Zaprzestanie palenia

Informacje ogólne

• Każda konsumpcja tytoniu, a zwłaszcza palenie znacznie szkodzi zdrowiu i prowadzi do najbardziej powszechnych i możliwych do uniknięcia problemów zdrowotnych w krajach uprzemysłowionych.
• Uzależnienie od nikotyny jest silnie związane ze współistniejącymi zaburzeniami psychicznymi (uzależnienie, schizofrenia, depresja, lęk).
• Narażenie na bierne palenie również powoduje szkody zdrowotne i przyczynia się do przedwczesnych zgonów.

Epidemiologia

• W Polsce w 2000 roku codziennie klasyczne papierosy paliło 23,1% mężczyzn i 14,9% kobiet, elektroniczne wyroby z nikotyną stosowało codziennie 10,8% mężczyzn i 7,1% kobiet.¹

• W badaniu LIPIDOGRAM 2015 wykazano, że wśród polskich pacjentów zgłaszających się do praktyk lekarzy rodzinnych w miastach aktualni palacze stanowili 17.7%, a na wsi 15.8; osoby, które zaprzestały palenia to odpowiednio: 30.4% oraz 28.35%.²

• 26,2% młodzieży w szkołach ponadpodstawowych przyznało się do wypalenia papierosa klasycznego w ciągu ostatnich 30 dni, a 29,5% elektronicznego z nikotyną. Codziennie papierosy klasyczne pali 9,2 %, a elektroniczne – 10,6% młodzieży w Polsce.³

• Palenie tytoniu jest najważniejszą przyczyną zgonów polskich mężczyzn (26,6% wszystkich zgonów w 2019 r.) oraz drugą co do ważności przyczyną zgonów kobiet w Polsce (13,7% wszystkich zgonów w 2019 r.).¹
• Tylko 3–7% osób próbujących całkowicie zaprzestać palenia zachowuje abstynencję po 1 roku.⁴

Etiologia i patogeneza

• Nie ulega wątpliwości, że palenie w dłuższej perspektywie prowadzi do problemów zdrowotnych; składniki dymu tytoniowego mają potencjalnie szkodliwy wpływ na wszystkie narządy.
• Ponadto nikotyna ma wysoki potencjał uzależniający.
• Rozróżnia się szkodliwe używanie i uzależnienie od tytoniu.
  • Szkodliwe używanie ma miejsce, gdy w wyniku palenia doszło do rzeczywistego uszczerbku na zdrowiu psychicznym lub fizycznym.
  • Uzależnienie od tytoniu występuje, jeśli w ciągu ostatniego roku spełnione były co najmniej trzy z poniższych kryteriów:
    • pragnienie lub swoisty przymus palenia
    • brak kontroli nad konsumpcją
    • potwierdzenie tolerancji
    • występowanie objawów odstawienia
    • dalsze używanie pomimo negatywnych konsekwencji
    • zaniedbanie np. posiłków lub snu.
• Zespół odstawienia tytoniu powoduje:
  • drażliwość
  • zawroty głowy
  • frustrację, drażliwość lub złość
  • lęk i niepewność
  • trudności z koncentracją
  • zwiększony apetyt
  • niepokój
  • depresyjny nastrój
  • bezsenność.

ICD–10

• F17. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane paleniem tytoniu.
• Z58.7 Narażenie na dym tytoniowy, bierne palenie tytoniu.
• Z71.6 Poradnictwo w związku z paleniem tytoniu.
• Z72.0 Używanie tytoniu.
• Z81.2 Obciążenie rodzinne nadużywaniem tytoniu

Profilaktyka

W polsce realizowany jest "Program profilaktyki chorób odtytoniowych (w tym POChP)" w wybranych placówkach POZ, które mają podpisaną w tym zakresie umowę z NFZ. Obejmuje wywiad, badanie kliniczne i badanie spirometryczne (osoby  wieku 40-65) oraz odpowiednie postępowanie.⁵

Diagnostyka

• Stopień uzależnienia można ocenić na podstawie kwestionariusza oceny uzależnienia od nikotyny wg Fagerströma.

• Test Schneider mierzy motywację pacjenta do zaprzestania palenia tytoniu.

• Ponadto zaleca się prowadzenie dzienniczka palenia.
  • Dokumentacja nawyków palenia może poprawić wskaźniki interwencji.
• Zespół odstawienia nikotyny po zaprzestaniu/ograniczeniu palenia może prowadzić do depresji lub dysforycznego nastroju, zaburzeń snu, drażliwości, nerwowości lub agresji, niepokoju lub lęku, spadku koncentracji, zwolnienia tętna, wzrostu apetytu lub przyrostu masy ciała.

Leczenie

Ogólne informacje o leczeniu

• Celem leczenia powinna być pomoc palaczom w długoterminowej abstynencji od tytoniu, a tym samym uniknięcie szkodliwych następstw palenia.
  • Szczególnie w przypadku już istniejących chorób, takich jak choroba wieńcowa, choroba tętnic obwodowych, przewlekła niewydolność serca i POChP.
• Często konieczne są wielokrotne interwencje i doświadczenie kilku prób zaprzestania palenia. Istnieją skuteczne terapie, które pomagają rzucić palenie.
• Konsultacje i leki okazały się skutecznymi metodami leczenia uzależnienia od tytoniu. Połączenie konsultacji i leków jest bardziej skuteczne niż każda z tych metod z osobna.
• Jeśli pacjenci nie są w danej chwili gotowi do zaprzestania palenia, problem ten można ponownie poruszyć podczas kolejnej konsultacji.
• Leczenie uzależnienia od tytoniu może być również prowadzone w poradniach uzależnień.

Krótka konsultacja

• Krótka interwencja jest skuteczną metodą, która trwa do 20 minut i można ją stosować podczas każdej konsultacji.
• Konsultacje zgodnie z zasadą 5 A:
  • wypytanie o status palenia (Ask)
  • zalecenie, aby nie palić (Advise)
  • pytania dotyczące motywacji do zaprzestania (Assess)
  • pomoc w rzuceniu palenia, wspieranie pacjenta (Assist)
  • zorganizowanie opieki po terapii (Arrange), zaplanowanie wizyt kontrolnych.
• Rozmowy motywacyjne są prawdopodobnie skuteczne w odzwyczajaniu się od palenia.⁶
  • Rozmowy te można realizować również jako konsultacje telefoniczne. 
  • Można dodatkowo korzystać z programów samopomocy online i na smartfony, a także przekazywać pacjentom materiały informacyjne.
• Wobec palących, którzy nie wyrażają chęci rzucenia palenia, można zastosować zasadę 5 R.  
  • Pokaż znaczenie: rzucenie palenia jest ważne (Relevance).
  • Wymień zagrożenia: następstwa zdrowotne obecnie i w przyszłości (Risks).
  • Wyjaśnij korzyści z rzucenia palenia i motywacje do rzucenia palenia (Rewards).
  • Omów blokady (przeszkody i trudności) przed rzuceniem palenia (Roadblocks):
    • objawy odstawienia
    • strach przed porażką
    • przyrost masy ciała
    • brak wsparcia
    • depresja
    • radość z palenia.
  • Powtarzanie: oznacza wielokrotne zwracanie się do palących, którzy nie chcą rzucić nałogu (Repetition).

Interwencje psychoterapeutyczne

• Skutecznymi metodami są indywidualne lub grupowe interwencje w ramach terapii behawioralnej w celu osiągnięcia abstynencji od tytoniu.

Farmakoterapia

• Leczenie farmakologiczne ma na celu zmniejszenie objawów odstawienia po zaprzestaniu palenia.
• Leki pierwszego rzutu, które, jak wykazano, zwiększają odsetek osób trwale niepalących, zarówno w monoterapii, jak i w terapii skojarzonej:
  • substytuty nikotyny (guma do żucia, inhalator, tabletka rozpuszczalna, spray do ust, plaster)
  • bupropion
  • wareniklina (od 2021 roku niedostępna w Polsce, preparat warenikliny został wycofany z obrotu z powodu przekroczenia limitu substancji czynnej N–nitrozowarenikliny)
  • cytyzyna.

Nikotynowa terapia zastępcza (NTZ)

• NTZ ma na celu złagodzenie objawów odstawienia.
• Zasadniczo nie można odtworzyć maksymalnego stężenia nikotyny w surowicy, które osiąga się podczas palenia tytoniu.
• Zasadą tej terapii jest stopniowe zmniejszanie ilości nikotyny w organizmie na przestrzeni kilku tygodni i rozdzielenie przyjmowania nikotyny od palenia papierosów.⁷
• NTZ nie należy stosować u młodzieży i tylko w wyjątkowych przypadkach u kobiet w ciąży.⁸
• Czasami przydatne może być połączenie różnych form aplikacji jednocześnie, np. plastry i formy doustne NTZ (gumy, tabletki, inhalatory).⁹
• Działania niepożądane lub objawy przedawkowania:
  • nudności
  • wymioty
  • zawroty głowy
  • ból głowy
  • bezsenność
  • ogólne złe samopoczucie.
• Należy zachować ostrożność w przypadku ciężkich chorób sercowo–naczyniowych, choroby wrzodowej dwunastnicy i żołądka, nadczynności tarczycy, cukrzycy i niewydolności nerek lub niewydolności wątroby.
• Nikotynowe produkty zastępcze nie są niezależnym czynnikiem ryzyka ostrej choroby sercowo–naczyniowej, ale zaleca się ostrożność:
  • w ciągu pierwszych 2 tygodni po ostrym zawale mięśnia sercowego
  • w przypadku ciężkich arytmii
  • w przypadku niestabilnej dławicy piersiowej.
• Plastry nikotynowe
  • Plastry nikotynowe uwalniają nikotynę w sposób ciągły, są dostępne w różnych dawkach i należy je stosować odpowiednio do ilości wypalanych papierosów, a następnie stopniowo zmniejszać dawkę.
  • Działania niepożądane mogą obejmować przede wszystkim miejscowe podrażnienie skóry.
  • Dawkowanie, czas leczenia i sposób zastosowania plastrów zależą od stopnia uzależnienia pacjenta od nikotyny oraz od zaleceń producenta. Terapię rozpoczyna się od większych dawek nikotyny i redukuje stopniowo aż do zakończenia kuracji (2,5–3 miesięcy).¹
• Guma nikotynowa
  • Gumy do żucia są dostępne w dwóch dawkach (2 mg i 4 mg) i są szczególnie pomocne dla osób, którzy nie palą regularnie.
  • Osoby intensywnie palące powinny zacząć od dawki 4 mg.
  • Gumę do żucia należy żuć powoli (co najmniej pół godziny), aby nikotyna nie uwalniała się zbyt szybko.
  • W miarę możliwości 1 guma do żucia na godzinę (2 mg: maksymalnie 24 sztuki na dobę, 4 mg: maksymalnie 15 sztuk na dobę).
  • Zaleca się stopniowe zmniejszanie dawki po 2–3 miesiącach stosowania; odstawienie przy potrzebie stosowania 1–2 gum dziennie.
  • Działania niepożądane mogą obejmować miejscowe podrażnienie jamy ustnej, z powodu zbyt szybkiego żucia mogą wystąpić objawy przedawkowania.
• Pastylki nikotynowe lub tabletki podjęzykowe
  • Tabletki są dostępne w różnych dawkach, powodują szybki wzrost stężenia nikotyny.
  • 1–2 tabletki na godzinę, nie więcej niż 30 na dobę.
• Inhalator uwalniający nikotynę lub aerozol z nikotyną
  • Korzystanie z inhalatora uwalniającego nikotynę przypomina czynność palenia papierosa.
  • Efekt pojawia się szybko, więc dobrze jest stosować inhalator lub aerozol z nikotyną w przypadku ostrego głodu.
• Nikotyna w aerozolu do nosa
  • Aerozol do nosa może być przydatny u silnie uzależnionych palaczy.

Ciąża

• Kobiety w ciąży należy zachęcać do zaprzestania palenia bez stosowania żadnych leków.
• Preparaty nikotynowe można stosować, jeśli pacjentka nie jest w stanie rzucić palenia bez leków.
• Stosowanie substytutów nikotyny nie wydaje się stwarzać większego ryzyka poważnych wad rozwojowych u dzieci niż samo palenie.⁸
•  

Bupropion

• Bupropion jest lekiem przeciwdepresyjnym.
• Jeśli oparte na wytycznych leczenie farmakologiczne nikotynową terapią zastępczą nie jest wystarczająco skuteczne, należy zaproponować bupropion w monoterapii w celu zaprzestania palenia, po uwzględnieniu i wyjaśnieniu możliwego ryzyka.
• Działania niepożądane:
  • zaburzenia snu
  • suchość ust
  • ból głowy
  • zawroty głowy
  • niepokój
  • wysypka skórna
  • świąd (pokrzywka)
  • pocenie się
  • wzrost ciśnienia tętniczego
  • nudności
  • zaparcia
  • reakcje alergiczne
  • omdlenia
  • uogólnione napady drgawek.
• Przeciwwskazania:
  • nadwrażliwość na bupropion
  • bulimia/jadłowstręt psychiczny
  • ciężka marskość wątroby
  • zaburzenie dwubiegunowe
  • guz OUN
  • leczenie odwykowe od alkoholu lub benzodiazepiny
  • napady drgawek.
    • Nie wolno podawać razem z lekami przeciwpsychotycznymi, przeciwdepresyjnymi, teofiliną i glikokortykosteroidami o działaniu ogólnoustrojowym, lekami przeciwmalarycznymi, tramadolem, chinolonami oraz uspokajającymi lekami przeciwhistaminowymi.
  • Nie jest zalecany w ciąży i okresie karmienia piersią.
    
• Zalecenia dotyczące dawkowania:
  • 150 mg 1 x na dobę przez 3 dni, następnie 150 mg 2 x na dobę.
  • W pierwszych 2 tygodniach leczenia należy zaplanować całkowite odstawienie palenia tytoniu.
  • Leczenie powinno trwać przez co najmniej 7 tygodni. 
  • Aby zredukować główne działanie niepożądane bupropionu – zaburzenia snu, pierwszą dawkę należy przyjąć wcześnie rano, a drugą po południu, co najmniej 8 godzin po porannej dawce.

Cytyzyna 

• Cytyzyna jest częściowym agonistą nikotyny, który wiąże się z nikotynowymi receptorami acetylocholiny alfa–4–beta–2.
• Z badań wynika, że lek działa lepiej niż placebo.^10-12
  • Około 5% pacjentów przerwało leczenie cytyzyną z powodu działań niepożądanych (nudności, złe samopoczucie).
• Leczenie cytyzyną trwa 25 dni, początkowo dawka wynosi 1,5 mg 6 x na dobę, następnie jest zmniejszana zgodnie z harmonogramem, a od 21. dnia przyjmuje się tylko 1 tabletkę na dobę.
• Przeciwwskazania:
  • ciężkie zaburzenia czynności nerek lub wątroby
  • ciąża i karmienie piersią
  • niestabilna dławica piersiowa
  • niedawno przebyty zawał mięśnia sercowego
  • udar
  • klinicznie istotne arytmie
  • ciąża i karmienie piersią.
• Cytyzyna nie jest również zalecana u osób w wieku powyżej 65 lat.

Wareniklina 

• Od 2021 roku niedostępna w Polsce. Preparat warenikliny został wycofany z obrotu z powodu przekroczenia limitu substancji czynnej N–nitrozowarenikliny.
• Działanie
  • Częściowy agonista mózgowych receptorów nikotynowych.
  • Blokuje receptory, dzięki czemu palenie nie powoduje oczekiwanej stymulacji dopaminergicznego układu nagrody.
  • Działania niepożądane:¹³  
    • nudności
    • żywe sny
    • zwiększone ryzyko sercowo–naczyniowe¹⁴
    • niekorzystne objawy neuropsychiatryczne, takie jak depresja, pobudzenie i myśli samobójcze.¹⁵
• Zalecenia dotyczące dawkowania:
  • 0,5 mg 1 x na dobę przez 3 dni, następnie 0,5 mg 2 x na dobę przez 4 dni, następnie zaprzestanie palenia.
  • Następnie 1 mg 2 x na dobę przez co najmniej 11 tygodni.
    • Zmniejszenie dawki w przypadku niewydolności nerek.
    • Nie łączyć z NTZ (właściwości antagonistyczne nikotyny).

Redukcja szkód 

• Z medycznego punktu widzenia celem zawsze powinno być zaprzestanie palenia, a jeśli nie jest to możliwe, poprawę przynosi nawet ograniczenie palenia.
• W tym celu można zastosować wszystkie wyżej wymienione procedury.

Papieros elektryczny (e–papieros)

• Używanie e–papierosów może pomóc w tymczasowym odstawieniu papierosów, ale prowadzi do nowych uzależnień, których konsekwencji nie można jeszcze dokładnie ocenić.
  • W amerykańskim badaniu kohortowym młodszych dorosłych, którzy palili aktualnie lub wcześniej, używanie e–papierosów nie zwiększyło ani nie zmniejszyło konsumpcji papierosów po 1 roku.¹⁶
  • W przeglądzie Cochrane stwierdzono, że e–papierosy są prawdopodobnie bardziej skuteczne w odzwyczajaniu się od palenia niż nikotynowe produkty zastępcze.¹⁷
• E–papierosy są wypełnione płynem (tzw. liquidem); płyny te mogą również zawierać nikotynę, która może wywoływać działania niepożądane, w tym uzależnienie.
• Jednak nawet płyny niezawierające nikotyny zasadniczo nie są całkowicie nieszkodliwe; chociaż w europejskich produktach wykryto tylko bardzo niewielkie ilości octanu witaminy E, który doprowadził do zgonów w USA, sporo składników może prowadzić do reakcji alergicznych, a podczas wapowania mogą być wytwarzane substancje rakotwórcze, takie jak formaldehyd i aldehyd octowy, a także toksyczna dla komórek akroleina. 
  • Ponadto brakuje długoterminowych badań dotyczących wpływu wdychania glikolu propylenowego i gliceryny na zdrowie.
  • W szczególności nigdy nie należy samodzielnie mieszać płynów.
• WHO ostrzega również przed możliwymi chorobami serca i płuc spowodowanymi przez e–papierosy.¹⁸
• Młodzież paląca e–papierosy z większym prawdopodobieństwem sięga w późniejszym czasie po papierosy tradycyjne.

Inne metody

• Brak dowodów naukowych na skuteczność akupunktury, hipnozy i stymulacji magnetycznej w rzucaniu palenia, ale metody te mogą być pomocne jako uzupełnienie innych środków w indywidualnych przypadkach.

Zalecenia dla pacjentów

Wsparcie społeczne

• Jednoczesne zaprzestanie palenia przez członków rodziny i przyjaciół ma pozytywny wpływ na skuteczność tego procesu.

Alkohol

• Spożywanie alkoholu może zahamować chęć zaprzestania palenia, dlatego na początku należy całkowicie unikać alkoholu.

Rokowanie

• Przyczynami nawrotu mogą być stres, skrajne uczucia (zarówno negatywne, jak i pozytywne), głód nikotynowy, brak motywacji, objawy odstawienia lub zachęta ze strony innych (presja rówieśników).
• W przypadku nawrotów należy podjąć kolejną próbę zmotywowania pacjenta, aby ponownie osiągnąć abstynencję.
• Przyrost masy ciała po zaprzestaniu palenia występuje u około 80% byłych palaczy. Średnio jest to około 3 kg u mężczyzn i 4 kg u kobiet. 
  • Efekt ten można zmniejszyć poprzez farmakologiczne wsparcie rzucenia palenia tytoniu i zwiększenie aktywności fizycznej.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjenta

• Zaprzestanie palenia/odzwyczajanie się od palenia.
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Palenie w ciąży.
• Bezdymne wyroby tytoniowe.
• Leki służące odzwyczajaniu się od palenia.
• Rejestrowanie nawyków związanych z paleniem tytoniu.

Røykeavvenning

Palenie papierosów; Zaprzestanie palenie; Szkodliwe użycie; Narażenie na bierne palenie; Uzależnienie od nikotyny; Uzależnienie od papierosów; Nałóg papierosowy; Nałóg tytonioy; Nikotyna; Nikotynizm; Zaprzestanie palenia nikotyny; Test Fagerströma; Odstawienie nikotyny; Zespół odstawienia nikotyny; Zaprzestanie palenia tytoniu; Tytoń; Uzależnienie od tytoniu; Nadużywanie nikotyny; Papierosy; Preparaty zastępujące nikotynę; Plastry nikotynowe; Bupropion; Warencilina; Cytyzyna

Nałogowe palenie

Zaprzestanie palenia

document-disease document-nav document-tools document-theme

Każda konsumpcja tytoniu, a zwłaszcza palenie znacznie szkodzi zdrowiu i prowadzi do najbardziej powszechnych i możliwych do uniknięcia problemów zdrowotnych w krajach uprzemysłowionych.

Uzależnienia

Zaprzestanie palenia

/link/1c003fcedce6493e8907944b2e846081.aspx

/link/1c003fcedce6493e8907944b2e846081.aspx

zaprzestanie-palenia

SiteDisease

Zaprzestanie palenia

K.Reinhardt@gesinform.de

mail#mmtomasi@cyf-kr.edu.pl

pl

pl

pl