Definicja: powolny Powolny chłoniak nieziarniczy z komórek B charakteryzujący się przebiegiem białaczkowym. We krwi obwodowej można wykryć populację monoklonalnych limfocytów B >5 × 109/l
Częstość występowania: najcz Najczęstsza postać białaczki, roczna zapadalność 3–5/100 000. Średni wiek zachorowania dla mężczyzn 72 lata, dla kobiet 75 lat.
Objawy: U u wielu pacjentów w momencie ustalenia nie występują żadne objawy., może wystąpić powiększenie węzłów chłonnych, uczucie ucisku w jamie brzusznej, znużenie, ewentualnie objawy B.
Badanie fizykalne: bezbolesne Bezbolesne powiększenie węzłów chłonnych szyi, pachowych i pachwinowych, hepatosplenomegalia. Niedokrwistość, objawy krwotoczne (małopłytkowość) w zaawansowanej chorobie.
Rozpoznanie: morflogia Morfologia krwi z rozmazem i immunofenotypowaniem są zazwyczaj wystarczające do postawienia rozpoznania.
Leczenie: klasyfikacja Klasyfikacja zaawansowania klinicznego według Bineta przed podjęciem decyzji o leczeniu. U bezobjawowych pacjentów w stopniu A lub B wg Bineta należy stosować zasadę obserwacji (strategia „Watch and Wait”). Jeśli wskazane jest leczenie, to postępowanie indywidualne w zależności od kondycji, wieku i genetycznych czynników ryzyka. Dostępne są chemoterapeutyki, przeciwciała anty-CD-20 i tak zwane leki ukierunkowane molekularnie (inhibitory szlaków sygnałowych), takie jak ibrutynib. Allogeniczny przeszczep komórek macierzystych jest rzadko wskazany.
Informacje ogólne
Definicja
Powolny chłoniak nieziarniczy z komórek B charakteryzujący się przebiegiem białaczkowym.
populacja monoklonalnych komórek B we krwi obwodowej >5 × 109 komórek/l, morfologicznie dojrzałych małych limfocytów
Przed przejściem w przewlekłą białaczkę limfocytową (chronic lymphocytic leukemia -CLL) występuje faza z monoklonalną limfocytozą B-komórkową (MBL).
MBL definiuje się jako klonalną populację komórek B ≤5 × 109/l we krwi bez innych dowodów choroby limfoproliferacyjnej.
MBL jest zespołem paraneoplastycznym CLL, który na pozór nie ma żadnego związku z nowotworem i występuje stosunkowo często w populacji ogólnej (0,5–5%), a chorobowość wzrasta wraz z wiekiem.
Ryzyko progresji do CLL średnio około 1%/rok w zależności od liczby komórek
Częstość występowania
Najczęstszy rodzaj białaczki w zachodnich krajach uprzemysłowionych.
Zapadalność
roczna zapadalność 3–5/100 000.
Stosunek płci
stosunek liczby mężczyzn do liczby kobiet: około 2:1.
Rozkład wiekowy
zwykle jest to choroba wieku podeszłego
średni wiek zachorowania u mężczyzn: 72 lata
średni wiek zachorowania u kobiet: 75 lat
diagnozowana coraz częściej w ostatnich latach nawet u młodszych pacjentów ze względu na rosnącą
CLL charakteryzuje się proliferacją i akumulacją dojrzałych komórek B.
Do głównych elementów patogenezy należą:
zahamowanie apoptozy,
deregulacja proliferacji.
W przebiegu choroby dochodzi do stopniowych, kumulujących się zmian genetycznych z mutacjami i nieprawidłowościami chromosomalnymi, które sprzyjają proliferacji lub zapobiegają apoptozie.,
Mutacje i zmiany chromosomowe sprawiają, że CLL staje się z czasem bardziej agresywna, co prowadzi do oporności na leczenie.2
historialiczne wielu infekcjiinfekcje dróg oddechowych w wywiadzie.
Dziedziczna
8,5-krotnie zwiększone ryzyko u krewnych pierwszego stopnia pacjentów z CLL.
ICD-10
C91.1 Przewlekła białaczka limfocytowa z komórkami B.
Diagnostyka
Pobranie próbki krwi obwodowej (morfologia krwi z rozmazem, immunofenotypowanie) zwykle wystarczą do postawienia diagnozy.
Pacjenci często nie mają żadnych objawów w momencie rozpoznania, diagnozowani przypadkowo na podstawie badania morfologii krwi zlecanej z innych wskazań.
W przypadku utrzymującej się limfocytozy, której nie można wyjaśnić w inny sposób (>50% leukocytów lub >5 G/l odpowiadających 5000/μlmcl) lub w przypadku limfadenopatii lub splenomegalii lub autoimmunologicznego obniżenia ilości elementów morfotycznych krwi, należy przeprowadzić diagnostykę CLL.
We wstępnej diagnostyce CLL należy zastosować następujące badania wstępne:
wywiad lekarski
badanie przedmiotowe z pełną oceną stanu obwodowych węzłów chłonnych oraz oceną wielkości wątroby i śledziony
Immunofenotypowanie: koekspresja antygenów komórek B CD19, CD20 i CD23 z antygenem komórek T CD5
Wykrywaniewykrywanie monoklonalności limfocytów poprzez wykrywanie restrykcji łańcucha lekkiego (tylko łańcuchy kappa lub wolne lekkie łańcuchy lambda ulegają ekspresji).
Diagnostyka różnicowa
Najczęstsze rozpoznanie różnicowe to:
monoklonalna limfocytoza B-komórkowa
reaktywna limfocytoza (infekcje wirusowe, choroby tkanki łącznej)
inne chłoniaki białaczkowe (chłoniak grudkowy, chłoniak limfoplazmocytowy, chłoniak strefy brzeżnej, chłoniak z komórek płaszcza, białaczka limfocytowa B (B-PLL))
białaczka włochatokomórkowa.
Wywiad lekarski
Około 25–50% pacjentów nie ma objawów w momencie rozpoznania!3!
Objawy
Ogogólne objawy
Znuznużenie
Ssłaba wydolność organizmu
Zmzmęczenie
Objawyobjawy B (około 20 %): gorączka, nocne poty, utrata masy ciała >10% w ciągu ostatnich sześciu miesięcy
szczególnie powiększenie węzłów chłonnych
węzły chłonne szyi
węzły chłonne pachowe
węzły chłonne pachwinowe
suchy kaszel, duszność (wraz z powiększeniem węzłów chłonnych w obrębie klatki piersiowej)
uczucie ucisku w okolicy śledziony lub wątroby (50%)
zwiększona podatność na infekcje.
Członkowie rodziny chorujący na CLL?
Przebyte nowotwory złośliwe i ich leczenie?
Narażenie na działanie substancji chemicznych (np. benzen) lub promieniowanie radioaktywne?
Badanie przedmiotowe
Powiększenie węzłów chłonnych u około 80% pacjentów, którzy mają objawy3
Z bezwzględnej liczby limfocytów we krwi i odsetka względnego monoklonalnych komórek B w immunofenotypizacji wynika bezwzględna liczba monoklonalnych komórek B.
CLL występuje, gdy liczba monoklonalnych komórek B wynosi >5 × 109/l (co odpowiada 5000/μlmcl).
Badania laboratoryjne przed rozpoczęciem leczenia
Analizy genetyczne (decydujące dla wyboru leczenia)
delecja chromosomu 17p13
mutacja w genie TP53
mutacja IGHV.
Dalsze badania laboratoryjne, np. ilościowe oznaczenie immunoglobulin w przypadku podejrzenia niedoboru odporności, beta-2-mikroglobulina (parametr prognostyczny).
Aspiracja lub biopsja szpiku kostnego
Zazwyczaj niewymagane do postawienia diagnozy
opcja przy niejednoznacznym immunofenotypowaniu.
Ewentualnie w trakcie trwania choroby w celu oceny niejasnego niedoboru krwinek lub jakości remisji.
Biopsja węzłów chłonnych
Zasadniczo niewymagane do postawienia rozpoznania
opcja przy niejednoznacznym immunofenotypowaniu.
Wskazania:
brak monoklonalnej populacji limfocytów we krwi obwodowej
podejrzenie transformacji w chłoniaka agresywnego (zespół Richtera).
Diagnostyka obrazowa
Klasyfikacja stadiów odbywa się bez obrazowania.
USG jamy brzusznej
zalecane przed rozpoczęciem leczenia: śledziona, wątroba, węzły chłonne
węzły chłonne >1 cm uważa się za powiększone (w trakcie i po zakończeniu leczenia uważa się za powiększone tylko węzły chłonne >1,5 cm).
Tomografia komputerowa (TK)
tylko w przypadku szczególnych kwestii diagnostycznych (np. zajęcie śródpiersia) lub w ramach badań klinicznych.
Klasyfikacja stadiów
Klasyfikacja zaawansowania klinicznego według Bineta lub Raia jest przydatna u chorych z CLL, w ocenie:
rokowanie
wskazań do leczenia.
Zarówno klasyfikację wg Bineta, jak i Raia można łatwo przeprowadzić (nie ma konieczności obrazowania). w oparciu o:
W celu ustalenia rozpoznania i w razie potrzeby podjęcia decyzji o leczeniu w przypadkach podejrzenia CLL.
Leczenie
Cele leczenia
W większości przypadków CLL nie da się wyleczyć, więc cele leczenia to1:
przedłużenie życia
poprawa jakości życia.
Przeszczepienie allogenicznych komórek macierzystych jest potencjalną opcją leczniczą dla małej liczby pacjentów.
Ogólne informacje o leczeniu
Ogólne zasady postępowania
Wczesne leczenie bezobjawowych pacjentów nie wydłuża przeżycia.
Leczenie należy zatem rozpocząć dopiero po wystąpieniu następujących objawów2:
wyraźne oznaki niewydolności szpiku kostnego lub
objawy związane z chorobą, takie jak objaw B lub zmęczenie.
Pacjenci bezobjawowi vs. pacjenci z objawami
W przypadku bezobjawowych pacjentów wysokiego ryzyka należy dalej stosować obserwację.
W przypadku umiarkowanej małopłytkowości lub niedokrwistości nadal można czekać pomimo obecności stopnia C wg Bineta, jeśli wartości pozostają stabilne w krótkoterminowych badaniach kontrolnych.
Sama hepatomegalia nie jest zwykle wskazaniem do leczenia, wyraźna splenomegalia z powiększeniem śledziony >6 cm poniżej łuku żebrowego może już być.
Jeśli same objawy przy stopniu B są wskazaniem do rozpoczęcia leczenia, należy przeprowadzić diagnostykę różnicową, zwłaszcza pod kątem infekcji lub chorób żołądkowo-jelitowych, endokrynologicznych i metabolicznych.
Leczenie należy rozpocząć, jeśli nocne poty utrzymują się dłużej niż miesiąc i powodują stres psychologiczny.
Postępowanie
CLL stopnia A i B wg Bineta, brak aktywnej choroby: strategia obserwacji dopóki choroba nie stanie się objawowa.
CLL stopnia A i B wg Bineta, aktywna choroba: Leczenieleczenie
Jeśli to możliwe, leczenie należy prowadzić w ramach badań klinicznych.
Wskazania do leczenia i wybór konkretnej metody leczenia stoją na pierwszym planie.
Klasyfikacjaklasyfikacja zaawansowania klinicznego wg Bineta i objawy kliniczne
sprawność fizyczna i choroby współistniejące – klasyfikacja według Cumulative Illness Rating Scale CIRS (14 kategorii dotyczących poszczególnych układów i organów, skala 0–44):
Leczenie drugiej linii również najlepiej w ramach badań klinicznych.
Przed rozpoczęciem leczenia nawrotu ponowna diagnoza pod kątem genetycznych czynników ryzyka
W przypadku późnych nawrotów >3 lat po leczeniu pierwszej linii możliwe jest powtórzenie leczenia pierwszej linii (jeśli nie wystąpiła nowa aberracja TP53).
w przebiegu choroby często występują powikłania infekcyjne (spadek stężenia immunoglobulin, dalsze mechanizmy nabytego niedoboru odporności).
W pewnych warunkach (ciężkie, nawracające infekcje, nieskuteczne leczenie przeciwbakteryjna) można rozważyć profilaktyczne podawanie immunoglobulin.
Autoimmunologiczne obniżenie ilości elementów morfotycznych krwi
Obejmuje autoimmunologiczną niedokrwistość hemolityczną, małopłytkowość autoimmunologiczną, niedokrwistość układu czerwonokrwinkowego (Pure Red Cell Anemia, i autoimmunologiczną neutropenię.
Opcje leczenia
przede wszystkim glikokortykosteroidy, immunoglobuliny
rytuksymab, leki immunosupresyjne
Splenektomiasplenektomia.
Przejście do chłoniaka o wysokim stopniu złośliwości z niekorzystnym rokowaniem (transformacja Richtera).
Wtórne nowotwory złośliwe
ryzyko wzrasta od 2 do 7 razy.
Przebieg i rokowanie
Najważniejszy dla oceny rokowania jest klasyczny stopień zaawansowania z następującymi wartościami mediany przeżycia:
stopień A wg Bineta: >11,5 roku
stopień B wg Bineta: >8,6 roku
stopień C wg Bineta: 7 lat.
Ocenę rokowania można wykorzystać do oceny przebiegu choroby, ponieważ w ramach jednego stadium klinicznego mogą występować różne przebiegi.
W międzynarodowym indeksie prognostycznym CLL-IPI uwzględniono różne kliniczne i molekularne zmienne biologiczne:
delecja lub mutacja TP53: 4 punkty
IGHV bez mutacji: 2 punkty
beta-2-mikroglobulina w surowicy >3,5 mg/l: 2 punkty
stopień zaawansowania klinicznego wg Bineta B–C: 1 punkt
wiek >65 lat: 1 punkt.
Na podstawie CLL-IPI całkowite przeżycie po pięciu latach przedstawia się następująco:
niskie ryzyko (punkty: 0–1): 93%
średnie ryzyko (punkty: 2–3): 79%
wysokie ryzyko (punkty: 4–6): 63%
bardzo wysokie ryzyko (punkty: 7–10): 23,3%.
Dalsze postępowanie
Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej i specjalista hematolog w porozumieniu z ośrodkiem hematologicznym.
Badania kontrolne należy przeprowadzać w odstępach 3–6 miesięcy:
Rozmaz krwi u pacjentów z przewlekłą białaczką limfocytową (40-krotne powiększenie)
Rozmaz krwi u pacjentów z przewlekłą białaczką limfocytową (100-krotne powiększenie)
Źródła
Wytyczne
European Society for Medical Oncology. Chronic Lymphocytic Leukaemia: Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up. Stan na 2020. www.esmo.org
Piśmiennictwo
Eichhorst B, Robak T, Montserrat E, et al. Chronic Lymphocytic Leukaemia: ESMO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up. Ann Oncol 2021; 32: 23-33. doi:10.1016/j.annonc.2020.09.019 DOI
von Tresckow J, Eichhorst B, Bahlo J, et al. The treatment of chronic lymphatic leukemia. Dtsch Arztebl Int 2019; 116: 41-46. doi:10.3238/arztebl.2019.0041 DOI
Chisti M. Chronic Lymphocytic Leukemia (CLL). Medscape, updated Oct 02, 2020. Zugriff 20.02.21. emedicine.medscape.com
Hallek M, Fischer K, Fingerle-Rowson G, et al.. Addition of rituximab to fludarabine and cyclophosphamide in patients with chronic lymphocytic leukaemia: a randomised, open-label, phase 3 trial. Lancet 2010; 376: 1164-74. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Vidal L, Gafter-Gvili A, Gurion R, et al. Bendamustine for patients with indolent B cell lymphoid malignancies including chronic lymphocytic leukaemia. Cochrane Database of Systematic Reviews 2012, Issue 9. Art. No.: CD009045. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Eichhorst B, Fink AM, Bahlo J et al. First-line chemoimmunotherapy with bendamustine and rituximab versus fludarabine, cyclophosphamide, and rituximab in patients with advanced chronic lymphocytic leukaemia (CLL10): an international, open-label, randomised, phase 3, non-inferiority trial. Lancet Oncol 2016 Jul; 17(7): 928-942. pmid:27216274 PubMed
Byrd JC, Brown JR, O`Brien S, et al. Ibrutinib versus Ofatumumab in Previously Treated Chronic Lymphoid Leukemia. N Engl J Med 2014 May 31. www.nejm.org
Jain N, Keating M, Thompson P et al. Ibrutinib and Venetoclax for First-Line Treatment of CLL. N Engl J Med 2019; 380: 2095-2103. pmid:31141631. www.ncbi.nlm.nih.gov
Furman R, M.D., Sharman J, Coutre S, et al. Idelalisib and Rituximab in Relapsed Chronic Lymphocytic Leukemia. N Engl J Med 2014; 370: 997-1007. doi:10.1056/NEJMoa1315226 DOI
Autorzy
Sławomir Chlabicz (redaktor)
Michael Handke, prof. dr. n. med., specjalista chorób wewnętrznych, kardiologii i intensywnej opieki medycznej, Fryburg Bryzgowijski
Definicja: powolny Powolny chłoniak nieziarniczy z komórek B charakteryzujący się przebiegiem białaczkowym. We krwi obwodowej można wykryć populację monoklonalnych limfocytów B >5 × 109/l