów
- Ropień utajony
Niezakaźne choroby zapalne
Najczęstsze przyczyny
- Choroba Stilla u dorosłych
- Toczeń rumieniowaty układowy (SLE)
- Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic
- Przewlekłe nieswoiste zapalenia jelit
Mniej powszechne przyczyny
- Reumatoidalne zapalenie stawów
- Guzkowe zapalenie tętnic
- Sarkoidoza
- Ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń
- Choroba Kawasakiego
Nowotwór
Najczęstsze przyczyny
- Chłoniaki
- Białaczki
- Guzy lite (rak komórek nerkowych, czerniak)
Mniej powszechne przyczyny
- Zespoły mielodysplastyczne
- Rak jelita grubego
- Szpiczak mnogi
- Rak żołądka
- Rak opłucnej
- Choroba Castlemana
Pozostałe
Najczęstsze przyczyny
- Leki
- Narkotyki
- Przewlekła zatorowość płucna
- Hipertyreoza (nadczynność tarczycy)
- Krwiaki
Mniej powszechne przyczyny
- Podostre zapalenie tarczycy
- Niewydolność nadnerczy
- Gorączka okresowa (genetyczna)
- Martwicze zapalenie węzłów chłonnych
- Gorączka spowodowana manipulacją pomiarów
Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?
Gorączka sama w sobie rzadko kiedy jest powodem do wizyty dorosłego w gabinecie lekarskim, jednak w niektórych sytuacjach taka wizyta może okazać się pomocna. Należy poddać się badaniu lekarskiemu, jeśli występuje wysoka (powyżej 39,5 stopni) lub długotrwała gorączka (ponad 3 dni), w połączeniu ze złym stanem ogólnym lub jeśli u pacjenta lub jego dziecka podejrzewa się poważną chorobę.
Badania
- Podczas wywiadu lekarskiego pacjent jest pytany o to, od jak dawna występuje gorączka, czy występują jakieś dolegliwości bólowe i jakie jest ogólne samopoczucie.
- W zależności od informacji przekazanych podczas rozmowy z lekarzem zostaje przeprowadzone ukierunkowane na konkretne schorzenia badanie fizykalne. Narządy, które często są punktem wyjścia dla gorączki o nieznanej przyczynie, są szczegółowiej badane.
- Wszystkie objawy, które wskazują na możliwe rozpoznanie, są poddawane dokładnemu wyjaśnieniu w dalszych badaniach.
- Następnie wykonuje się badania krwi, np. w celu wykrycia stanu zapalnego (CRP, białko we krwi), badania moczu, czy badania rentgenowskie/ultrasonograficzne górnej części ciała.
- Jeżeli po badaniu podstawowym nic nie wskazuje na wyjaśnienie przyczyny, dalszych wskazówek może dostarczyć pozytonowa tomografia emisyjna/ tomografia komputerowa z podaniem 18FDG (znacznika).
- Pacjenci są przyjmowani do szpitala w przypadku podejrzenia poważnej infekcji lub pogorszenia się ich stanu klinicznego.
Leczenie
- U stabilnych pacjentów preferowana jest strategia czujnego wyczekiwania, czyli obserwowania stanu chorego i szybkiego reagowania w sytuacji jego pogorszenia. Nieswoiste leczenie rzadko prowadzi do wyleczenia i może opóźnić postawienie prawidłowej diagnozy.
- Należy unikać prób antybiotykoterapii, jeśli nie wiemy, jaki patogen wywołał infekcję, z wyjątkiem pacjentów z neutropenią, z obniżoną odpornością i krytycznie chorych.
- Dla złagodzenia objawów może być przydatna próba zastosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) takich jak ibuprofen, czy paracetamol.
Co można zrobić we własnym zakresie?
- Gorączka sama w sobie nie jest chorobą i nie wymaga leczenia.
- Środki obniżające gorączkę nie są konieczne w przypadku łagodnej gorączki i stanu podgorączkowego.
- Jeśli dziecko ma wysoką gorączkę, należy być przy nim w nocy.
- Ponieważ z powodu wysokiej temperatury ciała traci się dużo płynów, należy pić odpowiednią ilość wody lub upewnić się, że dziecko pije wystarczająco dużo.
- Dzieci z gorączką powinny dla własnego dobra pozostać w domu do czasu, aż gorączka minie, w niektórych przypadkach jest to nawet pożądane ze względu na zwiększone ryzyko zakażenia.
- Pacjenci, u których ostatecznie nie udało się zidentyfikować przyczyny, mają dobre rokowanie z niską śmiertelnością.
Dodatkowe informacje
- Gorączka u dzieci
- Antybiotykoterapia
- Gorączka o nieznanej przyczynie – Informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
- Anna Zwierzchowska, lekarz rezydent, Kraków (edytor/recenzent)