Definicja: Zespół policystycznych jajników (polycystic ovary syndrome – PCOS) jest heterogennym schorzeniem charakteryzującym się brakiem owulacji i niepłodnością, zaburzeniami miesiączkowania oraz hiperandrogenizmem.
Epidemiologia: Występuje u 5–10% wszystkich kobiet w wieku rozrodczym. Początek między 15. a 25. rokiem życia.
Objawy: Zaburzenia miesiączkowania, niepłodność, hirsutyzm, trądzik, nadwaga i zespół metaboliczny.
Diagnostyka: FSH w normie, LH podwyższone, ze stosunkiem LH/FSH >2, prolaktyna sporadycznie podwyższona, testosteron nieznacznie podwyższony, często wysoki LDL i niski HDL.
Leczenie: Redukcja masy ciała, stymulacja owulacji (w przypadku chęci zajścia w ciążę) i leczenie hiperandrogenizmu przez endokrynologa.
Informacje ogólne
O ile nie zaznaczono inaczej, artykuł został oparty na źródłach.1-4.
Definicja
Zespół policystycznych jajników (polycystic ovary syndrome – PCOS), znany również jako zespół sklerocystycznych jajników, jest heterogennym schorzeniem charakteryzującym się brakiem owulacji, niepłodnością i hiperandrogenizmem.
Stein i Leventhal po raz pierwszy opisali ten zespół w 1935 roku, dlatego długo nazywano go zespołem Steina–Leventhala.
Rozpoznanie można postawić w przypadku potwierdzenia co najmniej 2 z poniższych zmian:
przewlekły brak owulacji (długość cyklu >6 miesięcy) lub
oligoowulacja (długość cyklu >35 dni) u dorosłych kobiet; w okresie dojrzewania długość cyklu do 40 dni nadal uznaje się za fizjologię
zwiększone stężenie androgenów (diagnostyka kliniczna lub laboratoryjna)
policystyczne jajniki.
Policystyczne jajniki (polycystic ovaries – PCO) są często widoczne w USG przezpochwowym.
Co najmniej 25 pęcherzyków/torbieli1, każdy pęcherzyk o średnicy od 2 do 9 mm w najszerszym miejscu lub zwiększona objętość jajników (>10 ml) (sonda dopochwowa 8 MHz).
Występują u około 20% wszystkich kobiet w wieku rozrodczym.
Niemal 80% kobiet z hiperandrogenizmem ma policystyczne jajniki. Mogą być nieobecne w wyniku przyjmowania środków antykoncepcyjnych, leków przeciwcukrzycowych (uwrażliwiających na insulinę) lub innych form supresji czynności jajników.
W przypadku kobiet bez objawów PCOS oraz kobiet z brakiem miesiączki z innych przyczyn, policystyczne jajniki stwierdza się w 16–25% przypadków.
Pełny obraz zespołu policystycznych jajników (PCOS)
Występuje u 5–10% wszystkich kobiet w wieku rozrodczym.
Jest najczęstszym zaburzeniem endokrynologicznym u kobiet.
PCOS wydaje się być najczęstszą przyczyną niepłodności.
Występuje we wszystkich grupach etnicznych, ale najczęściej u Hindusek, Pakistanek, kobiet niektórych rdzennych ludów obu Ameryk, australijskich Aborygenek i Polinezyjek.
Etiologia i patogeneza
Czynniki genetyczne
Uważa się, że choroba jest dziedzicznym zaburzeniem produkcji androgenów w jajnikach.
Istnieją dowody na dziedziczenie autosomalne dominujące ze zróżnicowaną penetracją. Możliwe jest jednak również, że PCOS jest schorzeniem genetycznym, które ujawnia się wraz ze zmianą stylu życia polegającą na braku aktywności fizycznej i rozwojem nadwagi.
Patogeneza
Złożona interakcja różnych czynników prowadzi do zwiększenia liczby torbielowatych pęcherzyków w jajnikach. Komórki otoczki każdej torbieli produkują więcej androgenów niż normalnie (hiperandrogenizm).
Przemiana androgenów w estrogeny w tkance tłuszczowej powoduje zwiększone uwalnianie hormonu luteinizującego (LH), co z kolei prowadzi do nadprodukcji androgenów w samonapędzającym się cyklu.
Produkcja androgenów zmniejsza się wraz ze zbliżaniem się menopauzy.
Insulinooporność
WieleU wielu kobiet mawystępuje również insulinooporność, zwłaszcza w przypadku nadwagi lub znacznych zaburzeń miesiączkowania.
Uważa się, że ta szczególna forma insulinooporności występuje tylko w PCOS.
Insulina z kolei może zwiększać produkcję androgenów.
Brak aktywności fizycznej wydaje się sprzyjać insulinooporności.
Redukcja masy ciała może zmniejszyć insulinooporność i niekiedy przywrócić cykl menstruacyjny.
androidalny kształt ciała (stosunek talii do bioder >1).
Uwaga: w ciągu pierwszych 2–3 lat po pojawieniu się pierwszej miesiączki trądzik, zaburzenia miesiączkowania z cyklami bezowulacyjnymi i hiperinsulinizm są fizjologiczne ze względu na niedojrzałość osi podwzgórze–przysadka–jajnik. Utrata włosów na głowie i silne owłosienie w linii środkowej to kliniczne objawy hiperandrogenizmu już w okresie dojrzewania.
Prawdziwa wirylizacja z powiększeniem łechtaczki, pogrubieniem strun głosowych i łysieniem androgenowym jest rzadka.
W przypadku wystąpienia takich objawów należy wykluczyć zaburzenia czynności nadnerczy lub guzy produkujące androgeny.
W pierwszych latach po wystąpieniu pierwszej miesiączki menstruacje są często w miarę regularne, ale z czasem stają się coraz rzadsze.
Działanie estrogenów z jajników i tkanki tłuszczowej nie jest równoważone przez progesteron poowulacyjny – u tych kobiet często występują nieprzewidywalne, obfite i przedłużające się krwawienia.
Przewlekła hiperproliferacja endometrium wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia raka.
Czynniki predysponujące
Czynniki genetyczne
Zespół w różnym nasileniu występuje u 40% sióstr i 20% matek chorych kobiet.
Uwaga: nie wszystkie pacjentki mają nadwagę lub zmagają się z hirsutyzmem.
Badania hormonalne
testosteron nieznacznie podwyższony i niski poziom globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG)
stosunek LH/FSH >2.
Badanie ultrasonograficzne jajników często wykazuje typowy obraz, jednak nie u wszystkich pacjentek.
Nastoletnie pacjentki z objawami należy obserwować klinicznie przez pierwsze 2–3 lata po pierwszej miesiączce ze względu na nakładanie się zmian fizjologicznych, a w przypadku nasilenia objawów jak najwcześniej kierować na szczegółową diagnostykę PCOS.5
Kryteria
Spełnienie obu kryteriów PCOS według definicji NIH i Rotterdam
wykluczenie innych chorób endokrynnych jajnika, przysadki mózgowej i nadnerczy.
Według kryteriów NIH z 1990 roku PCOS występuje, jeśli spełnione są następujące kryteria:
W w 70% przypadków: zarost, owłosienie między piersiami, na wewnętrznych stronach ud, od zewnętrznych narządów płciowych wzdłuż linii środkowej do pępka.
U niektórych pacjentek pod pachami, w zgięciach, na szyi lub w pachwinach stwierdza się miękkie, ciemne, pogrubione zmiany skórne.
Ma związek z insulinoopornością.
Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego
Oznaczenie glukozy, cholesterolu całkowitego, LDL i HDL.
Często występuje niekorzystny profil lipidowy, wysoki LDL i niski HDL.
W przypadku 25–30% pacjentek w wieku 30–40 lat występuje ograniczona tolerancja glukozy, a roczna zapadalność na cukrzycę typu 2 wynosi 8%.
Doustny test obciążenia glukozą (oral glucose tolerance test – OGTT) u wszystkich kobiet z PCOS.
Pomiar podstawowej temperatury ciała
Nawet 1/5 wszystkich pacjentek z PCOS zgłasza regularne krwawienia miesiączkowe. W tych przypadkach pomiar podstawowej temperatury ciała może ujawnić brak owulacji.
Kobiety po 40. roku życia powinny być badane w kierunku cukrzycy, dyslipidemii i chorób sercowo–naczyniowych.
Diagnostyka specjalistyczna
Hormony
Insulinooporność (np. wskaźnik HOMA) oraz częste występowanie cukrzycy typu 2
Ewentualnieewentualnie porównanie wartości glukozy i insuliny na czczo.
Badania hormonalne należy wykonywać w przyjętym czasie fazy folikularnej.
W przypadku każdego podejrzenia PCOS:
17–hydroksyprogesteron (surowica)
Mm.in. w celu wykluczenia niedoboru 21–hydroksylazy.
W przypadku PCOS wartość ta jest zwykle nieznacznie podwyższona.
Prolaktynaprolaktyna (surowica)
Mm.in. w celu wykluczenia hiperprolaktynemii (możliwa przyczyna braku miesiączki).
Prolaktyna jest również sporadycznie podwyższona w PCOS i typowe są poziomy prolaktyny w zakresie 870–1307 pmol/l (20–30 ng/ml). Zwykle nie towarzyszy mu mlekotok lub gruczolak przysadki.
FSH w normie, LH podwyższony
Zwizwiększony stosunek LH/FSH (>2–3).
Progesteron w fazie lutealnej
W w przypadku rzadkiego miesiączkowania do oceny cykli bezowulacyjnych: oznaczenie progesteronu w 21.–22. dniu cyklu.
Obniobniżony w przypadku braku owulacji (poniżej <2,5 ng/ml), owulacja od 3,0 ng/ml, prawidłowa funkcja lutealna od 7 ng/ml.
Wolny testosteron: współczynnik wolnych androgenów FAI (testosteron/SHBG) lub kompleksowy pomiar metodą dializy równowagowej
Dyskusyjne jest, czy leczenie metforminą należy rozszerzyć na kobiety z PCOS bez zaburzeń metabolizmu glukozy.
Pacjentki z hiperandrogenizmem, które nie pragną zajść w ciążę, leczone są lekami antyandrogenowymi lub doustnymi środkami antykoncepcyjnymi (złożone preparaty estrogenowo–progestagenowe). Należy wziąć pod uwagę ryzyko zakrzepicy zależne od masy ciała i leku.
PCOS jest chorobą trwającą całe życie wymagającą odpowiedniej długotrwałej kontroli. Rodzaj leczenia rjest indywidualnie zróżni się w zależności od sytuacji życiowejnicowany.
Zalecenia dla pacjentek
Redukcja masy ciała
Docelowa masa ciała
BMI 18,5–24,99 kg/m2.
Efekty
Sama utrata 5–10% masy ciała może prowadzić do spontanicznej owulacji i ciąży u 20–60% pacjentek. Do osiągnięcia tego celu, u niektórych pacjentek może wystarczyć redukcja masy ciała o 2–5%.
Utrata brzusznej tkanki tłuszczowej (która wiąże się z insulinoopornością) wydaje się być kluczowa dla przywrócenia regularnej owulacji.
Dzięki temu poprawia się również profil ryzyka sercowo–naczyniowego oraz wrażliwość na insulinę.
Wzmacnia się samoocena i poczucie sprawczości oraz zmniejszają się objawy depresyjne.
Metoda
Redukcja masy ciała powinna odbywać się powoli poprzez wprowadzenie zdrowego stylu życia, który pacjentka może utrzymać w dłuższej perspektywie.
Regularne ćwiczenia fizyczne: np. 1 godzina ćwiczeń 3 razy w tygodniu lub 10 000–15 000 kroków dziennie jako cel długoterminowy.
Regularneregularne małe posiłki.
Spospożywanie węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym.
Ograniczoneograniczone spożycie tłuszczów i słodyczy.
Jak wynika z badań epidemiologicznych w wyniku przyjmowania środków antykoncepcyjnych nasila się insulinooporność i nietolerancja glukozy oraz wzrasta ryzyko zakrzepowo–zatorowe.
Może to dotyczyć tylko kobiet bez PCOS.
U pacjentek z PCOS wstępne dowody na ochronne działanie doustnych środków antykoncepcyjnych.9
Estrogen + progestagen, taki jak cyproteron lub drospirenon
Ciągłe leczenie monofazowymi środkami antykoncepcyjnymi prowadzi do wyraźniejszego zahamowania wydzielania androgenów w jajnikach niż przyjmowanie konwencjonalnych doustnych środków antykoncepcyjnych.
U 50–60% pacjentek prowadzi do owulacji, u około 30% do ciąży, a u około 3% do ciąży mnogiej.
Dawkowanie: 50–100 mg na dobę od 5.–9. dnia z kontrolą owulacji (krzywa progesteronowa/temperaturowa).
Badania porównawcze z metforminą wykazały niespójne wyniki, a zasadniczo dane są niewystarczające.10
U otyłych pacjentek z PCOS tylko wtedy, gdy sama redukcja masy ciała nie jest wystarczająca.
Wstępne dowody na wyższość względem metforminy w tej grupie pacjentek.10
Skojarzenie klomifenu i metforminy wydaje się mieć silniejszy wpływ na liczbę owulacji i uzyskanie ciąży niż sam klomifen. Nie jest jednak jasne, czy skutkuje to również większą liczbą żywych urodzeń.10
Jeśli miesiączki są szczególnie nieregularne, przed rozpoczęciem stosowania klomifenu podaje się progestagen w celu wywołania krwawienia z odstawienia.
Zwykle klomifen podaje się co drugi miesiąc, aby na podstawie krzywej temperatury można było określić owulację i optymalny czas na współżycie.
Należy podać co najmniej 4–6 cykli (150 mg klomifenu na dobę). Jeśli nie wywołuje to owulacji, należy spróbować alternatywnego leczenia.
Klomifen można łączyć z ludzką gonadotropiną kosmówkową – hCG (5000 j.m. podskórnie) w celu wywołania owulacji.
Uzupełnianie deksametazonem zwiększa szanse na wystąpienie owulacji.
Gonadotropinę uznaje się za alternatywę dla klomifenu.
Według metaanalizy wskaźniki ciąż u subpłodnych kobiet z bezowulacyjnym PCOS po zastosowaniu letrozolu lub klomifenu są co najmniej równoważne. Jednak jakość badań, z których pochodzą te dane, jest niska.12
Podejrzewa się działanie teratogenne.
W podwójnie zaślepionymi badaniu z udziałem 750 kobiet w grupie letrozolu odnotowano wyższy wskaźnik owulacji i wyższą liczbą żywych urodzeń w porównaniu do klomifenu. Nie stwierdzono istotnej różnicy w ogólnej liczbie wrodzonych wad rozwojowych.
Jednak w grupie przyjmującej letrozol ciężkie wady rozwojowe wystąpiły w 4 przypadkach, a w grupie przyjmującej klomifen tylko w 1 przypadku.13
W najcięższym OHSS dodatkowo zakrzepice (zwykle w nietypowych miejscach, np. w żyle podobojczykowej lub żyle szyjnej wewnętrznej) lub choroby zakrzepowo–zatorowe.
Sekwencyjne podawanie progestagenów przez 10 dni w miesiącu
Zapewnia jedynie unormowanie miesiączki, ale nie ma wpływu na hirsutyzm ani zmiany metaboliczne.
Jeżeli u kobiet z insulinoopornością występuje nadwaga i otyłość, priorytetem jest redukcja masy ciała. W przypadku nasilonej insulinooporności, w drodze wyjątku można dodatkowo podawać metforminę.
Kwestią kontrowersyjną pozostaje ograniczenie leczenia PCOS metforminą wyłącznie do kobiet z insulinoopornością (patrz wyżej).
Metformina nie jest lekiem zarejestrowanym do leczenia PCOS, może zostać jednak przepisana poza wskazaniami rejestracyjnymi po udzieleniu pacjentce stosownych informacji.
Według wytycznych International PCOS Network z 2018 r. bazujących na medycynie opartej na dowodach naukowych (evidence–based medicine – EBM) metforminę należy rozważyć u pacjentek z PCOS:3
Jakojako dodatkowe leczenie zmian metabolicznych, jeżeli nie osiągnięto zadowalającej odpowiedzi na doustne środki antykoncepcyjne i zmianę stylu życia.
U u pacjentek z BMI ≥25 kg/m2, również w celu wsparcia redukcji masy ciała.
Uu nastolatek, nawet bez podawania doustnych środków antykoncepcyjnych, uzupełniająco do zmiany stylu życia.
Stosowaniestosowanie metforminy w celu zwiększenia zdolności rozrodczych, zobacz wyżej.
Skuteczność
Metformina (500 mg 3 x dziennie), oprócz redukcji masy ciała, może pomóc w normalizacji metabolizmu glukozy w przypadku insulinooporności.
Obniża poziom hormonów androgenowych, LH i lipidów aterogennych w surowicy.
Leczenie eksperymentalne
Badania wskazują, że liraglutyd, analog glukagonopodobnego peptydu–1 (GLP–1), który jest dopuszczony do stosowania jako lek wspierający kontrolę masy ciała, może pomóc w redukcji masy ciała i poprawie parametrów metabolicznych również u kobiet z PCOS.14
W badaniu klinicznym po 6 miesiącach leczenia liraglutydem w porównaniu z placebo u kobiet z PCOS i BMI >25 uzyskano następujące wyniki:14
dodatkowa redukcja masy ciała o 5,6 kg
niższa o 44% ilość tkanki tłuszczowej w wątrobie
zmniejszenie o ponad 60% częstości występowania niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby (NAFLD).
Konieczne jest przeprowadzenie dalszych badań, aby ocenić długoterminowe korzyści ze stosowania liraglutydu lub innych agonistów GLP–1 u kobiet z PCOS.
Dotychczasowe wskazanie do stosowania liraglutydu obejmuje leczenie uzupełniające niedostatecznie kontrolowanej cukrzycy typu 2 wraz z dietą o obniżonej wartości kalorycznej i zwiększonym wysiłkiem fizycznym.
Aspekty estetyczne
Zmiany skórne i wpływ na włosy mogą być częste u kobiet z PCOS i powodować obciążenie zarówno fizyczne, jak i psychiczne.
Doustne środki antykoncepcyjne (patrz również powyżej)
Należy rozważyć ich zastosowanie zwłaszcza u młodych pacjentek w celu zmniejszenia występowania opornych na leczenie objawów, takich jak hirsutyzm i trądzik.
Zaletą tego typu leczenia jest regulacja miesiączki przy jednoczesnym zastosowaniu jako metoda antykoncepcji.
Koniecznokonieczność stosowania niezawodnych metod zapobiegania ciąży (działanie teratogenne).
Doustne środki antykoncepcyjne zawierające drospirenon
Przesprzesłanki dotyczące zwiększonego ryzyka wystąpienia zaburzeń zakrzepowo–zatorowych.
Uwaga: zaburzenia równowagi elektrolitowej, zwłaszcza w połączeniu z innymi lekami, takimi jak inhibitory ACE lub blokery receptora AT1, a także w przypadku upośledzonej czynności nerek (regularne kontrole laboratoryjne)!
Uwaga: nie stosować w czasie ciąży! Konieczność stosowania skutecznej antykoncepcji: wysoki potencjał teratogenny (wady narządów płciowych u płodów męskich).
Zaburzenia miesiączkowania
Brak miesiączki należy leczyć, gdy w ciągu roku występują mniej niż 4 miesiączki.
Redukcja masy ciała
Przywraca owulację u 80% pacjentek z PCOS z nadwagą i zaburzeniami owulacji.
Doustne środki antykoncepcyjne (złożone preparaty estrogenowo–progestagenowe) najskuteczniej regulują rytm krwawień.
Metformina również stabilizuje rytm krwawień – dawkowanie 500 mg 3 x na dobę lub 850–1000 mg 2 x na dobę lub 1500–2000 mg 1 x na dobę (zastosowanie poza wskazaniami rejestracyjnymi).
W przypadku niepowodzenia leczenia – w razie potrzeby progestageny podawane sekwencyjnie.
Dalsze leczenie
W przypadku hirsutyzmu epilacja włosów, elektroablacja lub ablacja laserowa.
Leczenie chirurgiczne
W w razie potrzeby metody inwazyjne w związku z leczeniem niepłodności, np. „drilling jajników”: punktowa elektrokauteryzacja jajników.15-16
Może umożliwić owulację i poczęcie (zabieg laparoskopowy) i jest alternatywą dla terapii niskimi dawkami FSH.
Zapłodnienie pozaustrojowe (in vitro fertilization – IVF).
Ryzyko zakrzepicy wzrasta 1,6–krotnie bez stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych i 2,1–krotnie podczas stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych (preparaty złożone).1517
Brakbrak zwiększonego ogólnego ryzyka w przypadku PCOS.
Zwizwiększone ryzyko w podgrupach pacjentek z PCOS w wieku poniżej 55 lat lub w okresie przedmenopauzalnym oraz w badaniach bez skorygowania wyników o wskaźnik BMI.
Współwystępujące zaburzenia psychiczne:
obniżona jakość życia, zwłaszcza w przypadku hirsutyzmu
PCOS nie wpływa na oczekiwaną długość życia, ale dla wielu kobiet problem stanowi niepłodność.
W randomizowanych kontrolowanych badaniach klinicznych skuteczne zwiększenie wrażliwości insulinowej u wcześniej niepłodnych pacjentek z PCOS skutkowało wskaźnikami ciąż na poziomie 7–63% i żywych urodzeń na poziomie 10–55%.1719
Większość pacjentek, które chcą mieć dzieci, w końcu zachodzi w ciążę, częściowo po leczeniu lub zastosowaniu metod wspomaganego rozrodu.
Liczna podgrupa pacjentek wykazuje znaczną insulinooporność, jak również obwodową hiperinsulinemię kompensacyjną, a u niektórych pacjentek rozwija się cukrzyca typu 2.
Dalsze postępowanie
Leczenie prowadzone jest przez endokrynologa.
W przypadku ciężarnych z PCOS
Cukrzyca ciążowa występuje 2 razy częściej niż u kobiet bez PCOS.
Badania kontrolne wraz z OGTT początkowo w momencie stwierdzenia ciąży (zawsze w I trymestrze), a jeśli wynik badania jest prawidłowy, ponownie między 24. a 26. tygodniem ciąży.
Goodman N.F., Cobin R.H., Futterweit W., Glueck J.S., Legro R.S., Carmina E; American Association of Clinical Endocrinologists (AACE); American College of Endocrinology (ACE); Androgen Excess and PCOS Society (AES). American Association of Clinical Endocrinologists, American College of Endocrinology, and Androgen Excess and PCOS Society Disease State Clinical Review: Guide to the best practices in the evaluation and treatment of polycystic ovary syndrome - part 1, Endocr Pract. 2015 Nov, 21(11): 1291-300, www.ncbi.nlm.nih.gov
Goodman N.F., Cobin R.H., Futterweit W., Glueck J.S., Legro R.S., Carmina E.; American Association of Clinical Endocrinologists (AACE); American College of Endocrinology (ACE); Androgen Excess and PCOS Society. American Association of Clinical Endocrinologists, American College of Endocrinology, and Androgen Excess and PCOS Society Disease State Clinical Review: Guide to the best practices in the evaluation and treatment of polycystic ovary syndrome - part 2, Endocr Pract. 2015 Dec, 21(12): 1415-26, www.ncbi.nlm.nih.gov
Teede H.J., Misso M.L., Costello M.F. et al. Recommendations from the international evidence-based guideline for the assessment and management of polycystic ovary syndrome, Fertil Steril 2018, 110: 364-79, PMID: 30033227, PubMed
Hardy T.S., Norman R.J. Diagnosis of adolescent polycystic ovary syndrome, Steroids. 2013, 78: 751-4, www.sciencedirect.com
Rotterdam ESHRE/ASRM-sponsored PCOS Consensus Workshop Group (2004). Revised 2003 consensus on diagnostic criteria and long-term health risks related to polycystic ovary syndrome (PCOS), Hum Reprod 2004, 18: 2225-30, PubMed
Bode D., Seehusen D.A., Baird D. Hirsutism in women, Am Fam Physician 2012, 85: 373-80, www.aafp.org
Azziz R., Carmina E., Dewailly D., et al. Positions statement: criteria for defining polycystic ovary syndrome as a predominantly hyperandrogenic syndrome: an Androgen Excess Society guideline, J Clin Endocrinol Metab. 2006, 91: 4237-45, PMID: 16940456, PubMed
Kumarendran B., O'Reilly M.W., Subramanian A., et al. Polycystic Ovary Syndrome, Combined Oral Contraceptives, and the Risk of Dysglycemia: A Population-Based Cohort Study With a Nested Pharmacoepidemiological Case-Control Study, Diabetes Care, 2021; 44: 2758-66, PMID: 34649997, PubMed
Morley L.C., Tang T., Norman R.J. et al. Insulin-sensitising drugs (metformin, rosiglitazone, pioglitazone, D-chiro-inositol) for women with polycystic ovary syndrome, oligo amenorrhoea and subfertility, Cochrane Database of Systematic Reviews 2017, 11:CD003053. PMID: 29183107, PubMed
Palomba S., Falbo A., La Sala G.B. Effects of metformin in women with polycystic ovary syndrome treated with gonadotrophins for in vitro fertilisation and intracytoplasmic sperm injection cycles: a systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials, BJOG. 2013, 120: 267-76, PMID: 23194199, PubMed
Franik S., Eltrop S.M., Kremer J.A., et al. Aromatase inhibitors (letrozole) for subfertile women with polycystic ovary syndrome, Cochrane Database Syst Rev. 24.05.2018, 5:CD010287. doi: 10.1002/14651858.CD010287.pub3, cochranelibrary-wiley.com
Legro R.S., Brzyski R.G., Diamond M.P., et al. Letrozole versus Clomiphene for Infertility in the Polycystic Ovary Syndrome, N Engl J Med 2014, 371: 119-29, doi:10.1056/NEJMoa1313517, DOI
Frøssing S., Nylander M., Chabanova E., et al. Effect of liraglutide on ectopic fat in polycystic ovary syndrome: A randomized clinical trial, Diabetes Obes Metab 2017, pmid:28681988, PubMed
Bordewijk E.M., Ng K.Y.B., Rakic L. et al. Laparoscopic ovarian drilling for ovulation induction in women with anovulatory polycystic ovary syndrome, Cochrane Database Syst Rev 2020, 2:CD001122, PMID: 32048270, PubMed
Hueb C.K., Dias Júnior J.A., Abrão M.S., Filho E.K. Drilling: medical indications and surgical technique, Rev Assoc Med Bras (1992) 2015, 61: 530-5, PMID: 26841163, PubMed
Bird S.T., Hartzema A.G., Brophy J.M., Etminan M., Delaney J.A. Risk of venous thromboembolism in women with polycystic ovary syndrome: a population-based matched cohort analysis, CMAJ. 2013, 185: 115-20, www.ncbi.nlm.nih.gov
Li Z., Wang Y.H., Wang L.L., et al. Polycystic ovary syndrome and the risk of endometrial, ovarian and breast cancer: An updated meta-analysis published online ahead of print, 09.06.2022, Scott Med J 2022, 369330221107099, PMID: 35686317, PubMed
Liu Y., Li J., Yan Z., Liu D., Ma J., Tong N. Improvement of Insulin Sensitivity Increases Pregnancy Rate in Infertile PCOS Women: A Systemic Review. Front Endocrinol (Lausanne), 2021, 12:657889, PMID: 33859621, PubMed
Bordewijk E.M., Ng K.Y.B., Rakic L. et al. Laparoscopic ovarian drilling for ovulation induction in women with anovulatory polycystic ovary syndrome, Cochrane Database Syst Rev 2020, 2:CD001122, PMID: 32048270, PubMed
Hueb C.K., Dias Júnior J.A., Abrão M.S., Filho E.K. Drilling: medical indications and surgical technique, Rev Assoc Med Bras (1992) 2015, 61: 530-5, PMID: 26841163, PubMed
Opracowanie
Joanna Dąbrowska-Juszczak (redaktor)
Katarzyna Kosiek (recenzent)
Tomasz Tomasik (redaktor)
Thomas M. Heim (recenzent/redaktor)
Johannes Spanke (recenzent/redaktor)
x99 annan sjukdom i kvinnliga genitalia; polyzystisches ovarsyndrom (pcos); Polyzystisches Ovarsyndrom
Brak owulacji; Bezpłodność; Niecykliczne wydzielanie hormonów; Hiperandrogenizm; Nadwaga; Hirsutyzm; Wirylizacja; Zaburzenia miesiączkowania; Trądzik; Zespół metaboliczny; Zespół policystycznych jajników; Zespół Steina Leventhala; Insulinooporność; Indeks HOMA; Zespół hiperstymulacji jajników; OHSS
Definicja: Zespół policystycznych jajników (polycystic ovary syndrome – PCOS) jest heterogennym schorzeniem charakteryzującym się brakiem owulacji i niepłodnością, zaburzeniami miesiączkowania oraz hiperandrogenizmem.